آیا جمله «حب علی حسنة لا تضر معها سیئة»، حدیث است؟ مقصود از آن چیست؟

شیعه نیوز:

پرسش

آیا جمله «حب علی حسنة لا تضر معها سیئة»، حدیث است؟ مقصود از آن چیست؟

پاسخ اجمالی

درباره محبت و دوستی نسبت به امام علی( علیه السلام ) چنین نقل شده است: پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «حُبُّ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ حَسَنَةٌ، لَا یَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ، وَ بُغْضُهُ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَة»؛[1] دوستى على( علیه السلام ) کار نیکی است که با داشتن آن، گناه زیانى نمی‌رساند و دشمنى على گناهی است که با وجود آن کار نیک سودى ندارد.

این روایت با سندهای متعدد از عبد الله بن عباس،[2] معاذ بن جبل،[3] انس بن مالک[4] و ابن عمر[5] نقل شده است، بر فرض پذیرش آن از جهت سندی، متن آن نیاز به بررسی و توضیح دارد:

الف. بخش «حُبُّ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ حَسَنَةٌ، لَا یَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ» اشکال دارد؛ زیرا برخی از گناهان موجب از بین رفتن کارهای نیک می‌شود و سبب استحقاق داخل شدن در جهنّم می‌شود، هر چند شخص گناه‌کار از دوستداران ائمّه اطهار( علیه السلام ) باشد، مگر این که توبه کند.[6] 

با این حال، در تأویل آن می‌توان گفت:

1. مراد از «ضرر»، ضررى است که باعث خلود در جهنّم باشد؛ که دوستی و محبت به امام علی و سایر ائمّه اطهار( علیه السلام )، هر چند از سوی شخص گنه‌کار باشد همیشه در جهنّم نمی‌ماند و عذاب او قطع می‌گردد.
2. دوست حقیقى، کسى است که رعایت دوست خود کند و کارى را که باعث خشم و غضب او باشد انجام ندهد. کسى که در حقیقت با حضرت علی( علیه السلام ) دوست باشد و دوستى او محض محبّت ظاهرى نباشد مرتکب گناهان نخواهد شد و از آثار بد و زیان‌آور گناه به دور است.
3. کسى که دوستى حقیقى با آن‌حضرت داشته باشد توفیق توبه بیابد و گناهان او محو می‌شود. و یا به شفاعت آن‌حضرت عفو شود.[7]
4. حب کامل امیر المؤمنین( علیه السلام ) ایمان کامل است و با ایمان کامل گناهان ضرر نمی‌رساند؛ زیرا خدا سیئات او را به جهت اکرام به حضرت علی( علیه السلام ) می‌آمرزد، نه این‌که سیئات و معاصى او عقاب و بازخواست ندارد بلکه به احترام آن‌حضرت، خدا او را خواهد آمرزید.

به هر حال، مؤمن باید به این احتمالات تکیه نکند و دست از تقوا و پرهیزگارى بر ندارد. به بیان دیگر؛ دوستداران اهل بیت( علیه السلام ) باید امیدوار باشند که گناهانشان بخشیده خواهد شد، اما گناهانی که به صورت اتفاقی و موردی پیش آمده باشد، نه آن‌که فرد زندگی خود را بر اساس گناه تنظیم کند. محبت علی( علیه السلام ) چنان‌چه با رفتارهای عملی دینی آمیخته گردد، صد البته آدمی را از جهنم دور نگه می‌دارد، ولی بدون عمل هرگز؛ زیرا محب حقیقی وقتی در محبت خویش صادق است که با عمل آن‌را اثبات کند. بارزترین علامت محبت به امام علی( علیه السلام ) بروز و ظهور آن در مقام عمل است. امام صادق( علیه السلام ) فرمودند: «شیعیان ما اهل ورع و پرهیزگارى هستند و وفاء و امانت دارند، و داراى زهد و عبادت مى‏باشند».[8]

ب. درباره «بُغْضُهُ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَة» باید گفت: با وجود دشمنى نسبت به حضرت علی( علیه السلام ) هیچ حسنه و کار نیکی دارای نفع و ثواب نیست؛ و سبب افتادن در جهنّم می‌شود و هیچ کار نیکی چنین شخصی را از آن نجات نمی‌دهد، مگر این‌که قدرى تخفیف در عذاب او بدهند. بنابر این، شرط قبولی هر حسنه و کار نیکی دوستى با آن‌حضرت است یا این‌که حداقل با آن‌حضرت دشمنی نشود.

یا این‌که بگوییم: اگر کسی با امام علی( علیه السلام ) دشمنی کند، به جهت اثر تکوینی این دشمنی، توفیق انجام کار نیک را پیدا نمی‌کند.[9]

[1]. ابن شاذان قمی، أبو الفضل سدیدالدین، الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی‌طالب(علیهما السلام)، محقق، مصحح، شکرچی، علی، ص 28، قم، مکتبة الأمین، چاپ اول، 1423ق؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، ص 259، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، چاپ اول، 1982م؛ أبو شجاع دیلمی همدانی، شیرویه بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، ج 2، ص 142، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1406ق.

[2]. الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی‌طالب(علیهما السلام)، ص 28.  

[3]. الفردوس بمأثور الخطاب، ج 2، ص 142؛ سیوطی، عبد الرحمن بن أبی‌بکر، الحاوی للفتاوی، ج 2، ص 53، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر، 1424ق.

[4]. شافعى إیجى، ‏ احمد بن جلال الدین، فضائل الثقلین من کتاب توضیح الدلائل على ترجیح الفضائل‏، ص 227، تهران، المجمع العالمى للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، المعاونیة الثقافیة، چاپ اول، 1428ق. 

[5]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب (علیهم السلام)، ج ‏3، ص 197، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق.

[6]. آقا جمال خوانساری، محمد، شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال‌الدین، ج ‏2، ص 482، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش؛ و نیز ر.ک: «انتقال اعمال+کارهای خیر نواصب برای شیعیان و کارهای بد مؤمن در پرونده اعمال نواصب»، سؤال 26770؛ «آثار وضعی گناهان در زندگی بشر»، سؤال 13258.  

[7]. شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، ج 2، ص 482.

[8]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏65، ص 167، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[9]. شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، ج ‏2، ص 481 – 482.

T