اهمیت رعایت نکات بهداشتی در سیره اهل بیت(ع) و آموزه‌های ایشان

به گزارش «شیعه نیوز»، در پی توصیه پزشکان به رعایت هر چه بیشتر نکات بهداشتی به ویژه بهداشت فردی، فرازهایی از کتاب مفاتیح الحیات تالیف آیت الله «عبدالله جوادی آملی» که به بیان اهمیت رعایت نکات بهداشتی در سیره اهل بیت علیهم السلام و آموزه های ایشان می پردازد، را از نظر می گذرانیم.

در بخشی از این کتاب گرانسنگ در خصوص "اهمیت سلامتی"، آمده است:

انسان که آفریده خدا و خلیفه و امانتدار اوست، برای زندگی و حیاتی آفریده شده است كه بر اساس آیه کریمه ﴿اسْتَجِیبُوا لِلهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا یحْییكُمْ﴾[1] در پیوندهای گوناگون خود، خدامحور است و در این زندگی و بندگی، به بدن سالم نیاز دارد و بهره‌مندی همه جانبه او از سلامتی، اساس فعالیت.های وی در زندگی مادی و معنوی است كه در زبان پیامبر گرامی(ص) از آن به «نعمت پنهان و ناشناخته» یاد شده است[2]، زیرا یكی از عوامل آرامش زندگی و بندگی خدا، برخورداری از جسم و جان سالم است، از این رو، عقل و نقل، حفظ تندرستی و حفظ نفس را لازم و واجب شمرده‌اند.

همچنین آن حضرت به ابوذر فرمود: ای ابوذر! سلامتی پیش از بیماری [پیشگیری] را دریاب و از آن برای زمان بیماری بهره بگیر[3]؛

امیرمؤمنان(ع) نیز می‌فرماید: ارزش دو چیز را نشناسد مگر كسی كه آن‌ها را از دست داده باشد: جوانی و عافیت.[4] آن حضرت در تفسیر آیه ﴿و لا تَنسَ نَصیبَكَ مِنَ الدُّنیا﴾[5] یعنی «بهرهٴ واقعی خود را از ثروت دنیا از كف مده» می‌فرماید: سلامتی خود را فراموش نکن[6] و در تفسیر آیه ﴿لَتُسـئَلُنَّ یومَئِذٍ عَنِ النَّعیم﴾[7] یعنی «روز قیامت درباره نعمت.‌ها از شما سوٴال خواهد شد» می‌فرماید: نعمتی که از آن پرسیده می‌شود سلامتی است.[8]

امام صادق(ع) نیز فرمود: سلامتی نعمتی پنهان است؛ هرگاه باشد، فراموش شود و هرگاه از دست رود به یاد آید[9]؛ همچنین فرمود: پنج چیز است که اگر کسی آن‌ها را نداشته باشد زندگی [برای او] گوارا نیست: سلامتی و... .[10]
همچنین در فراز دیگری از این کتاب در خصوص اهمیت «رعایت نظافت و بهداشت» آمده است:

آموزه‌های اسلامی در سه محور اعتقاد، اخلاق و احكام به بشر ارائه شده‌اند؛ در محور نخست، عقیده توحیدی آدمی را از آلودگی شرك و الحاد و كفر پاك می‌كند و در بعد اخلاق، توصیه‌های اخلاق نیكو، او را از پلیدی ظلم، كینه و حسد و هر زشتی دیگر پاكیزه می‌كنند، چنان كه احكام فقه، آدمی را از رفتار زشت و بیگانه‌صفتی و همانند دیوانه مردن باز می‌دارند، پس شایسته چنین دین الهی این است كه متدینان به آن، از هر پلیدی پاك و از هر آلودگی طاهر باشند، زیرا رسول اكرم(ص) نظافت را همانند تقوا وظیفهٴ همگانی و همیشگی و همه جانبه می‌دانست و همان‌گونه كه قرآن كریم درباره تقوا فرمود: تا می‌توانید از خدا پروا كنید: ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ﴾[11] آن حضرت نیز درباره نظافت فرمود: با هر ابزار كه می‌شود، از نظافت و پاكیزگی پاسداری كنید، زیرا بنیان اسلام بر نظافت و بهشت برای فرد نظیف آماده شده است[12].[13]

محافظت و مراقبت در نظافت و بهداشت فردی و عمومی مورد تأكید دین است و راهكارهایی هم در این راستا پیشنهاد شده است.

