شیعه نیوز:
پرسش
با توجه به آیه 144 سوره صافات، مگر روز برانگیخته شدن بعد از نفخه اول و با شروع نفخه دوم نیست؟ پس چطور ماهی می‌توانست بعد از نفخه اول زنده بماند تا حضرت یونس( علیه السلام ) را در شکم خود زنده نگهدارد؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در توصیف ماجرای محبوس شدن حضرت یونس( علیه السلام ) در شکم ماهی می‌فرماید:
«فَلَوْ لا أَنَّهُ کانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ * لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُون»؛[1] «اگر او از تسبیح کنندگان نبود، مسلّماً تا روز رستاخیز در شکم ماهی می‌ماند».
در تفسیر این آیه ابتدا باید گفت؛ اگر عبارت «تا روز رستاخیز» را به «تا قبل از نفخه اول» نیز تفسیر کنیم، مشکلی وجود نخواهد داشت؛ زیرا جریان رستاخیز و برانگیخته شدن عملاً با نفخه اول آغاز می‌شود. همان‌گونه که مهلت خواستن شیطان از پروردگار با عبارت «أَنْظِرْنی إِلى یَوْمِ یُبْعَثُون»[2] به معنای مهلت خواستن تا نفخه اول است و گرنه، میان نفخه اول و دوم، زمینه‌ای برای فعالیت شیطان نیست.
با این مقدمه باید گفت که احتمالاتى در مورد این آیه از سوی مفسران بیان شده است:
1. هم یونس و هم ماهی زنده مانده و یونس به صورت یک زندانى تا روز قیامت در شکم ماهى محبوس بود.[3]
2. یونس از دنیا می‌رفت و ماهى به صورت قبری [سیّار] برای او، زنده می‌ماند.[4]
3. یونس و ماهى هر دو می‌مردند و شکم ماهى قبر یونس می‌شد، و او در دل ماهى و ماهى در دل زمین تا روز رستاخیز دفن مىشدند،[5] و یا به قعر دریا فرو می‌رفتند.[6]
4. این تعبیر، کنایه‌ای از مدت طولانى است؛ یعنى یونس تا مدتى طولانى در این زندان باقى می‌ماند.[7]
برخی از مفسران در نقد این احتمالات گفته‌اند: مراد، جاوید بودن مکث یونس( علیه السلام ) در شکم ماهى است، تا روزى که مبعوث شود و از شکم ماهى بیرون آید مانند قبر که مردم در آن دفن می‌شوند و مکث می‌کنند تا روزى که مبعوث شوند و از آن خارج گردند، پس واقعیت این است که در آیه شریفه هیچ دلالتى بر این نیست که یونس تا روز قیامت در شکم ماهى زنده می‌ماند و یا جنازه او در شکم ماهى سالم می‌ماند و شکم ماهى قبر او می‌شد، یا این‌که ماهى تا روز قیامت زنده می‌ماند و یا به صورت دیگر. لذا دیگر محلى براى این اختلاف باقى نمی‌ماند که آیا آن‌جناب هم‌چنان زنده می‌ماند؟ و یا شکم ماهى قبر او می‌شد؟ و نیز آیا مراد از «یَوْمِ یُبْعَثُونَ» روزى است که صور اول، دمیده می‌شود و همه مردم می‌میرند؟ و یا صور دوم است که همه زنده می‌شوند؟ و یا آن‌که این عبارت کنایه است از این‌که مدتى طولانى در شکم ماهى می‌ماند.[8]
اما برخی از مفسران دیگر؛ از میان این احتمالات، احتمال سوم را از همه قوی‌تر دانسته‌اند؛[9] و در دلیل آن گفته‌اند آیات متعددی که می‌گوید در پایان دنیا همه می‌میرند، نشان می‌دهد که زنده ماندن حضرت یونس( علیه السلام ) یا زنده ماندن ماهى تا روز قیامت ممکن نیست؛[10] مؤید این مطلب آن است که طبرسى در مجمع البیان، که معمولاً اقوال مختلف را ذیل آیات جمع می‌کند، در اینجا تنها به همین یک احتمال قناعت می‌کند و می‌گوید: «شکم ماهى تا روز قیامت قبر او می‌شد».[11]
حتی با فرض این‌که آن‌حضرت تا روز رستاخیز زنده می‌ماند؛ طبق آیه: «و در صور دمیده می‌شود، و تمام کسانى که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند مگر کسانى که خدا بخواهد»،[12] می‌توان گفت: از این حکم برخی از افراد، همچون یونس( علیه السلام ) و ماهی استثناء شده‌اند و نمی‌میرند. در این‌که بین مخلوقات چه کسانی نمی‌میرند، در میان مفسران گفتگو است؛ 1. جمعى از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل؛[13] 2. حاملان عرش خدا؛[14] 3. ارواح شهدا به حکم آیات قرآن «أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»؛[15] اما این گروه باقیمانده نیز سرانجام می‌میرند به گونه‌اى که در سرتاسر عالم هستى موجودى زنده نخواهد بود، جز خداوند «حىّ لا یموت».[16]
در مورد محبوس شدن یونس( علیه السلام ) در شکم ماهی، پاسخ‌های دیگری نیز وجود دارد که در صورت تمایل،می‌توانید آنها را نیز ملاحظه فرمایید.[17]
[1]. صافات، 143 - 144.
[2]. اعراف، 14.
[3]. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق، مرعشلى، محمد عبدالرحمن، ج 5، ص 18، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1418ق.
[4]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 8، ص 716، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ ثعلبى نیشابورى، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق، ابومحمد بن عاشور، ج 8، ص 170، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
[5]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 19، ص 157، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[6]. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج 23، ص 86، بیروت، مؤسسه التاریخ، چاپ اول، بی‌تا.
[7]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 158.
[8]. طباطبائى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 17، ص 164، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق.
[9]. همان.
[10]. همان.
[11]. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 8، ص 716.
[12]. زمر، 68.
[13]. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 8، ص 792؛ دیلمى، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آل البیت( علیه السلام )، چاپ اول، 1408ق.
[14]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 541.
[15]. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولى محلاتى، سید هاشم، ج 4، ص 503، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
[16]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 540 - 541.
[17]. «ترک اولی حضرت یونس»، 23247؛ «بررسی علت حبس یونس( علیه السلام ) در شکم ماهی»، 77291؛ «دعای حضرت یونس در شکم ماهی»، 45280.
آیات مرتبط
سوره الصافات (143) : فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ
سوره الصافات (144) : لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ
T
