شیعه نیوز:
پرسش
آیا این حدیث صحیح است؟ امام رضا( علیه السلام ) از پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می‌کند: از غذا خوردن در ظروف سفالی مصر پرهیز کنید و با گل آن سرتان را نشویید که غیرت را از بین می‌برد. (الکافی 6/386). چه ارتباطی میان استفاده از ظروف سفالی مصر و از بین رفتن غیرت است!؟
پاسخ اجمالی
آنچه در پرسش مطرح شده با مقداری اختلاف، در چند روایت آمده است؛ مانند:
1. «عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ( علیه السلام ) قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ ذَکَرَ مِصْرَ فَقَالَ قَالَ النَّبِیُّ ( صلی الله علیه و آله و سلم ) لَا تَأْکُلُوا فِی فَخَّارِهَا وَ لَا تَغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِطِینِهَا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْغَیْرَةِ وَ یُورِثُ الدِّیَاثَةَ»؛[1] امام رضا( علیه السلام ) می‌فرماید: پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود در ظرفی که از خاک مصر درست شده چیزی نخورید. سرتان را با گل آن نشویید؛ چرا که غیرت را از بین می‌برد و... .
2. «وَ لَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لَا تَغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِطِینِهَا، وَ لَا تَأْکُلُوا فِی فَخَّارِهَا، فَإِنَّهُ یُورِثُ الذِّلَّةَ وَ یَذْهَبُ الْغَیْرَة»؛[2] رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌فرمود سرتان را با گل آن] مصر[ نشویید، در ظرفی که از خاک مصر درست شده چیزی نخورید؛ زیرا ذلت را به دنبال دارد و غیرت را از بین می‌برد.
دلیل این موضوع، یعنی نهی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) در «استفاده از خاک مصر»، نیز در روایات بیان شده است. و آن این است که خاک مصر به دلیل بی‌غیرتی بنی اسرائیل که در آن سرزمین ساکن بودند، ممکن است اثری وضعی داشته باشد و آن بی‌غیرتی از طریق خاک به دیگران نیز سرایت کند.
امام صادق از پدر بزرگوارش امام باقر( علیه السلام ) نقل می‌کند: چه سرزمین خوبی است شام، و بد مردمانی امروز در آن سکنا گزیدند. بدترین دیار سرزمین مصر است؛ خداوند آن‌جا را زندان کسانى از بنى‌اسرائیل قرار داد که مورد غضب الهى واقع شدند؛ چون خداوند متعال مىفرماید: به زمین مقدسى که خدا برایتان مقرر کرده است داخل شوید»،[3] امّا بنى‌اسرائیل از ورود به ارض مقدس سرپیچى نمودند و چهل سال در بیابان سرگردان شدند و خروج آنها از مصر و ورودشان به شام تنها بعد از توبه آنها و رضایت الهى از آنان محقّق شد. سپس امام باقر( علیه السلام ) فرمود: من کراهت دارم از خوردن چیزی که در ظروف سفالى مصر پخته شده، و هرگز سرم را با گل‌سرشور آن‌جا نمىشویم؛ چون بیم دارم از خاک آن‌جا، ذلت عارضم شود و غیرتم زایل شود.[4]
لذا برخی فقها استفاده از خاک مصر را برای شستن سر مکروه دانسته‌اند.[5] البته، این به معنای بی‌احترامی به مردم مصر نیست، بلکه مقصود –مثلاً- خود شستن سر با خاک مصر و استفاده از آن است.[6]
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی ج 6، ص 386، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1429ق.
[2]. حمیرى، عبد الله بن جعفر قرب الإسناد، ص 376، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ جدید، 1413ق.
[3]. مائده، 21.
[4]. قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله، قصص الأنبیاء علیهم السلام، محقق، مصحح: عرفانیان یزدى، غلامرضا، ص 186، مرکز پژوهش هاى اسلامى، مشهد، چاپ اول، 1409ق. «و عن ابن محبوب، عن داود الرقی، عن أبی عبد الله ( علیه السلام ) قال کان أبو جعفر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) یقول نعم الأرض الشام و بئس القوم أهلها الیوم و بئس البلاد مصر أما إنها سجن من سخط الله علیه من بنی إسرائیل و لم یکن دخل بنو إسرائیل مصر إلا من سخطة و معصیة منهم لله لأن الله عز و جل قال ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ یعنی الشام فأبوا أن یدخلوها و عصوا فتاهوا فی الأرض أَرْبَعِینَ سَنَةً قال و ما کان خروجهم من مصر بدخولهم الشام إلا من بعد توبتهم و رضی الله عنهم ثم قال أبو جعفر ع إنی أکره أن آکل شیئا طبخ فی فخار مصر و ما أحب أن أغسل رأسی من طینها مخافة أن تورثنی تربتها الذل و تذهب بغیرتی».
[5]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 2، ص 58، مؤسسه آل البیت( علیه السلام )، قم، چاپ اول، 1409ق؛ محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق و مصحح: ایروانی، محمد تقی، مقرم، سید عبد الرزاق، ج 5، ص 536 – 537، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1405ق.
[6]. اشتهاردى، على پناه، مدارک العروة، ج 6، ص 384، دار الأسوة للطباعة و النشر، تهران، چاپ اول، 1417ق.
T
