آیا واقعا پروین اعتصامي را كشته اند ؟

SHIA-NEWS شيعه نيوز :

تاكنون خوانده بودیم كه پروین اعتصامی به دلیل حصبه از دنیا رفته؛‌ اما این روزها كه فرضیه‌ی قتل این شاعر معاصر مطرح شده، این پرسش مطرح می‌شود كه آیا واقعا پروین را كشته‌اند و این موضوع چقدر محتمل است؟

طرح بحث قتل پروین
در همایش «كارنامه‌ی صد سال شعر زنان فارسی‌سرا»، محمدرضا سنگری ـ پژوهشگر و استاد دانشگاه ـ این موضوع را مطرح كرد كه پروین اعتصامی بر اثر ابتلا به بیماری حصبه از دنیا نرفته و دستگاه حاكم رضاشاه، این شاعر را به قتل رسانده است. او پروین را یكی از شهیدان شعر فارسی لقب داد و گفت: پروین در سن ‌29سالگی دیوانی چاپ كرد و شعرهایش حساسیت‌های زیادی را برانگیخت. پروین حتی دست رد به دربار زد و شعری گفت و به رضاشاه انتقاد كرد. همان زمان این بحث مطرح شد كه پروین به قتل رسیده است؛ اما نگذاشتند این موضوع بسط پیدا كند؛ ولی به نظر می‌رسد كه پروین به قتل رسیده باشد.

از سوی دیگر، عباسعلی وفایی ـ رییس دانشكده‌ی ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی ـ - درباره فرضیه قتل پروین، اظهار كرد: روایت قتل پروین، روایتی است كه كسان دیگری نیز آن را گفته‌اند. اما چیزی كه در تاریخ ادبیات ما آمده، این است كه پروین به بیماری حصبه فوت كرده است. این تصور كه پروین كشته شده، وجود دارد؛ اما قوت بر بیماری اوست. من فكر می‌كنم دلیل این‌كه می‌گویند پروین كشته شده، به دلیل روح حاكم بر شعر اوست كه منتقدانه است و پیام شعری او كه تمثیل‌گونه است و علیه حاكمان ناعادل است. از این جهت، برخی گفته‌اند احتمال دارد كه او را كشته باشند.

این پژوهشگر در ادامه تأكید كرد: دوره پروین از ما خیلی هم دور نیست كه نشود درباره آن تحقیق كرد. از سوی دیگر، اگر نشانه‌ای از كشتن او بود، اسنادی از آن به دست ما می‌رسید؛ بنابراین احتمال قتل پروین نمی‌تواند خیلی قوی باشد.

وفایی همچنین عنوان كرد: به هرحال، بیان این مسأله اشكال ندارد؛ اما بهتر است یا روایت نشود و یا تحقیق‌شده باشد. تاریخ‌پژوهی در ادبیات یك تخصص‌ است و اگر كسی با استناد، این‌گونه مسائل را مشخص كند، سودمند هم هست؛ اما مستلزم این است كه روش‌مند باشد. البته حتا طرح این موضوع نیز سودمند است؛ زیرا شاید كسان دیگری بروند دنبال مشخص كردن این موضوع؛ مانند شما كه به دنبال مشخص كردن آن هستید.

او در ادامه گفت: آقای سنگری اولین كسی نیست كه این حرف را زده، كسان دیگری نیز این موضوع را مطرح كرده‌اند؛ اما به نظر من، اگر چنین چیزی بود، در مدارك می‌آمد.

سندش كو؟
اما منوچهر اكبری ـ عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ـ درباره به طرح فرضیه‌ای درباره قتل پروین اعتصامی گفت: فكر نمی‌كنم كسی برای طرح چنین ادعایی منبع و مدارك مستندی در دست داشته باشد و كسی كه چنین حرفی را زده، باید بتواند این گفته را ثابت كند. نمی‌توان هر كس را كه زیر 60 سال سكته كرده، مقتول بدانیم.

