شیعه نیوز:
پرسش
دیدگاه عربی: فرمایش محمد ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به علی ( علیه السلام ): ای علی! در سه جا دروغ نیکوست: میدان جنگ، وعده به زنان و اصلاح بین مردم، (وسایل الشیعه، ج12، ص 252). سؤال :آیا حدیث ذکر شده درست است یا خیر؟ و آیا با مطلب زیر منافات دارد؟ دیدگاه پارسی داریوش هخامنشی: اهورامزدا دروغ را از سرزمین و مردم من به دور نگه دارد. کوروش بزرگ: مرد پارسی دروغ نگوید حتی به هنگام مرگ در جنگ.
پاسخ اجمالی
با این که، راست گویى و مبارزه با دروغ از اهمیت فوق العاده ای در تعلیمات اسلامی برخوردار بوده و اصولا –دست کم به صورت صوری و ظاهری- به عنوان یک اصل در بیشتر مجامع بشری پذیرفته شده است، ولی در موارد و شرایطی که یک دروغ در راستای مصالحی باشد که اهمیت آن برتر از زشتی دروغ است، گفتن دروغ را می توان مجاز دانست و این سخنان منتسب به کوروش و داریوش هخامنشی را نمی توان به صورت مطلق مورد پذیرش قرار داد.
پاسخ تفصیلی
درباره حدیث ذکر شده در پرسش، به پاسخ سؤالات 2194 (سایت: 2498) (موارد جواز دروغ گفتن) و 10616 (سایت: 10564) (دروغ مرد به همسرش) مراجعه شود.
اما در ارزیابی آموزه های اسلامی با آنچه منتسب به داریوش و کوروش هخامنشی است، باید گفت که راست گویى و مبارزه با کذب و دروغ از اهمیت فوق العاده ای در تعلیمات اسلامی برخوردار است. امام صادق ( علیه السلام ) مىفرماید: "نگاه به رکوع و سجود طولانى افراد نکنید، چرا که ممکن است عادت آنها شده باشد، به طورى که اگر آن را ترک کنند ناراحت شوند، ولى نگاه به راست گویى و امانت داری آنها کنید" [1] ؛ یعنی، راست گویى و امانت، ملاکِِ خوبی و ایمان افراد است.
اما با این وجود و با این که، راست گویى و مبارزه با دروغ از اهمیت فوق العاده ای در تعلیمات اسلامی برخوردار بوده و اصولا –دست کم به صورت صوری و ظاهر - به عنوان یک اصل در بیشتر مجامع بشری پذیرفته شده است، ولی در موارد و شرایطی که یک دروغ در راستای مصالحی باشد که اهمیت آن برتر از زشتی دروغ است، گفتن دروغ را می توان به صورت موردی مجاز دانست و این سخنان منتسب به کوروش و داریوش هخامنشی را نمی توان به صورت مطلق مورد پذیرش قرار داد. به عنوان نمونه:
آیا اگر در موردی، یک سخن صد در صد راست و درستی که به یک جنایت کار حرفه ای گفته شده و منجر به کشته شدن فرد کاملا بی گناهی شود، شما و یا هر عاقل دیگری آن را تأیید خواهید کرد؟!
آیا اگر با گفتن سخن راستی، بنیاد یک خانواده از هم پاشیده شود، حتی اگر در مورد آن از شما پرسشی به عمل آید، پاسخ صحیح را بر زبان خواهید آورد و آن خانواده را نابود خواهید کرد؟!
اگر با گفتن دروغی کوچک بتوانید میان دو کشور یا گروهی که سال ها از هم کینه به دل داشته و به جنگ با یکدیگر پرداخته اند، صلح و صفا برقرار کنید، به بهانه راستگو بودن از گفتن آن دروغ دریغ خواهید نمود؟! و ... .
بسیار بعید به نظر می رسد که پادشاهان هوشمندی چون کوروش و یا هر فرد عاقل دیگر، به این ظرافتی که مبتنی بر انگیزه دروغ گویی است پی نبرده و سخنی غیر منطقی را بر زبان آورند.
اگر در روایاتی به مجاز بودن دروغ در موارد خاص برخورد کردید، یقیناً از مواردی خواهد بود که نظیر مثال های بیان شده، پیامدهای مثبت دروغ، به مراتب بیشتر از زشتی دروغ گویی به شمار آید.
[1] سفینة البحار ماده "صدق"؛ کلینی، الکافی، ج 2، ص 104، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هجرى شمسى.
T
