شیعه نیوز:
پرسش
در دعای زیر منظور از «و اجعله الوارث منّا» و «و اجعل ثارنا علی من ظلمنا» چیست؟ «اَللّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِکَ وَ مِنْ طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَکَ وَ مِنَ الْیَقینِ ما یَهُونُ عَلَیْنا بِهِ مُصیباتُ الدُّنْیا اَللّهُمَّ اَمْتِعْنا بِاَسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَ اجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا وَاجْعَلْ ثارَنا عَلى مَنْ ظَلَمَنا وَ انْصُرنا عَلى مَنْ عادانا وَ لا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فى دینِنا وَ لا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَکْبَرَ هَمِّنا وَ لا مَبْلَغَ عِلْمِنا وَ لا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ».
پاسخ اجمالی
آنچه در پرسش آمده، فرازهایی از یک دعاست که پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) آن‌را می‌خواند.[1] ترجمه دعا چنین است: «خدایا! چنان ترسى از خودت نصیب ما کن که مانعى میان ما و نافرمانى از تو گردد، و چنان اطاعتى از خودت که با آن، ما را به رضایتت برسانى، و چنان یقینى که به سبب آن، [تحمّل] مصیبت‌ها و گرفتاری‌هاى دنیا را بر ما آسان گردانى. تا زنده‌ایم، ما را از گوش‌هایمان و چشم‌هایمان و نیرویمان بهره‌مند گردان و آن‌را وارث ما قرار ده و خونخواهى ما را از کسى قرار ده که به ما ستم کند و ما را بر هر که با ما دشمنى کند، پیروزى بخش. مصیبت ما را در دینمان قرار مده. دنیا را بزرگ‌ترین همّ و غمّ ما و نهایت دانش و شناخت ما قرار مده و کسى را که به ما رحم نمی‌کند، بر ما مسلّط مگردان، ای مهربان‌ترین مهربانان».
در جمله «و اجعله الوارث منّا»، رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم )، از خدای متعال درخواست بهره‌مند بودن از تمام قوای ظاهری و باطنی در طول زندگی تا هنگام مرگ می‌کند؛ چرا که ضعف و از بین رفتن قوای جسمانی و عقل و هوش در سنّ پیری باعث کاستی دین و دنیای انسان است.[2] به عنوان نمونه، فردی که آلزایمر می‌گیرد نه می‌تواند از دنیا بهره‌مند شود و نه توانایی آن را دارد که با تلاش خود برای آخرتش ذخیره‌ای بیاندوزد.
البته اگر گفته شود چگونه بعد از خروج روح از بدن بهره‌مندی از گوش و چشم و دیگر اعضای جسمانی متصور است، در جواب می‌گوییم این نوعی توسعه در کلام است و منظور آن است که خدایا! مرا مبتلا به کوری، ناشنوایی، فقدان درک و شعور و .... نکن در حالی که در ظاهر زنده هستم و در حقیقت زنده نیستم؛ چرا که با از دست دادن هریک از این توانایی‌ها، زندگی انسان دشوارتر خواهد شد. پس این جمله در حقیقت، حمل بر مبالغه در بهره‌مندی از این قوا است تا بعد از مرگ و اشاره به این‌که دوست ندارد مبتلا به نداشتن آنها شود.[3]
چنین دعایی را امام سجاد( علیه السلام ) نیز از خداوند درخواست می‌کرد: «اللهم احفظ علی سمعی و بصری إلى انتهاء أجلی»؛[4] «خدایا! قوه شنوایی و بیناییم را تا پایان عمری که برایم مقدّر فرمودی حفظ فرما».
بنابراین، معنای جمله «...و اجعله الوارث منّا» بهره‌مندی از قوای جسمانی و باطنی تا آخرین لحظات عمر آدمی مورد نظر است.
البته در مورد «اجعله الوارث منّا» دو احتمال دیگر نیز داده می‌شود:
1. مقصود، دین الهی است که آثار آن باقی می‌ماند.
2. کار خیری که به سبب آن انسان را بعد از مرگ یاد کنند. و این معنای درخواست ابراهیم خلیل( علیه السلام ) است که می‌فرماید: «وَ اجْعَلْ لی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرینَ»؛[5] «خدایا! براى من لسان صدق در امت‌هاى آینده قرار ده»؛ یعنی آن‌چنان کن که یاد من در خاطره‌ها بماند و خط و برنامه من در میان آیندگان ادامه یابد، و الگویى باشم که به من اقتدا کنند، و پایه‌گذار مکتبى باشم که به وسیله آن راه تو را بیاموزند، و در خط تو حرکت کنند.
معنای جمله «و اجعل ثارنا على من ظلمنا»؛ یعنی ما را موفّق بدار در پیروزی بر کسانی که بر ما ظلم نمودند.
البته ممکن است واژگان مورد استفاده در دعا «ثارنا» بدون همزه و به معنای خونخواهی نباشد، بلکه «ثَأرنا»[6] با همزه و به معنای خشم باشد؛ یعنی چنان خشمی به من عطا کن که بتوانم بر ظالم پیروز شوم.
[1]. ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة، ج 3، ص 321، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1376ش.
[2]. ر.ک: «عوامل لغزش عقل و اندیشه از نگاه قرآن»، 68925.
[3]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، ج 11، ص 87، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[4]. همان.
[5]. شعراء، 84.
[6]. مدنی شیرازی، على خان بن أحمد، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، ج 7، ص 144، مشهد، مؤسسة آل البیت( علیه السلام ) لإحیاء التراث، چاپ اول، 1384ش.
T