او افزود: پروین حتا به خواست رضاشاه مبنی بر كشف حجاب نیز تن داد؛ بنابراین مشكلات بنیادینی با حاكمیت نداشت. از سوی دیگر، اگر او به قتل رسیده بود، مداركی از قتل او به دست ما می‌رسید. میرزاده عشقی را محاكمه كردند و فرخی یزدی را كشتند. حتا این‌كه در زندان قزل حصار به فرخی یزدی آمپول هوا زده‌اند، مشخص است. اگر در مورد پروین هم چنین چیزی وجود داشت، سندی از آن باقی می‌ماند.

اكبری در ادامه خاطر نشان كرد: چرا تمایل داریم كسانی را كه به مرگ طبیعی مرده‌اند، بگوییم كشته شده‌اند؟ فكر می‌كنیم این‌گونه عزت می‌یابند؟ پروین از كودكی بیمار بود، همسرش نیز كه نظامی خشنی بود، او را كتك می‌زد. او بیمار شده و فوت كرده است.

او همچنین تأكید كرد: طرح این‌گونه مسائل جز اغتشاش ذهنی فایده‌ای ندارد. ما باید به دنبال درك و توجه به جایگاه شخصیت‌های ادبی در ادبیات فارسی، رسالت شعری آن‌ها، جایگاه ادبی آن‌ها و مفاهیم شعر آن‌ها باشیم؛ تا در جست‌وجو و طرح این مسائل.

نشنیده بودم
در عین حال، فاطمه راكعی ـ شاعر و عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا (س) ـ با اشاره به طرح موضوع قتل پروین اعتصامی، عنوان كرد: آقای سنگری كه این موضوع را طرح كرده، حتما در مطالعاتش به شواهدی برخورد كرده است. من در مورد پروین اعتصامی تحقیقات گسترده‌ای نداشتم و نمی‌توانم با قطعیت حرفی بزنم؛ اما تا كنون بحثی درباره قتل پروین نشنیده بودم. اما سنگری مطالعات زیادی انجام داده و حتا صدای پروین اعتصامی را كه ما بسیار به دنبال آن بودیم، به دست آورده است؛ بنابراین او حتما به چیزی برخورد كرده كه چنین حرفی را می‌زند.

بعید است
همچنین محمدرضا یوسفی، عضو هیأت علمی دانشگاه قم كه در همایش «كارنامه‌ی صد سال شعر زنان فارسی سرا» حضور داشت، درباره‌ی علت مرگ پروین اعتصامی، گفت: آن چیزی كه درباره مرگ پروین آمده، این است كه می‌گویند او بیمار شده و فوت كرده است. بحث قتل او، بحث جدیدی است كه به نظر من، بعید است چنین اتفاقی افتاده باشد. اگرچه شعر پروین بسیار قدرتمندانه بوده و از سوی دربار نیز چندبار به او مدال داده‌اند و او نگرفته است؛ اما از نظر من، این‌كه او را به قتل رسانده باشند، بسیار بعید است.

او افزود: از سوی دیگر، در آن زمان، پزشكی ما بسیار ضعیف بوده و این خیلی چیز عجیبی نیست كه كسی در جوانی بیمار شود و فوت كند.

یوسفی همچنین عنوان كرد: فكر می‌كنم اگر چنین چیزی رخ داده بود، پدر پروین و یا ملك‌الشعرای بهار كه از مدافعان او بود، این موضوع را رها نمی‌كردند و به آن می‌پرداختند. به نظر من، طرح چنین موضوعی شاید جرقه‌ای باشد برای تحقیقات بعدی كه نه شاهدهای آن زنده‌اند و نه اسناد آن باقی است؛ در نتیجه، طرح كردن این موضوعات فایده چندانی ندارد.

فرضیه‌ مورد اعتنایی نیست
شیرزاد طایفی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و از كسانی كه در همایش «كارنامه صد سال شعر زنان فارسی‌سرا» حضور داشت، نیز در این‌باره گفت: من بعد از شنیدن فرضیه قتل پروین اعتصامی در این نشست، چند روزی است كه در دانشكده با همكارانم درباره آن حرف می‌زنیم.

