پرسش
آیا این که امام حسن و امام حسین ( علیه السلام ) در یک زمان بودند و امام حسن ابتدا امام شده، دلیل بهتر بودن امام حسن است؟ در مورد امام علی ( علیه السلام ) چطور؟ آیا حدیث معتبری در مورد بهتر بودن امامی از امام دیگر وجود دارد؟ لطفاً در مورد ارجحیت وجودی امامان نیز توضیح دهید و آیا تفاوت امامان همان ارجحیت وجودی ایشان است؟
پاسخ اجمالی
همه چهارده معصوم ( علیه السلام ) از یک نور واحد خلق شده اند و از جهت وجودی و مقام ولایت تکوینی یکسان هستند و امامت هر یک از امامان ( علیه السلام ) به امر و انتخاب الاهی بوده است و اگر امتیازی برای امامی نسبت به امام دیگر در احادیث یافت می شود، به خاطر این بود که هر کدام از امامان معصوم ( علیه السلام ) طبق شرایط خاصّ زمانه، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار می دادند و جلوه ای از اسماء و صفات الاهی را به فعلیت می رساندند. امام علی ( علیه السلام ) طبق شرایط خود مأمور به یک الگوی رفتاری ظهور و بروز جلوه خاص اسماء و صفات الاهی بودند و امام حسن ( علیه السلام ) و امام حسین ( علیه السلام ) و دیگر ائمه ( علیه السلام ) هم همین طور.
پاسخ تفصیلی
دانستن این نکته لازم است که، امامت، عهد و پیمان خدایی است که با جعل و انتخاب او ثابت می شود و همان گونه که پیامبر از طرف خداست، تعیین امام هم باید از طرف خدا باشد، و در روایات متعدد، پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم ) تعداد و نام جانشینان خود را بیان کرده است.
به عنوان نمونه در برخی روایات آمده است که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: «رهبران پس از من دوازده نفرند و همه آنها از قریش اند». [1] و نام تک تک آن دوازده نفر را به ترتیب مقام امامت بیان کرده اند. [2]
پس، امامت امام حسن ( علیه السلام ) و دیگر امامان ( علیه السلام ) از طرف خدای متعال بوده که توسط پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به انسان ها ابلاغ شده است، و هر امامی هم امام بعدی خود را به مردم اعلام می کردند و امام علی ( علیه السلام )، هم امام حسن ( علیه السلام ) را به عنوان وصیّ و امام پس ازخود به مردم معرفی کردند. [3]
اما این که چرا دومین امام، امام حسن ( علیه السلام ) بوده و امام حسین ( علیه السلام ) سومین امام است، شاید به جهت این باشد که امام حسن ( علیه السلام ) از نظر سنّی بزرگتر از امام حسین ( علیه السلام ) بودند و گرنه همه امامان ( علیه السلام ) دارای حقیقت واحدی و از نور واحدی هستند. این اتحاد نوری اهل بیت ( علیه السلام ) به صراحت در روایات بسیاری وارد شده است، البته گاهی پنج تن آل عبا، و زمانی دیگر، همه معصومان، مورد تصریح روایات اند؛ به عنوان نمونه خدای متعال به پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود:«ای محمد! من، علی، فاطمه، حسن، حسین و ائمه را از نور واحد آفریدم». [4]
البته، ما احادیثی داریم که امتیازاتی برای یکی از معصومان خصوصاً امام حسین ( علیه السلام ) در روایات بیان گردیده است؛ مانند حدیث زیر که برای حضرت امام علی ( علیه السلام ) برتری و امتیازی نسبت به امامان دیگر قرار داده شده است:
امام صادق ( علیه السلام ) فرمودند:«... اوّل مان و افضل مان و بهترین ما بعد از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم )، علی ( علیه السلام ) است». [5]
و یا در روایات دیگری، خداوند متعال به پاس قدردانی از کاری که امام حسین ( علیه السلام ) انجام داده بود، تربتش را شفای درد ها قرار داده است. [6] اهمیت این پاداش آن گاه روشن می شود که بدانیم از نظر فقه اسلام، خوردن خاک حرام است، و تنها خوردن کمی از تربت سیدالشهداء به قصد شفا، از این حکم استثنا شده است. [7]
