شیعه نیوز:
پرسش
منظور از حدیثی که از ائمه( علیه السلام ) نقل می‌شود که «نحن صنائع الله و الخلق بعد صنائعنا» چیست؟
پاسخ اجمالی
از أبو عمرو عمرى[1] نقل شده است که میان پسر أبو‌غانم قزوینى و گروهی از شیعیان در مورد امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) بحثی مطرح شد. پسر أبو‌غانم گفت: امام حسن عسکری( علیه السلام ) از دنیا رفته است و پسرى از او باقی نمانده است. شیعیانی که به وجود امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) باور داشتند، هنگامی که این سخن را شنیدند، تصمیم گرفتند که به حضرتشان نامه‌ای نگاشته و حل مشکل را از ایشان بخواهند.
در این گزارش آمده است که آن‌حضرت در پاسخ نگاشت: «خداوند ما و شما را از فتنه‌ها نگه دارد و به ما و شما روح یقین موهبت کند، و از عاقبت شوم باز‌دارد. خبر تردید گروهى از شما در امر دین، و شک و تحیّرى که درباره ولی امر خود به دل آنها راه یافته است، به من رسید. ما از این ماجرا بخاطر خودتان غمگین شدیم نه بخاطر خودمان؛ زیرا خدا با ما است و جز به خدا به هیچ‌کس نیازى نداریم و حق با ما است. کسى که از اطاعت ما سرباز بزند ما را به وحشت نمی‌اندازد. ما اثر صُنع خدا هستیم و در مرحله بعد، مردم به برکت ما، موجود گشته‌اند...».[2]
صرف نظر از بررسی سندی روایت، در بحث محتوایی مطمئناً منظور امام( علیه السلام ) از این جمله که فرمودند: «وَ نَحْنُ صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنَائِعُنَا»،[3] آن نیست که مردم، مخلوق ائمه( علیه السلام ) هستند، بلکه چند احتمال وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود:
1. ما برگزیده خدا هستیم و شما شیعیان برگزیده ما هستید.[4] همان‌گونه که خدا در قرآن کریم به موسی( علیه السلام ) با استفاده از ریشه «صنع» به برگزیده شدن اشاره کرده و می‌فرماید: «وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی».[5]
2. این‌که وجود نوری ائمه( علیه السلام ) مقدم بر وجود سایر خلائق بوده است.[6]
3. نعمت‌های خداوند بر اهل‌بیت( علیه السلام ) بدون واسطه نازل می‌شود؛ در صورتی که نعمت‌های خداوند بر مردم با واسطه اهل‌بیت( علیه السلام ) است؛ چون آن حضرات، واسطه فیض الهی هستند.[7] همان‌گونه که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْیَارِ وَ هُدَاةُ الْأَبْرَارِ وَ حُجَجُ الْجَبَّارِ بِکُمْ فَتَحَ اللهُ وَ بِکُمْ یَخْتِمُ وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْث»؛[8] شما نور خوبان، هدایت کننده نیکوکاران و حجتهاى خداى قادر هستید، خداوند [خلقت را] با شما آغاز کرد و به شما ختم می‌کند و به واسطه شما باران می‌فرستد.
4. نبودن حق کسی بر گردن اهل‌بیت( علیه السلام ):[9] امام( علیه السلام ) می‌فرماید که نعمت دهنده اصلی بر ما اهل‌بیت، خدا است و کسی بر ما نعمتی نداده است تا منّت او بر سر ما باشد، اما ما بر شما برای نزول برکات، منت داریم.
و ...
[1]. شیخ طوسی در نقل روایت تعبیر به «الشَّیْخُ الْمَوْثُوقُ بِه» کرده است ولی مرحوم طبرسی این شخصیت را ابی عمرو عمری نام برده است. ر. ک: طوسى، محمد بن الحسن، کتاب الغیبة للحجة، ص 285، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق؛ طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج 2، ص 466، مشهد، نشر مرتضى، چاپ اول، 1403ق.
[2]. طوسى، محمد بن الحسن، کتاب الغیبة للحجة، ص 285، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.
[3]. شبیه این جمله از امام علی( علیه السلام ) نیز وارد شده است:«فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا»؛ سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص 386، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[4]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 33، ص 68، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، 1403ق.
[5]. طه، 41.
[6]. ر.ک: «تقدم وجود نوری پیامبر برآدم»، 4378.
[7]. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج 19، ص 117، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.
[8]. صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 615، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق.
[9]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 33، ص 68، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، 1403ق.
T
