به گزارش «شیعه نیوز»، دولت در سال 1387 طرح توسعه كمی و كیفی زیارت امام رضا (علیه السلام) را تصویب و مطالعات آن را به پارك علم و فناوری خراسان رضوی واگذار کرد، پس از سه سال مطالعه، ساختار این طرح مشخص شد. از سال 1390 كه طرح توسعه كمی و كیفی زیارت امام رضا (علیه السلام) از پارك علم و فناوری به استانداری خراسان رضوی واگذار شد به دلیل فراز و نشیب های متعدد در حوزه زیارت این طرح به موقع اجرا نشد. این طرح را گروهی از كارشناسان خبره از داخل و خارج استان مدیریت و در هفت حوزه تدوین کردند اما با توجه به تنوع در حوزه زیارت و آموخته های دینی كه در مقام اجرا شرایط متفاوتی را می طلبد، با بهره گیری از مشاوران ویژه این طرح مورد بازنگری قرار گرفت و ساختار جدیدی برای آن درسال 94 تعریف شد.
مشهد مقدس سالانه پذیرای 30 میلیون زائر داخلی و خارجی است كه استفاده از ظرفیت گردشگری زیارتی و ارائه خدمات مطلوب به زائران ضرورت اجرای طرح توسعه كمی و كیفی زیارت امام رضا (علیه السلام) را دوچندان می كند.
تدوین سند جامع زائر و روایات، تدوین برنامه پنج ساله استان در زمینه زیارت، پیشنهاد تدوین راهكاری برای توزیع اعتبارات دستگاه ها و بخشهای مرتبط با زیارت، هماهنگ سازی نهادها و سازمانها در جهت تحقق سند جامع زیارت و برنامه پنج ساله، تولید مستندات و مقاله های علمی و برگزاری نشست های تخصصی، زمینه سازی برای اجرای طرح در میان مردم، نخبگان و نهادهای مسئول، زمینه سازی برای تشكیل پایگاه اطلاعاتی زائر و زیارت از اهداف طرح توسعه كمی و كیفی زیارت است.
به بهانه هفته پژوهش درباره طرح توسعه کمی و کیفی زیارت خبرنگار خبرگزاری رضوی با دکتر سیدحسن علم الهدایی استاد دانشگاه و رییس سابق پارک علم و فناوری خراسان گفتگو کرده است که در ادامه می خوانید :
از دوره ای که رییس پارک علم و فناوری خراسان رضوی و مجری این طرح بودید بفرمایید و توضیح بدهید روند اجرای طرح چطور بود ؟
اجرای طرح توسعه کمی و کیفی زیارت حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) به پیشنهاد مجلس شورای اسلامی و دولت وقت از سال 89 آغاز شد. در این طرح به دنبال نتیجه ای بودیم که مورد استفاده همگان به ویژه خیل زائران و مجاوران امام رضا(علیه السلام) قرار بگیرد.
در همان زمان آقای صلاحی استاندار وقت و برخی از نمایندگان تماس گرفتند و اطلاع دادند که مبلغ یک و نیم میلیارد تومان برای مدیریت زیارت اختصاص یافته است که این مبلغ که مبلغ کمی بود فقط برای مطالعه این طرح اختصاص یافت. چون طرح نیاز به مطالع عمیق داشت با این اختصاص این مبلغ از ششم آذر 89 دبیرخانه طرح زیارت به همت جمعی از افراد پارک علم و فناوری و دانشگاه فردوسی راه اندازی شد.
ضرورت پرداختن به طرح توسعه کمی و کیفی زیارت چه چیزی بود؟
مشهد شهری متفاوت با دیگر شهرها است، تفاوتش هم وجود حرم حضرت رضا(علیه السلام) و حضور میلیون ها زائر از سراسر ایران و جهان است . به اعتقاد من زیارت مولفه های بسیاری دارود یک بعد زیارت؛ آموزشی، تربیتی ، سازندگی و شخصیت سازی است که میلیون ها زائر باید بتوانند از این مزیت استفاده کنند.