اما این روایات دلالت بر برتری وجود امامی نسبت به امام دیگر نداشته و به صورت قطعی نمی توان گفت که این امتیازات بر اساس اختلافی است که ائمه ( علیه السلام ) در مقام ولایت تکوینی [8] داشته اند، اگر چه بتوان امکان این اختلاف را در مقام ثبوت پذیرفت، ولی سخن ما آن است که نمی توان در مقام اثبات به شواهد روشنی در این باره دست یافت، ولی این مقدار قطعی است که همه معصومان جلوه ای از یک نورند، و همه از ولایت تکوینی برخوردارند و اگر هر یک جای دیگری می بود همان کاری را انجام می داد که دیگری انجام داده است؛ زیرا آنان به جهت این که الگویی کامل برای هدایت انسان ها هستند، باید در هر شرایط و موقعیت، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار دهند تا آنها در عمل بیاموزند که در شرایط متفاوت باید چه رفتار مناسبی را اتخاذ کنند، زمان جنگ صلح نکنند مانند امام حسین ( علیه السلام ) و زمان صلح، جنگ نکنند؛ مانند امام حسن ( علیه السلام ) و ... . [9]
به بیان دیگر؛ با این که همه امامان جلوه کاملی از صفات و اسمای الاهی بوده اند، شرایط خاص و ویژگی های زمانه، باعث می گردید که جنبه ای از شخصیت روحانی آنها تجلّی پیدا کند و به فعلیت برسد و آنان مظهر یک اسم از اسمای الاهی گردند و در هر زمان، یک بُعد از ابعاد وجودی آنان ظهور، بروز و جلوه خاصی داشته باشد. [10]
پس، تفاوت بین آنها فقط در جهت فعلیت بخشیدن جنبه ای از تجلیات اسماء و صفات الاهی بر اساس شرایط و ویژگی های خاصّ زمانه بود.
نتیجه گیری: همه چهارده معصوم ( علیه السلام ) از یک نور واحد خلق شده اند و از جهت وجودی و مقام ولایت تکوینی یکسان هستند و امامت هر یک از امامان ( علیه السلام ) به امر الاهی بوده است و اگر امتیازی برای امامی نسبت به امام دیگر در احادیث یافت می شود، به خاطر این بود که هر کدام از امامان معصوم ( علیه السلام ) طبق شرایط خاصّ زمانه، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار می دادند و جلوه ای از اسماء و صفات الاهی را به فعلیت می رساندند. امام علی ( علیه السلام ) طبق شرایط خود مأمور به یک الگوی رفتاری ظهور و بروز جلوه خاص اسماء و صفات الاهی بودند و امام حسن ( علیه السلام ) و امام حسین ( علیه السلام ) و دیگر ائمه ( علیه السلام ) هم همین طور. [11]
برای آگاهی بیشتر به کتاب و نمایه های زیر مراجعه شود:
[1] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 36، ص 322، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، 1404ق.
[2] . همان، ص 321 و 325.
[3] . نمایه «انحصار امامت در نسل پیامبر»؛ سؤال 2969 (سایت: 3209) را مطالعه کنید.
[4] . بحارالانوار، ج 36، ص 281 و 223.
[5] . همان، ج 1، ص 229.
[6] . همان، ج 44، ص 221.
[7] . توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 598، م 2628.
[8] . ولایت تکوینی به معنای توان و اقتدار نفس بر تصرف در ماده کائنات به اذن تکوینی خدا است.به بیانی دیگر؛ صاحب ولایت تکوینی به همّت خود چیزی را در خارج از محل همّت، خلق می کند. بر این اساس؛ تمامی معجزات و کراماتی که اولیای الاهی دارند به واسطه همین ولایت تکوینی آنها است. (ترخان، قاسم، نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین ( علیه السلام )، ص 109، انتشارات چلچراغ، قم، چاپ الهادی، چاپ اول، 1388ش).
[9] . همان، ص 106 – 107 و 139.
[10] . همان، ص 106.
[11] . برای آگاهی بیشتر بحث مفصل این گفتار را در کتاب «نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین ( علیه السلام )، ص 106 – 142» ببینید.
T
