به گزارش «شیعه نیوز»، به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت حضرت عیسی مسیح(ع) و به منظور بررسی مسئله انتظار و موعودباوری در اسلام و مسیحیت با حجت الاسلام والمسلمین «محراب صادق نیا»، جامعه شناس فرهنگ و دین و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت وگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
موعودباوری و انتظار برای آمدن منجی ای که جهان را نجات خواهد داد در مهدویت چه ریشه و جایگاهی دارد؟
مسیحیت دین موعودباور است و آغاز آن بر اساس انتظار یهودی بود، چراکه یهودیت در طول تاریخ منتظر آمدن «ماشیح» یا «مسیحا» بودند و عیسی بن مریم(س) در شرایطی به دنیا آمد که دورانی سخت بر یهود می گذشت لذا عده ای از یهودیان به دلیل جاذبه های رفتاری حضرت عیسی(ع)، گروهی از یهودیان مسیح(ع) را نبی خود دانستند و اینچنین بین یهودیان انشعاب رخ داد و مسیحیت متولد شد.
اما وقتی عیسی مسیح(ع) توسط یهودیان دستگیر و به صلیب کشیده شد، پیروان این دین پشیمان شدند که چرا فردی را منجی موعود دانسته اند که حتی نتوانسته جان خود را نجات دهد؛ لذا عیسی(ع) را انکار کردند.
اما وقتی در روز سوم بر صلیب کشیده شدن حضرت عیسی(ع) (به روایت مسیحیت) بر سر مزار مسیح رفتند و آن را خالی یافتند، این خبر پیچید که مسیح(ع) به آسمان رفته و دوباره باز می گردد. از آن تاریخ مسیحیت مجددا احیاء شد و مردم منتظر بازگشت او بوده اند.
این انتظار با انتظار شیعی برای ظهور امام مهدی(عج) و نجات جهان از یوغ فساد و بی عدالتی چه شباهت ها و قرابت هایی دارد؟
بنابر آنچه بیان شد آغاز و تداوم حیات مسیحیت بر اساس موعودباوری و افق یوتوپیایی شکل گرفته است و مسیحیان معتقدند عیسی (ع) یا همان مسیحا بوده و بعد از بر صلیب کشیده شدن به آسمان ها رفته و بازمی گردد.
اما نکته مهم بین انتظار شیعی و مسیحی تشابه در کارکرد است، یعنی هم عیسی مسیح(ع) و هم موعود شیعی(عج) از نظر کارکرد بسیار شبیه به یکدیگر هستند.
این شباهت های کارکردی در چه زمینه ها و ابعادی است؟
هم مسیح(ع) و هم موعود شیعی(عج) هر دو قرار است عدالت را در زمین احیا کرده و حقوق از دست رفته اقوام را احقاق کنند و این حقوق را باز گردانند؛ هر دو قرار است مستضعفان و محرومان را وارثان زمین قرار داده و ملکوت و حکم الهی را در زمین اجرا کنند، طوری که هیچ یک از احکام الهی در زمین معطل نباشد.
هر دو قرار است صلح را در زمین اقامه کنند؛ با آمدن شان برکت روی زمین جاری می شود و خشکسالی و بی زراعتی از بین خواهد رفت و زندگی درخشانی برای انسان ها آغاز می شود.
هم شیعیان و هم مسیحیان هر دو عقیده دارند موعود وقتی باز می گردد کاری انسانی می کند نه فقط برای گروه و پیروان مذهبی خاص، او عدالت و صلح را برای همه انسان ها اقامه می کند و دیگر به کسی ظلم نمی شود.
بین موعود شیعی با منجی مسیحی چه تفاوت هایی وجود دارد؟
در این میان تفاوت های بسیاری هم وجود دارد که نسبتاً مهم نیز هستند؛ در اسلام، ظهور امام زمان(عج) با معاد و رستاخیز مردگان ارتباطی نمی یابد اما در مسیحیت بازگشت عیسی مسیح(ع) به آغاز قیامت گره خورده است یعنی مردگان برای حساب و کتاب زنده می شوند!
چه قرائت هایی می توان از انتظار شیعی و انتظار مسیحی در حوزه موعودباوری داشت؟
خوانشی که ما از مهدویت و موعودیت می توانیم داشته باشیم دو خوانش متفاوت است، گاهی مهدویت را در قالب مفهوم انتظار ظهور معنی می کنیم یعنی زمانی که عیسی مسیح(ع) قرار است، باز گردد اینجا کنشگران یعنی مومنان صرفا منتظر بازگشت امام زمان(عج) هستند و کاری انجام نمی دهند این هم در مسیحیت است هم در میان مسلمانان و شیعیان.
خوانش دیگر گفتمان مهدویت است بدین معنا که انتظار برای بازگشت موعود چه مسئولیتی برای منتظران دارد و چه رسالتی را بر دوش آنها می گذارد.
هم بین مسیحیان و نیز در میان مسلمانان، عده ای انتظار را صرفاً وقوع لحظه ای تاریخی نمی دانند بلکه آن را تلاش دائمی برای روی کار آمدن دولت موعود شناخته اند لذا شیعه معتقد است باید حکومت مهدوی را در جهان اقامه کرد تا منجی موعود(عج) بیاید. در مسیحیت هم عده ای چنین اعتقادی دارند که باید زمینه بازگشت عیسی بن مریم(س) فراهم شود.
به این فهم، گفتمانی گفته می شود این فهم در میان شیعیان نسبت به آنچه در مسیحیت وجود دارد، غنی تر و پربارتر است.
بنابر آموزه های مهدوی در تشیع، حضرت عیسی(ع) در دولت امام زمان(عج) چه نقشی ایفا می کنند؟
در بین آموزه های مهدوی شیعیان، امام زمان(عج) پس از ظهور امور را با عده ای از کارگزاران پیش می برند که موعود مسیحیان یکی از آنها خواهد بود، موعودیت در فهم مسیحیت به معنای زیرمجموعه موعودیت در مهدی باوری شیعیان تعریف می شود.
شیعه معتقد است عیسی(ع) در رکاب امام زمان(عج) است، لذا ضمن پذیرش موعودباوری مسیحیان، آن را جدای از موعودباوری شیعی تلقی نمی کند.
آیا موعودباوری مسیحی دستخوش تحریف و انحراف هم شده است؟
متاسفانه، بستر موعودباوری در بین شیعه و مسیحیت بستر لغزنده ای است که می تواند دستخوش انحرافات بسیار شود؛ مسیحیت به دلیل تاریخی طولانی اش دچار خرافات بسیار و شاهد بروز مکاتب فکری متعدد بوده است. البته ماهیت اندیشه های یوتوپیایی چنین است.
مهدویت چقدر ظرفیت تقریب پیروان ادیان به ویژه مسیحیت و اسلام را دارد؟
وقتی به تاریخ ادیان می نگریم آن را پر از اختلاف می یابیم یعنی ادیان به حیث گذشته تاریخی با هم اختلاف دارند اما وقتی به آینده و یوتوپیای ادیان می نگریم آنها را شبیه به هم می یابیم. لذا اندیشه موعودباوری ظرفیت بالایی برای همگرایی پیروان ایجاد می کند.