او افزود: من از بچگی به پروین علاقه زیادی داشتم و درباره او مطالعاتی انجام داده‌ام و این دومین‌باری بود كه می‌شنیدم پروین اعتصامی به قتل رسیده است. فكر می‌كنم طرح این موضوعات ناشی از حاشیه‌پردازی‌هایی است كه در ایران علاقه‌ بسیاری به آن وجود دارد. جوامع شرقی همواره دنبال راز و رمز هستند.

او همچنین گفت: به نظر من، دست كم با قطعیت نمی‌توان این موضوع را مطرح كرد. این‌كه آقای سنگری با قدرت می‌گوید پروین اعتصامی به قتل رسیده است، یعنی هركسی را كه با قدرت درافتاده باشد، كشته‌اند. به نظر من، این موضوع آن‌قدرها هم مشخص نیست. آیا برای خود شما این موضوع باورپذیر است؟

این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت محور علمی شخصیت‌های ادبی گفت: اولین و مهم‌ترین مسأله درباره شخصیت‌های ادبی، محور علمی آن‌هاست. من به دنبال حاشیه نیستم و اصلا اولویتی برای من ندارد. به نظر من، فرضیه قتل پروین نمی‌تواند چندان فرضیه مورد اعتنایی باشد؛ زیرا در زمانه او، یكی از بزرگ‌ترین عارضه‌ها همین بیماری حصبه بوده كه جوانان بسیاری به این درد مرده‌اند. از سوی دیگر، در آن زمان، پروین احترام ویژه‌ای داشته و در آن سطح نبوده كه حكومت بخواهد او را به قتل برساند.

بی‌فایده و غیرمستند
همچنین نرگس گنجی، عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان و از دیگر استادانی كه در همایش «كارنامه صدسال شعر زنان فارسی‌سرا» حضور داشت، درباره طرح بحث قتل پروین اعتصامی، بیان كرد: من اصلا با طرح چنین مسائلی موافق نیستم. پروین در خانه خودش فوت كرده و حرفی كه خانواده او زده‌اند، مستند است. برادر پروین بعد از مرگ او، چاپ آثار او را برعهده داشت و هرگز چنین حرفی نزد. به نظر من، ما باید به اظهارات آن‌ها احترام بگذاریم. از سوی دیگر، خانواده پروین بعد از پیروزی انقلاب نیز هرگز این موضوع را طرح نكردند؛ در حالی كه دیگر هیچ‌گونه محدودیتی برای آن‌ها وجود نداشت و حتا از سوی نظام ما كه حامی كسانی است كه در رژیم پهلوی مورد ظلم واقع شده‌اند، برای آن‌ها خوب هم بود. بستگان درجه یك پروین تنها موضوعی كه مطرح كردند، این بود كه شاید نسبت به درمان به‌موقع او اقدامی نشده است؛ اما هرگز نگفتند كه او به قتل رسیده است.

این استاد دانشگاه به بی‌فایده بودن طرح چنین موضوعاتی اشاره و عنوان كرد: طرح این مسائل درباره شخصیت‌های ادبی فایده‌ای ندارد و به نظر من، بی‌فایده و غیرمستند است؛ زیرا اگر مسأله‌ای بود، خانواده او مطرح می‌كردند.

او افزود: جلال متینی نیز پیش‌تر مقاله‌ای نوشته و در آن‌جا حرف‌های افرادی را كه بحث كشته شدن پروین را طرح كرده‌اند، رد كرده است؛ اما اكنون در خارج از كشور است و نمی‌توانید با او ارتباطی برقرار كنید. پوران درخشنده نیز برای تهیه یك فیلم با كوروش حائری كه می‌گوید از دوستان خانوادگی پروین است، دیداری داشته است.

پابلو نرودا هم؟
در همین روزها چنین بحثی درباره‌ی پابلو نرودا ـ شاعر شیلیایی برنده‌ی نوبل ـ هم مطرح شده و حالا كشور شیلی می‌خواهد علت مرگ نرودا را مورد بررسی قرار دهد. به تازگی، مانوئل آرایا ـ منشی و همراه چندساله‌ی نرودا ـ گفته این شاعر توسط رژیم آگوستو پینوشه كشته شده است