به گزارش «شیعه نیوز»، رسانه‌های کشورهای توسعه‌یافته، در بحران‌های ملی و بین‌المللی مانند شیوع کرونا، عملکرد دولت‌های کشورهای در حال توسعه و بخصوص کشورهای اسلامی را ضعیف یا قوی نشان می‌دهند که اهداف و اغراض سیاسی متنوعی در این تضعیف‌ها یا تقویت‌ها دیده می‌شود. اما پیش از تحلیل غرض و نیت عملکرد این رسانه ها می‌بایست سراغ شاخص‌های تحلیل عملکرد و کارآیی دولت‌ها در نرم‌افزارهای معتبر بهداشت و آموزش جهانی رفت تا فاصله رسانه را با این شاخص ها دریافت.
یکی از ویژگی‌های کشورهای در حال توسعه بالا بودن مخارج دولت از 15 تا 30 درصد محل تولید ناخالص داخلی است. بنابراین محاسبه متغیرهای اقتصادی در محاسبه کارآیی دولت‌ها بسیار مؤثر است. از چند دهه گذشته، کارآیی دولت در زمینه آموزش و بهداشت دو عنصر بسیار مهم در مسیر توسعه تلقی می‌شود که جنبه‌های دیگر مانند رفاه اجتماعی، توسعه نیروی انسانی و رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مسأله‌ای کشورهای جهان اسلام، بخصوص در بحران شیوع کرونا، عمدتا درگیر این مسأله هستند.
مجید صباغ کرمانی و کاظم یاوری، دانشیاران اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس به همراه مهدی باسخا دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد و اسماعیل شاه‌طهماسبی دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت این دانشگاه، در یک تحقیق مشترک، مهم ترین شاخص‌های رایج برای کارآمدی دولت‌ها در زمینه بهداشت و آموزش را بررسی و تحلیل کرده‌اند. آنان به دنبال پاسخ به این سوال هستند که کدامیک از کشورهای اسلامی کارآیی بیشتری در تخصیص هزینه‌های بهداشتی و آموزشی خود داشته و نتایج بهتری نیز کسب کرده‌اند.
نویسندگان این تحقیق اطلاعات آماری خود را با روش تخصصی «پردازش اطلاعات آمار دولتی» (DEA) بررسی و تحلیل کرده و در مقاله ای با عنوان «بررسی کارآيي كشورهاي اسلامي در بخش بهداشت و آموزش با استفاده از روش تحليل پوششي داده ها (DEA)» تدوین نموده‌اند. آمار هزینه‌های دولت‌های 24 کشور اسلامی در جامعه آماری آنان قرار دارد. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی این مقاله را در شماره چهارم خود چاپ و منتشر کرده است. با رصد و تحلیل این شاخص‌ها و نمونه عملی آن برای کشورهای اسلامی می‌توان شاخص‌های رایج جهانی در تحلیل کارآیی دولت ها را ارزیابی کرد و از این رهگذر عملکرد و نیت رسانه‌ها را با معیارهای دقیق‌تری سنجید.
محققان در مقدمه، سه شاخص اصلی برای آموزش و سه شاخص اصلی برای بهداشت در نظر گرفته‌اند. برای مسأله آموزش، شاخص‌های «هزینه‌های آموزشی دولت»، «نرخ باسوادی» و «نرخ ثبت نام دوره ابتدایی» و برای بهداشت شاخص‌های «هزینه‌های بهداشتی دولت»، «امید به زندگی» و «مرگ و میر زیر پنج سال» تحلیل شده است.
محققان بر اساس شاخص‌های «پردازش اطلاعات آمار دولتی»، آمارهای 6 ساله 200 تا 2005 را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که در آن سال‌ها دولت‌های قرقیزستان، نیجر، اندونزی، پاکستان و یمن به ترتیب در صدر دولت‌های کارآمد در زمینه بهداشت بودند اما کشورهای مانند ایران، ترکیه، لبنان، قطر و مالدیو در رده‌های آخر این رتبه قرار داشتند. به تعبیر دیگر دولت هایی مانند ایران کارآمدی پایینی نسبت به درآمد ناخالص داخلی داشتند. با این حال، ایران در مواردی مانند نرخ خام مرگ و میر، مرگ و میر کودکان زیر 5 سال و سوء تغذیه به نحوی مناسب عمل کرده بود.
نویسندگان در تحلیل کارآیی دولت‌های کشورهای اسلامی در زمینه آموزش در سالهای مذکور، دولت‌های اندونزی، نیجر و موزامبیک را در صدر قرار داده‌اند. اندونزی با اختلاف بسیار در صدر این آمار، تنها کشور مرجع برای بسیاری از کشورها از جمله ایران محسوب می‌شد. با این حال این شاخص‌ها نواقصی دارند مثلا این شاخص‌های آموزش، میزان حضور و استمرار تلاش تحصیلی در سیستم آموزشی را نشان نمی‌دهد.
پژوهشگران دانشگاه تربیت مدرس برای این شاخص‌ها نواقص دیگری را ذکر می‌کنند که می‌تواند نسبت به بعضی از کشورها مهم باشد مانند اینکه تنها ورودی این شاخص ها، هزینه دولت ها است. قضاوت درباره تمامی کشورها با این معیار یکسان چندان مناسب نخواهد بود. حضور کشورهای آفریقایی ضعیف در کنار کشورهای عربی که بخاطر درآمد سرشار نفت، آزادی عمل بیشتری در انجام هزینه‌های مختلف به دولت‌های انان می‌دهد، موجب تفاوت زیاد در مقایسه هزینه‌های سرانه و در نتیجه کارآیی این کشورها شده است.
محققان دانشگاه تربیت مدرس به مسأله کیفیت آموزش و بهداشت که در این الگوی جهانی غفلت شده است نیز اشاره کرده و می‌گویند: «به دلیل سرمایه‌گذاری برخی از کشورها در کیفیت نظام آموزشی و بهداشتی، کارآیی هزینه‌های (کمّی) آنها بسیار پایین به دست آمده است؛ چرا که کیفیت امری هزینه بر بوده و کمتر قابل لمس است.»
انتقاد دیگر نویسندگان به این شاخص ها اعطای کمک‌های مستقیم و غیر مستقیم بین المللی به برخی از این کشورهاست که در ورودی هزینه‌ای وارد و لحاظ نمی‌شود و موجب شکاف‌آرایی میان این دسته از کشورها و سایرین می‌شود. مثلا چند کشور آفریقایی از نهادهایی مانند سازمان ملل کمک‌های بشردوستانه دریافت می‌کنند. این کمک‌ها اگر چه در برخی از شاخص‌های آموزشی و بهداشتی این کشورها بهبودی نسبی به دنبال داشته اما در آمارهای مربوط به هزینه‌های دولت جای نمی‌گیرد.
در یک برآورد کلی می‌توان گفت محققان در این مقاله، سه شاخص در زمینه بهداشت و سه شاخص در زمینه آموزش به همراه بعضی اصلاحات و انتقادات برای تحلیل کارآیی دولت‌های اسلامی ارائه نموده‌اند.