رسول خدا(ص) در احادیثی می‌فرماید: اسلام پاكیزه است، پس خود را پاكیزه كنید، چرا كه جز پاكیزه به بهشت وارد نشود.[14] نظافت از ایمان است و ایمان با صاحبش در بهشت.اند.[15] بدترین بندگان چركین‌ها‌یند.[16] خدا چركین بودن و ژولیدگی را دشمن می‌دارد.[17]

امام صادق(ع) نیز در احادیثی می‌فرماید: پاكیزگی از اخلاق پیامبران است.[18] همچنین حضرت فرمود: داشتن وضوخانه [دستشویی] پاكیزه، بخشی از سعادت انسان است.[19]

رسول خدا(ص) می‌فرماید: ای انس! طهارت و پاكیزگی را بیشتر رعایت كن تا خدا بر عمرت بیفزاید.[20]

* اهمیت شست‌وشوی دست ها

رسول خدا(ص) در احادیثی می‌فرماید: هیچ كس نباید شب با دست چرب بخوابد و اگر چنین كرد و شیطان به او آسیب رساند جز خودش را سرزنش نكند.[21] هرگاه از خواب برخاستید به ظرفی دست نبرید مگر اینكه سه بار دستانتان را بشویید، زیرا هیچ یک از شما نمی‌داند که دستانش چگونه شب را گذرانید.[22] و نیز می‌فرماید: بندها و مفاصل انگشتان دست و پایتان را تمیز كنید[23]

امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: بوی بد و آزاردهنده را با آب بزدایید و خود را وارسی كنید (به پاكیزگی و نظافت خود حساس باشید)، كه خدا بندگان چرکین و آلوده‌اش را که همنشینانش از نشستن با او کراهت دارند، دشمن دارد.[26]
رسول خدا(ص) می‌فرماید: شست وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می‌كند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد.[27]

امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: شستن دستان پیش از غذا و پس از آن، روزی را زیاد می‌كند.[28]

امام باقر(ع) می‌فرماید: صاحبخانه پیش از غذا قبل از همه و پس از غذا بعد از همه دستان خود را می‌شوید.[29]

امام صادق(ع) می‌فرماید: شست.وشوی دستان پیش از غذا و پس از آن روزی را بیفزاید[30]؛ همچنین می‌فرماید: پیش از غذا صاحبخانه شستن دستان را آغاز می‌كند تا كسی خجالت نكشد؛ اما پس از غذا از سمت راست در [ورودی پذیرایی] شستن دستان بدون تفاوت میان افراد شروع می‌شود[31]؛ نیز می‌فرماید: هركس پیش و پس از غذا دستش را بشوید در گشایش و سلامتی زندگی می‌كند[32].

رسول خدا(ص) می‌فرماید: دستانتان را بشویید، آن گاه در آن‌ها آب بنوشید[33]

* در مورد عطسه

رسول خدا(ص) می‌فرماید: هنگام عطسه كردن دستانتان را جلو صورت بگیرید و با صدای آهسته عطسه كنید.[34]

* در مورد اخلاط دهان و بینی

امام صادق (ص) می‌فرماید: هركس در مسجد سرفه كند و اخلاط بینی و سینه‌اش را [به احترام مسجد] باز دارد این كار او را از بیماری نگه دارد.[35]

راوی گوید: هرگز امام رضا (ع) را ندیدم كه [در معابر عمومی] آب دهان بیندازد.[36]

