آیا در باره شانه زدن موی سر حدیثی وجود دارد؟

شیعه نیوز:
پرسش
درباره شانه کردن موی سر روایت یا حدیثی موجود می باشد؟
پاسخ اجمالی
یکی از سفارشات اخلاقی دین اسلام، رعایت نظافت و پاکیزگی در همه جا و براى همه افراد، اعم از زن و مرد است. از جمله آن سفارش ها شانه زدن‏ و آراسته بودن است. در مورد شانه زدن مو، فواید و آداب آن، روایات زیادی از پیشوایان دین به ما رسیده است، به گونه ای که در برخی منابع روایی، فصلی با عنوان «شانه زدن»(التمشط) تنظیم شده که بیانگر اهمیت این موضوع است. همچنین به ما می فهماند که رهبران دینی چه در گفتار و چه در کردار به این موضوع تأکید داشتند.
برای آشنایی بیشتر با احادیث و روایات وارده در مورد شانه زدن مو و آداب و آثار آن، به پاسخ تفصیلی مراجعه کنید.
پاسخ تفصیلی
مکتب حیات بخش اسلام دین جامع و کاملی است. بدیهی است که با این ویژگی تمام نیازهای مختلف زندگی انسان در آن لحاظ شده، و برای تمام مسائل مورد نیاز زندگی فردی و اجتماعی وی مقررات و قوانینی دارد.
یکی از آن قوانین رعایت نظافت و پاکیزگی در همه جا و براى همه افراد، اعم از زن و مرد است. از جمله آن سفارش ها شانه زدن‏ و آراسته بودن است. در مورد شانه زدن مو، فواید و آداب آن روایات زیادی از پیشوایان دین به ما رسیده است، به گونه ای که در برخی منابع روایی، فصلی با عنوان «شانه زدن»(التمشط) تنظیم شده که بیانگر اهمیت آن است. در این فرصت به تعدادی از این روایات اشاره می شود.
الف. اهمیت شانه زدن
1. امام صادق ( علیه السلام ) در تفسیر این آیه قرآن کریم که می فرماید: «اى فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید!»،[1] فرمود: منظور از زینت در این جا شانه است.[2] یعنی موهای خود را شانه کنید و با موی آراسته و مرتب به مسجد بروید.
2. شیوه پیغمبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) این بود که شانه می زد، و با مدرى[3] سرش را مرتب می کرد.[4]
3. پیامبر اسلام درباره نظافت و نگهدارى مو فرمود: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه و آله و سلم ) مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلْیُحْسِنْ وِلَایَتَهُ أَوْ لِیَجُزَّهُ»؛[5] هر کس موی سرش را بلند می گذارد، خوب نگهداری، یا کوتاهش کند.
4. امام کاظم( علیه السلام ) فرمود: «... امام صادق را شانه‌اى بود در نمازخانه که چون نمازش تمام می‌شد با آن شانه می‌زد».[6]
5. از امام رضا( علیه السلام ) در مورد فرمایش خداى عزّ و جلّ: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»؛[7] (اى فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید!) پرسیده شد، آن‌حضرت در پاسخ فرمود: «از جمله آن زینت‌ها، شانه زدن بر موى براى هر نمازى است».[8]
ب. آداب شانه زدن
البته ابزار و وسایل بهداشت و پاکیزگی امروزه نسبت به گذشته تفاوت های قابل توجهی نموده است. امروزه وسایلی برای شانه کردن مو اختراع شده است که در زمان پیامبر و ائمه ( علیه السلام ) وجود نداشته؛ لذا وسایلی را که آنها برای شانه زدن مو استفاده می کردند، شاید در این زمان چندان موضوعیت نداشته باشد، اما آداب و روش هایی را که آن بزرگواران بدان عمل می کردند و پای بند بودند، به یقین دارای حکمت هایی بوده که آن آداب امروزه نیز همچنان کار آمد خواهد بود.