موضوع دیگر در باره زیارت ، مولفه تمدن ساز، فرهنگ ساز و انسان ساز اسلامی بودن آن است که اگر درست و به جا از ظرفیت های زیارت و شخصیتی که مورد زیارت ما است استفاده شود یک سرمایه اجتماعی خواهد بود .به تعبیر امروزی ها یک قدرت نرم است ، قدرت نرم بی بدیلی که ما در ایران اسلامی و در جهان اسلام و تشیع داریم. نکته دیگری که مورد توجه بود اینکه مشهد متفاوت با شهرهای دیگر باشد .به عنوان مثال وقتی زائر یا حتی مجاور به دروازه های این شهر وارد می شود حال و هوای دیگری از نظر روانی، فیزیکی، معماری ، سلامت ، امنیت ،فرهنگی و اقتصادی پیدا کند. مجموعه این عوامل موثر و شور و هیجانی که زیارت می تواند بر مجاور و زائر داشته باشد باعث شد طرح مطالعه زیارت تعریف شود.
همکاران شما در این طرح چه کسانی بودند؟
30 موسسه مشاور از تهران ،مشهد، قم، دانشگاه امام صدادق(ع)، استادان دنشگاه و مدیران موضوعی و 200 محقق و کارشناس در عرصه های مختلف با ما همکاری می کردند. 50 جلد مستندات مطالعات طرح منتشر شد، 4 جلد کتاب در امر زیارت نوشته شد که بعضی از آن ها همانند بازشناسی مفهوم زیارت امتیاز جشنواره ای به دست آورد . هدف ما این بود که اگر بخواهیم الگوی شهر زیارتی داشته باشیم این الگو کدام است.
آیا نمونه قبلی داشتید چون مشهد دومین کلانشهر مذهبی جهان است و نخستین شهری است که بالاترین تعداد زائر را در کشورهای اسلامی به خود جذب می کند ، آیا طرح کمی و کیفی توسعه زیارت نمونه های دیگری هم داشت؟
خیر. مشکل همین بود که باید از صفر شروع می کردیم. شاید بیش از 9 شهر زیارتی در جهان داریم، از فاطیما در ایتالیا تا شهرهای زیارتی در هندوستان در مذاهب و فرق مختلف ، اما در جهان تشیع ،عتبات عالیات هیچکدام الگویی نبودند . مطالعه ما روی مشهدی بود که زیارت محور توسعه اش باشد .البته ما الگوی شهرهای زیارتی دنیا را بررسی کردیم. در دنیا 40 درصد گردشگری ها گردشگری دینی در قالب زیارت است .
باید باور داشته باشیم که زیارت نیازمند داشتن یک طرح زیربنایی است به عبارتی زیر ساخت می خواهد. طبیعی است این حجم از زائر که به مشهد می آید نیاز به زیر ساخت های فرهنگی، اسکان ، سلامت ،امنیت ،حمل و نقل و ترافیک دارد. ما در مطالعه طرح ؛ همه این موارد از جمله مسائل مدیریتی ، زائران خارجی و اقتصاد زیارتی مورد توجه قرار دادیم.
قراربود تا 5 سال، سالی 200 میلیارد تومان برای طرح توسعه کمی و کیفی زیارت هزینه شود سال اول حدود 70 میلیارد تومان اختصاص یافت و این مبلغ را به شهرداری ، سازمان تبلیغات اسلامی،دانشگاه علوم پزشکی و فردوسی ،اداره کل حمل و نقل پایانه ها و نیروی انتظامی دادیم و از سال بعد پولی در کار نبود و چند شهر دیگر مثل قم و شیراز هم اضافه شد که اصلا در برنامه پنجم این قرار نبود و فقط زیارت،زیارت امام رضا(ع) بود.
این طرح دارای کارگروه های متعدد(علمی،اجرایی،تلفیقی،نظارت،برنامه و بودجه و رسانه و نشر )بود و در سال های 89 ، 90 و 91 فضای کارکردن برای زیارت فراهم بود به طوریکه همه پذیرفته بودند که زیارت محور توسعه مشهد باید باشد .
سهم آستان قدس در این طرح به چه صورت بوده است؟
در همان سال جلسه ای در شورای فرهنگی با حضور مرحوم حجت الاسلام والمسلمین واعظ طبسی تولیت فقید آستان قدس رضوی داشتیم که طرح با استقبال ایشان رو به رو شد و دستور دادند بخش های مختلف آستان قدس با طرح توسعه کمی و کیفی زیارت همکاری کنند . البته اعتقادی که آن زمان در آستان قدس وجود داشت این بود که وظیفه آن ها پرداختن به حریم است یعنی بیرون از حریم کار شهرداری ،استانداری و سازمان های دیگری است.