* لزوم درمان

رسول خدا(ص) می‌فرماید: خودتان را مداوا كنید، زیرا خدای عزیز دردی را نازل نفرمود مگر اینكه برای آن شفایی [و دوایی] فرو فرستاد.[37]

امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: هر كس بیماری خود را از پزشكان كتمان كند به بدنش خیانت كرده است.[38]

پاورقی:

[1] . سورهٴ انفال، آيهٴ 24.
[2] . قال رسول الله Ｂ: نِعْمَتَان ِمَجْهُولَتَانِ: الأمْنُ وَ الْعَافِية (روضة الواعظين، ص472).
[3] . ... خُذْ مِنْ صِحَّتِكَ لِسُقْمِكَ... (الامالي، طوسي، ص526).
[4] . شَيْئَانِ لا يَعْرِفُ فَضْلَهُمَا إِلاَّ مَنْ فَقَدَهُمَا: الشَّبَابُ وَ الْعَافِيَةُ (غرر الحكم، ص324).
[5] . سورهٴ قصص، آيهٴ 77.
[6] . لا تَنْسَ صِحَّتَكَ... (الامالي، صدوق، ص228).
[7] . سورهٴ تكاثر، آيهٴ 8.
[8] . الصِّحَّةُ... (ارشاد القلوب، ص38).
[9] . الْعَافِيَةُ نِعْمَةٌ خَفِيَّةٌ إِذَا وُجِدَتْ نُسِيَتْ وَ إِذَا فُقِدَتْ ذُكِرَت (الفقيه، ج4، ص406).
[10] . خَمْسٌ مَنْ لَمْ يَكُنَّ فِيهِ لَمْ يَتَهَنَّأِ بِالْعَيْشُ: الصِّحَّةُ... (المحاسن، ص9).
[11] . ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا استَطَعتُم و اسمَعوا و اَطيعوا و اَنفِقوا خَيرًا لاَنفُسِكُم و مَن يوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَاُولـٰئِكَ هُمُ المُفلِحون﴾ (سورهٴ تغابن، آيهٴ 16).
[12] . تَنَظَّفُوا بِكُلِّ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالي بَنَي الاِْسْلامَ عَلَي النَّظافَةِ وَ لَن يَدخُلَ الجَنَّةَ إِلاَّ كُلُّ نَظِيفٍ (الجامع الصغير، ج1، ص517).
[13] . اسلام و محيط زيست، ص269.
[14] . إنّ الإِسْلام نَظِيفٌ فتَنَظَّفُوا، فإنهُ لا يَدْخُلُ الجَنَّةَ إلاَّ نَظِيفٌ (تاريخ بغداد، ج5، ص351).
[15] . النَّظَافَةُ مِنَ الإِيمَانِ وَ الإِيمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِى الْجَنَّةِ (طب النبي Ｂ، ص21؛ بحار الانوار، ج59، ص291).
[16] . بِئْسَ الْعَبْدُ الْقَاذُورَةُ (الكافى، ج6، ص439).
[17] . إِنَّ اللهَ يُبْغِضُ الْوَسَخَ وَالشَّعَثَ (كنز العمال، ج6، ص641).
[18] . مِنْ أَخْلاقِ الأَنْبِيَاءِ التَّنَظُّف (تحف العقول، ص442).
[19] . مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ... نَظَافَةُ مُتَوَضَّاهُ (مكارم الاخلاق، ص126).
[20] . يَا أَنَسُ! أَكْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ، يَزِدِ اللَّهُ فِى عُمُرِكَ (الأمالي، مفيد، ص60؛ مكارم الاخلاق، ص40).
[21] . لا يَبِيتَنَّ أَحَدُكُمْ وَ يَدُهُ غَمِرَةٌ، فَإِنْ فَعَلَ فَأَصَابَهُ لَمَمُ الشَّيْطَانِ فَلاَ يَلُومَنَّ إِلاّ نَفْسَهُ (مكارم الاخلاق، ص425).
[22] . إذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلا يُدْخِلُ يَدَهُ فِى الإِنَاءِ حَتّي يَغْسِلَهَا ثَلاثَاً، فإنّ أحَدكُم لا يَدْرِى أَيْنَ بَاتَتْ يَدُهُ (الجامع الصغير، ج1، ص69).