1. «عَنْ عَلِیٍّ ( علیه السلام ) قَالَ فِی حَدِیثٍ وَ التَّمَشُّطُ مِنْ قِیَامٍ یُورِثُ الْفَقْرَ»؛[9] امام علی ( علیه السلام ) فرمود: ایستاده شانه زدن فقر آورد.
2. هرگاه خواستى شانه بزنى، شانه را به دست راست بگیر و بگو بسم الله و آن را بر فرق سر بگذار و جلوی سر را شانه بزن و بگو: بار خدا موى و پوستم را زیبا کن، زندگیم را خوب کن و بدى را از من دور ساز، سپس سر را شانه بزن و بگو بار خدا مرا واپس برمگردان و نیرنگ شیطان را از من برگردان و او را نسبت به منش توانایى مده، سپس دو ابرویت را شانه کن و بگو بار خدا از من غم و اندوه و وسوسه دلها را بزدا، و شانه را بکش بزیر دو گوشت، سپس گلاب به رویت بزن که پدرم از امام ششم روایت کرد؛ هر که خواهد بدنبال حاجتى رود و گلاب به رویش زند هلاک نشود و حاجتش برآید و تنگى و خوارى باو نرسد.[10]
ج. آثار و فواید شانه زدن
در باره فایده هاى شانه زدن مو، روایات متعددى از معصومین وارد شده است که برخی از آنها از این قرار است:
1. «قَالَ الصَّادِقُ ( علیه السلام ): مَشْطُ الرَّأْسِ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ- وَ مَشْطُ اللِّحْیَةِ یَشُدُّ الْأَضْرَاس‏»؛[11] امام صادق فرمود: شانۀ سر وبا را می برد، و شانه ریش دندان ها را محکم می کند.
2. آن حضرت در حدیثی دیگر فرمود: «عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ قَالَ کَثْرَةُ التَّمَشُّطِ تُقَلِّلُ الْبَلْغَمَ»؛[12] زیاد شانه زدن، بلغم را از بین می برد.
3. امام صادق ( علیه السلام ) همچنین فرمود: شانه‏ روزى را جلب و مو را زیبا و نیاز را برطرف ... و بلغم‏ را قطع مى‏ کند، پیامبر خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) زیر ریش خود را چهل مرتبه و بالاى آن را هفت مرتبه شانه مى ‏کرد و مى ‏فرمود: شانه ذهن را مى‏ افزاید و بلغم‏ را قطع مى‏کند.[13]
برای آشنایی بیشتر با احادیث و روایت وارده در مورد شانه کردن مو و آداب و آثار آن، می توانید به منابع روایی؛ مانند کتاب خصال اثر شیخ صدوق، «بَابُ التَّمَشُّطِ» و کافی اثر کلینی، «بَابُ التَّمَشُّطِ» مراجعه نمایید.

[1] . اعراف، 31، «یا بَنی‏ آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِد».
[2] . شیخ صدوق، خصال، ترجمه، کمره ای، ج 1، ص 244، کتابچى‏، تهران، چاپ اول، 1377 ش.‏
[3] . سیخ که به جای شانه از آن استفاده می کردند.
[4] . مجلسى، محمد باقر آداب و سنن(ترجمه ج 73 بحار الأنوار)، کمره اى، محمد باقر، ص 75، اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1365 ش.‏
[5] . کلینی، کافی، ج 6، ص 485، دار الکتب الاسلامیة تهران، 1365ش.
[6]. همان، ص 488.
[7]. اعراف، 31.
[8]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 128، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق.
[9] . حرعاملی، وسائل الشیعة، ج 2، ص 125،آل البیت، قم، 1409ق.
[10] . آداب و سنن(ترجمه ج 73 بحار الأنوار)، ص 77.
[11] وسائل الشیعة، ج 2، ص 124.
[12] . کلینی، کافی، ج 6، ص 489.
[13] . خصال، ترجمه، جعفرى،‏ ج 1، ص 391، نسیم کوثر، قم، چاپ اول، 1382 ش.‏

T