واکاوی طرح توسعه کمی وکیفی زیارت شامل چه عناصری می شود؟
1- زیارت به عنوان محور و اساس توسعه و پیشرفت همه جانبه مشهد باشد.
2-رویکردملی و بین المللی به طرح داشته باشیم (به دلیل وجود زائر خارجی )،
3- تحقق یک زیارت آگاهانه مصداقآنن حدیث امام جواد(علیه السلام) که می فرمایند: هرکس پدرم را آگاهانه زیارت کند بهشت بر او واجب می شود
-4-توسعه همه جانبه حریم قدسی رضوی در شان پایتخت معنوی یعنی کسی که وارد می شود مشهدرا متفاوت از اصفهان و شیراز ببیند نه اینکه تا نزدیکی حرم مطهر ساختمان های آنچنانی ساخته شود .
5- تکریم و رضایت مندی زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) که همان رشد فرهنگ میزبانی است .
6-زیر ساخت های مشهد (قطار شهر ،اتوبوس های تندرو ،آب،برق،گازو...)به عنوان مثال، بی آرتی حرم تا ترمینال از برکات طرح زیارت بود، 30 میلیارد از بودجه زیارت به شهرداری واگذار شد و شهرداری این طرح را اجرا کرد.
طرح توسعه کمی و کیفی زیارت چند مرحله داشت ؟
در واقع طرح توسعه کمی و کیفی زیارت دارای 3 مرحله بود.
1-مطالعات و پژوهش های پایه فرهنگ زیارت.
2-تدوین سند راهبردی زیارت ( سند عملیاتی 5 ساله).
3- نظارت و ارزیابی عملیاتی (برای درستی کارها و اینکه مناسب مشهدهست یا نه)
ما باید پیشرفت را با الگوی اسلامی ایرانی دنبال کنیم.
در دستاوردهای نگاه تمدنی به حوزه زیارت چه اتفاقی افتاد؟
تلاش می کردیم که زائران و مجاورانی که به حرم مشرف می شوند زیارتی آگاهانه و عارفانه داشته باشند،در واقع زیارت یک کلاس درس تربیت، شور ، شعور هیجان بشود. مشهد باید الگوی در ابعاد مختلف زیارتی، سیاحتی و اقتصادی شود. مثلا سوغات زیارت باید متفاوت باشد نه اینکه زائر جنس چینی را به نام سوغات امام رضا(ع) با خود ببرد.
در سال 94 به سفارش استانداری برش زیارت را پیدا کردیم و به عاونت زیارت دادیم اما ایده ها و کارهایی که قرار بود در استفاده برای ظرفیت مشهد به کار گرفته شود به سرانجام نرسید.
امروز چقدر زمینه تحقق این طرح جدا از سیاست های حاکم بر مدیریت استان خراسان رضوی و کشور فراهم است؟
به اعتقاد من همه بخش های طرح شامل اسکان ،رفاه ،حمل و نقل و ترافیک سوغات و اقتصاد زائر، فرهنگ دینی و اجتماعی ، ترویج فرهنگ میزبانی باید مردمی شود. چرا که مردم با عشق و علاقه نذورات خود را اهدا می کنند.
همه مدیران این استان باید باور داشته باشند که مشهد شهری متفاوت است.زائری که به مشهد می آید (قطار،اتوبوس ،هواپیما)از همان ابتدا فرهنگ میزبانی شروع شود(طرح مبدا تا مبدا)فیلمی که در قطار نشان داده می شود باید متفاوت باشد.در واقع قطاری که به مشهد می آید باید متفاوت با قطار بندرعباس باشد.
باید ابعاد این طرح و اتفاقاتی که در دفتر مطالعات زیارتیک بار دیگر بازخوانی شود و آسیب شناسی کنیم .به هرحال این طرح سال 94 تحویل استانداری شده است و تا به امروز زمان زیادی گذشته و نیاز دارد به روز رسانی شود.