[23] . قُصُّوا أَظَافِيرَكُم وَ ادْفُنُوا قُلامَاتكُم وَ نَقُّوا بَرَاجمَكُم وَ نَظّفُوا لَثّاتكُم مِنَ الطَعَامِ وَ اسْتَاكُوا وَ لا تَدخُلُوا علىّ فَخْراً بَخَرَاً (كنز العمال، ج6، ص655).
[24] . شست.وشوي مخرج بول وغائط.
[25] . انّ مِنَ الفِطْرَةِ الْمَضْمَضَة وَ الاسْتِنْشَاق و السّوَاك و قَص الشَّارِب و تَقْلِيم الأَظَافِير وَ نَتْف الإِبْط و الاسْتِحْدَاد وَ غَسل البَرَاجِم وَ الانتِضَاح بِالمَاءِ وَ الاختِتان (الجامع الصغير، ج1، ص377).
[26] . ... تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنْ النَتْنِ الرِّيحِ الَّذِى يُتَأَذَّي بِهِ، تَعَهَّدُوا أَنْفُسَكُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِى يَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَيْهِ... (كتاب الخصال، ص620).
[27] . الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ يَنْفِى الْفَقْرَ وَ بَعْدَهُ يَنْفِى الْهَمَّ وَ يُصَحِّحُ الْبَصَرَ (مكارم الاخلاق، ص139).
[28] . غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ زِيَادَةٌ فِى الرِّزْقِ (تحف العقول، ص101).
[29] . صَاحِبُ الرَّحْلِ يَتَوَضَّأُ أَوَّلَ الْقَوْمِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ آخِرَ الْقَوْمِ بَعْدَ الطَّعَامِ (قرب الاسناد، ص34).
[30] . الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ يَزِيدَانِ فِى الرِّزْقِ (الكافى، ج6، ص290).
[31] . الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ يَبْدَأُ صَاحِبُ الْبَيْتِ لِئَلاَّ يَحْتَشِمَ أَحَدٌ، فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الطَّعَامِ يَبْدَأُ مَنْ عَنْ يَمِينِ الْبَابِ حُرّاً كَانَ أَوْ عَبْداً (علل الشرائع، ص291).
[32] . مَنْ غَسَلَ يَدَهُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ عَاشَ فِى سَعَةٍ وَ عُوفِىَ مِنْ بَلْوَي فِى جَسَدِهِ (الكافى، ج6، ص290).
[33] . اغْسِلُوا أيْدِيَكُمْ ثُمَّ اشْرَبُوا فِيها، فَلَيْسَ مِنْ إناءٍ أطْيَبَ مِنَ اليَدِ (الجامع الصغير، ج1، ص184).
[34] . إذا عَطَسَ أحدُكُمْ فَلْيَضَعْ كَفَّيْهِ علي وَجْهِهِ ولْيَخْفِضْ صَوْتَهُ (الجامع الصغير، ج1، ص116).
[35] . مَنْ تَنَخَّمَ فِى الْمَسْجِدِ ثُمَّ رَدَّهَا فِى جَوْفِهِ لَمْ تَمُرَّ بِدَاءٍ إِلاَّ أَبْرَأَتْهُ (الفقيه، ج1، ص233).
[36] . ... وَ لا رَأَيْتُهُ تَفَلَ... (عيون اخبار الرضاＡ، ج2، ص184).
[37] . تَدَاوَوْا، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يُنْزِلْ دَاءً إِلاَّ وَ أَنْزَلَ لَهُ شِفَاءً (مكارم الاخلاق، ص362).
[38] . مَنْ كَتَمَ الأَطِبَّاءَ مَرَضَهُ خَانَ بَدَنَهُ (غرر الحكم، ص484).