شیعه نیوز:
پرسش
خواهش می‌کنم پاسخ کافی و روشن و خلاصه‌ای درباره درستی این روایت بدهید: شیخ وهابی عثمان الخمیس چنین درباره امام علی( علیه السلام ) گفته است: روایت شده است که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) روزی به خانه علی و فاطمه آمد تا آنها را برای نماز شب بیدار کند، پس صدا زد که یا علی نماز نماز، آیا نماز نمی‌خوانید. علی پاسخ داد: جان‌های ما دست خدا است اگر بخواهد آنها را برخواهد انگیخت و اگر بخواهد آنها را نگه خواهد داشت. آن‌گاه پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر ران خود زد و فرمود: انسان بیش از همه جدال می‌کند.
پاسخ اجمالی
این حدیث تنها در منابع اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری[1] در باب فضیلت نماز شب و اهمیت دادن به آن آمده، و در هیچ یک از منابع شیعی به آن اشاره نشده است؛ از این رو در مباحث اعتقادی و کلامیِ تشیع اعتبار لازم را برای استناد ندارد.
اما با این وجود در مورد مفهوم حدیث چند نکته قابل توجه است:
۱. با توجه به رفت و آمد همیشگی پیامبر به خانه دختر گرامی‌شان و از آن جا که خود امام علی( علیه السلام ) و فرزندان ایشان نیز روایت‌گر ماجرا هستند، با توجه به قرائن پیرامونی به نظر می‌رسد این روایت در صدد بیان یک مزاح دو جانبه از سوی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و امام علی( علیه السلام ) باشد. به ویژه آن‌که پاسخی که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌دهند و کاری که انجام می‌دهند، نشان از تعجب ایشان دارد؛ از این رو بسیاری از شروح حدیث اهل سنت، عبارت «بر ران خود زدند» را به تعجب پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) از سرعت جواب امام علی( علیه السلام ) تفسیر کرده‌اند.[2] البته برخی این فعل پیامبر را حمل بر تأسف ایشان کرده و بر اساس آن اعلام کرده‌اند که می‌توان هنگام تأسف، بدن خویش را زد! که این برداشت نیز ادعایی است که نمی‌توان آن‌را ثابت کرد.
۲. این حدیث در مورد نماز شب که یک نماز مستحب است وارد شده؛ از این رو بر فرض صحت روایت و نیز جدی بودن سخن امام علی( علیه السلام ) خللی به مقام ایشان در نزد اهل سنت وارد نخواهد کرد. شارحان حدیث اهل سنت، این روایت را نشان فضیلتی از امام علی( علیه السلام ) دانسته اند که مصلحت نشر علم را بر منافع شخصی خویش مقدم داشته و بدون ذره‌ای کم و کاست ماجرا را نقل کرده است.[3] اما همانگونه که بیان شد، ما جدی بودن خطاب پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) را حتی با فرض پذیرش حدیث، نمی پذیریم.
۳. بنابر فرض صحت روایت، همچنان این ماجرا در دفاع از مکتب کلامی امامیه در مقابل فرهنگ جبرگرایی خواهد بود؛ زیرا که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) در این‌جا تنها نسبت به جبرگرایی برآمده از ظاهر سخن امام علی( علیه السلام ) اظهار تأسف می‌کنند. به ویژه آن‌که راوی این روایت امام سجاد( علیه السلام ) نیز که در مقابل بنی امیه که از حربه جبرگرایی برای اهداف خود استفاده می‌کردند، همواره مقاومت می‌کرد، شاید تصمیم داشت با نقل این مزاح، فرهنگ جبری‌گری حاکم بر آن زمان را به چالش بکشد.
[1]. البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله، الجامع الصحيح المختصر، ج 1، ص 379، ح 1075، دار ابن كثير، اليمامة – بيروت، الطبعة الثالثة، 1407ق.
[2]. النووي، أبو زكريا يحيى بن شرف بن مري، المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، ج 3، ص 126، دار إحياء التراث العربي، بيروت، الطبعة الثانية، 1392ق؛ العسقلاني، أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل، فتح الباري فی شرح صحيح البخاري، ج 4، ص 106، دار المعرفة، بيروت، 1379ق.
[3]. فتح الباری، همان؛ عمدة القاری، همان.
آیات مرتبط
سوره الكهف (54) : وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَٰذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ ۚ وَكَانَ الْإِنْسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا
ترجمه پرسش در سایر زبانها
: أرید رداً شافیاً وافیاً و بشکل ما قلّ و دلّ عن صحة هذه المرویّات جزاکم الله تعالى خیراً، لأن هذا الکلام یمس شخص أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) بشکل محزن و هناک الکثیر ممن یصدقون هذه الأقاویل. فقد روی أن النبی ( صلی الله علیه و آله و سلم ) جاء إلى بیت علی و فاطمة لیوقظهم لصلاة اللیل فقال لهم: یا علی الصلاة الصلاة ألا تصلیان!!، فقال علی ( علیه السلام ): أنفسنا بید الله إنشاء بعثها و إنشاء أمسکها، فضرب النبی ( صلی الله علیه و آله و سلم ) على فخذه و قال: و کان الإنسان أکثر شئ جدلا.!!
T
