شیعه نیوز:
پرسش
رفتار حکومت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در مدینه با زنان نصاری و یهودی در مورد رعایت دقیق حجاب اسلامی چگونه بوده است؟ آیا پیامبر اعظم، زنان غیر مسلمان را مجبور به رعایت حجاب مطابق با شریعت اسلام فرموده بودند؟
پاسخ اجمالی
حجاب، قبل از اسلام در جهان و در ادیان مختلف با شکل های متفاوت وجود داشته و این یک حکم تأسیسی نیست؛ یعنی اسلام آن را اختراع نکرده، بلکه دین اسلام آن را پذیرفته و چنان که از تاریخ زمان پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) استفاده می شود، اسلام قدری محدوده آن را وسیع تر کرده و به آن شدّت بخشیده است.
پس از نزول آیه درباره رعایت کامل حجاب و تشریع آن، گزارش تاریخی نداریم مبنی بر این که اجباری از سوی پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در مورد رعایت کامل و دقیق حجاب اسلامی از طرف زنان یهود و نصاری باشد؛ مگر از باب امر به معروف و نهی از منکر که یک تکلیف شرعی بوده و مسلمانان در مقابل بدحجابی نهی از منکر می کردند.
گفتنی است بدحجابی در آن موقع مشکل چندان حادی نبوده به طوری که چنین اجباری را اقتضا کند، بلکه طبق روایات، گناهانی؛ مانند شراب خواری، ازدواج با محارم، ربا خواری و زنا در آن موقع بیشتر رایج بوده و پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) هم هنگام انعقاد عقد ذمّه با یهودیان و مسیحیان ترک این موارد را شرط فرمود و آنان هم متعهد شده بودند که چون در پناه و حمایت حکومت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) هستند، باید به قوانین و احکام شرعی احترام گذاشته و آشکارا در اجتماع مرتکب این گناهان نشوند. ولی به صورت کلی، اگر بد حجابی در کشور اسلامی هم از سوی اهل ذمه و هم مسلمانان منشأ فساد شود، حکومت اسلامی می تواند از باب حکم ثانوی، حکم به اجبار حجاب نماید.
البته از حکم حجاب شرعی، کنیزان استثنا شده بودند و لازم نبود که رعایت کامل حجاب را داشته باشند؛ هر چند آنها نیز مانند زنان یهود و نصاری به حجاب نسبی قبل از تشریع حجاب پایبند بودند.
پاسخ تفصیلی
آنچه را که از تاریخ استفاده می شود، این است که حجاب به معنای پوشش زنان، قبل از اسلام در جهان و در ادیان مختلف با شکل های متفاوت وجود داشته و این حکم تأسیسی نیست؛ یعنی اسلام آن را اختراع نکرده، بلکه دین اسلام آن را پذیرفته و چنان که از تاریخ زمان پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) استفاده می شود، اسلام قدری محدوده آن را وسیع تر کرده و به آن شدت بخشیده است.
در ایران قبل از اسلام، در میان قوم یهود، یا در هند، حجاب های سخت و شدیدی وجود داشت. در ایران باستان حتی پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نامحرم شمرده می شدند.
بنابراین، آنچه را که از تاریخ استفاده می شود این است که زنان در زمان پیامبر دارای حجاب بودند، البته نه حجاب کامل، زنان عرب معمولاً پیراهن هایی می پوشیدند که گریبان هایشان باز بود، دور گردن، سینه، در معرض دید بود. [1]
تا این که، آیاتی به مناسبت در چند مرحله درباره حجاب و احکام مربوط به آن، نازل شد؛ مانند:
یک. «و به افراد با ایمان بگو چشمهاى خود را [از نگاه هوسآلود] فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را- جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و [اطراف] روسرىهاى خود را بر سینه خود افکنند [تا گردن و سینه با آن پوشانده شود]، و زینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان، یا...». [2]
بدیهی است که این آیه در مقام بیان توسعه محدوده پوشش و حجاب است؛ زیرا قسمت های دیگر بدن با لباس های مرسوم آن زمان که همان پیراهن های بلند بوده پوشیده می شد و فقط قسمت های سینه و گردن بود که باز بود. [3]
دو. «اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها (روسرىهاى بلند) خود را بر خویش فرو افکنند، این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است [و اگر تا کنون خطا و کوتاهى از آنها سر زده توبه کنند] خداوند همواره آمرزنده رحیم است». [4]
پس از نزول آیه درباره رعایت کامل حجاب و تشریع آن از سوی زنان یهود و نصاری، گزارش تاریخی مبنی بر این که رعایت حجاب زنان یهود و نصاری از سوی پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) اجباری بوده باشد، وجود ندارد، مگر از باب امر به معروف و نهی از منکر که یک تکلیف شرعی بوده و ممکن بود مسلمانان در مقابل بدحجابی نهی از منکر می کردند؛ همان طور که نسبت به بدحجابی زنان مسلمان نهی از منکر انجام می شد. [5]
با این حال، باید به چند نکته توجه کرد:
البته، این اجبار و مجازات از سوی حکومت درباره حجاب، نسبت به زنان مسلمان هم قابل اجرا است، و از این جهت فرقی میان مسلمان و غیر مسلمان نیست.
از احادیث زیادى نیز استفاده مى‌شود که حجاب سر براى کنیزان لازم نبود، به گونه‌اى که با سر برهنه نماز مى‌خواندند. [12] مذهب مشهور فقها هم همین است که کنیز اگر با سر برهنه نماز بخواند، نمازش صحیح است و پوشش سر در نماز واجب نیست. [13]
[1] برگرفته از نمایه «حجاب در اسلام»، سؤال 431 (سایت: 459) ؛ مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، ج 1، ص 31، محقق/ مصحح: محمد رضا حامدى- مسعود مکارم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب ( علیه السلام )، قم، چاپ اول، 1424ق.
[2] نور، 31.
[3] برگرفته از نمایه «حجاب در اسلام»، سؤال 431 (سایت: 459) .
[4] احزاب، 59.
[5] جعفریان، رسول، رسائل حجابیه، ج 1، ص 508، قم، چاپ دوم، 1428ق.
[6] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 50، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413ق؛ نجفی، محمد حسن جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 21، ص 269 و 270، محقق/ مصحح: شیخ عباس قوچانی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، بی تا.
[7] نک: رسائل حجابیه، ج 1، ص 65.
[8] . نک: جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 21، ص 269 و 270؛ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص 452 – 462، انتشارت دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1377ش.
[9] برگرفته از نمایه «قانون حجاب و دلایل اجبار در اجرای آن»، سؤال 1174 (سایت: 1177) .
[10] نک: مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، ج 3، ص 70، محقق/ مصحح: ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب ( علیه السلام )، قم، چاپ دوم، 1427ق؛ کتاب النکاح، ج 1، ص 68.
[11] کتاب النکاح، ج 1، ص 54؛ رسائل حجابیة، ج 2، ص 1188؛ جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ( علیه السلام )، ج 2، ص 94، محقق/ مصحح: محققان، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت ( علیه السلام )، قم، چاپ اول، 1426ق.
[12] مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة، کتاب النکاح، ص 68، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب ( علیه السلام )، قم، چاپ اول، 1425ق.
[13] مانند: عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی – کلانتر)، ج 1، ص 529، کتاب فروشی داوری، قم، چاپ اول، 1410ق؛ اصفهانی (مجلسی اول)، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، ج 1، ص 483، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم، 1414ق؛ مجلسی، محمد باقر، بیست و پنج رساله فارسی، ص 290، محقق/مصحح: سید مهدی رجایی، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی (ره)، قم، چاپ اول، 1412ق؛ نراقی، محمد مهدی، تحفه رضویه، ص 310، محقق/ مصحح: پژوهشگاه علوم و فرهنگ- واحد إحیاء التراث الإسلامی، انتشارت دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1426ق؛ نجفی (صاحب جواهر)، محمد حسن، مجمع الرسائل (محشی صاحب جواهر)، ص 206، محقق/مصحح: گروه پژوهش مؤسسه صاحب الزمان ( علیه السلام )، نشر مؤسسه صاحب الزمان ( علیه السلام )، مشهد، چاپ اول، 1415ق؛ موسوی خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیلة، ج 1، ص 142 و 143، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، قم، چاپ اول.
T
