نام‌ها و لقب‌های امام علی( علیه السلام ) کدام‌اند و نسب ایشان به چه فردی می‌رسد و آیا در موارد یاد شده، گزارش‌های مختلفی وجود دارد؟

شیعه نیوز:
پرسش
چندین روایت از امام علی( علیه السلام ) در مورد نام، نسب و شهرت‌های ایشان آمده که برخی نام‌ها با هم متفاوت است. لطفاً نام، نسب و شهرت‌های ایشان را صحیح ذکر بفرمائید.
پاسخ اجمالی
پیش از بیان نام‌ها و نسب امام علی( علیه السلام ) باید توجه کرد که یک فرد ممکن است دارای نام‌ها، القاب و شهرت‌هایی باشد که به صورت پراکنده در کتب مختلف به آنها اشاره شده است، ولی این گوناگونی تفاوت و تعارض به شمار نمی‌آید. برای امام علی( علیه السلام ) نیز در روایات و منابع تاریخی نام‌ها و شهرت‌های مختلفی ذکر شده است که هرکدام بیانگر یک صفت و ویژگی برای آن‌حضرت می‌باشد. در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود.[1]
نام‌ها و القاب امام علی( علیه السلام )
1. «علی»:[2] درباره چگونگی نام‌گذارى آن‌حضرت به «على»؛ میان دانشمندان اسلامی اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی گفته‌اند: هنگامى که امام علی( علیه السلام ) متولّد شد، مادرش فاطمه بنت اسد، برای یادبود نام پدرش اسد، او را «حیدره» نامید(اسد و حیدر هر دو به معنای شیرند). سپس او و ابوطالب، به الهام الهى توافق کردند که وى را «على»[3] بنامند.[4] در روایات چنین آمده است:
فاطمه بنت اسد می‌گوید: «من درون کعبه رفتم و از میوه‌ها و روزی‌هاى بهشتى خوردم. پس چون خواستم بیرون بیایم، کسى مرا ندا داد: اى فاطمه! او را "على" بنام که او على (بلند مرتبه) است و خداوندِ علىّ اعلى می‌فرماید: "نامش را از نام خود برگرفته‌ام و به ادب خود، تربیتش کرده‌ام و بر دشواری‌هاى دانشم آگاهش کرده‌ام. اوست که بت‌ها را در خانه‌ام می‌شکند، و اوست که بر بام خانه‌ام اذان می‌گوید و مرا تقدیس و تمجید می‌کند. پس خوشا به سعادت کسى که دوستش بدارد و اطاعتش کند، و واى بر کسى که سرپیچی‌اش کند و دشمنش بدارد!».[5]
عبّاس بن عبدالمطّلب می‌گوید: هنگامى که فاطمه بنت اسد، على را به دنیا آورد، او را به نام پدرش «اسد» نامید؛ ولى ابوطالب به این، راضى نشد و گفت: بیا تا شبى از کوه ابوقبیس بالا رویم و آفریدگار آسمان را بخوانیم، شاید که ما را به نام او آگاه کند. پس شب هنگام، حرکت کردند و از کوه ابوقبیس بالا رفتند و خداى متعال را خواندند و ابوطالب، این شعر را سرود: «اى پروردگارِ شب تیره و صبح روشن درخشنده! حکم قطعی‌ات را برایمان بیان کن که این پسر را چه بنامیم». پس آوایى از آسمان آمد و ابوطالب، سرش را بالا کرد که ناگاه، لوحى همچون زمرّد سبز دید که چهار سطر در آن نوشته شده بود. آن‌را با دستانش گرفت و محکم به سینه‌اش چسباند. در آن چنین نوشته بود: «به فرزندى پاکیزه، اختصاص یافته‌اید پاک و شریف و پسندیده، و نامش از جانب [خداى] قاهر و والا "على" است ، برگرفته از "علىّ"». پس ابوطالب بسیار شادمان شد و براى خداى ـ تبارک و تعالى ـ به سجده افتاد و ده شتر، عقیقه کرد. آن لوح، به کعبه آویخته بود و بنى هاشم به آن بر قریش افتخار می‌کرد تا آن‌که در جنگ حجاج و ابن زبیر، ناپدید شد.[6]
2. أسد.[7]
3. امیر المؤمنین.[8]
4. حیدر کرار.[9]
5. حضرت علی( علیه السلام ) در کتب آسمانی و نزد برخی ملت‌ها و گروه‌های مردمی نام‌های دیگری نیز دارند؛ خود آن‌حضرت می‌فرماید: نام من در انجیل، «الیا» و در تورات، «برىء» و در زبور، «أرىّ» و نزد هندوان، «کبکر» و پیش رومیان، «بطریسا» و نزد پارسیان، «جبتر» و پیش ترکان، «بثیر» و نزد زنگیان، «حیتر» و پیش کاهنان، «بوىء» و نزد حبشیان، «بثریک» و نزد مادرم، «حیدرة» و پیش دایه‌ام، «مَیمون (خوش یُمن)» و نزد عرب، «علىّ» و پیش ارامنه، «فریق» و نزد پدرم، «ظهیر» است.[10]
نسب امام علی( علیه السلام )
ابن مغازلى به نقل از مصعب بن عبداللّه می‌گوید: «او، على پسر ابوطالب، پسر عبد المطّلب، پسر هاشم، پسر عبد مناف، پسر قُصَى، پسر کلاب، پسر مُرّه، پسر کعب، پسر لُؤَى، پسر غالب، پسر فِهر، پسر مالک، پسر نضر، پسر کنانه، پسر خُزیمه، پسر مُدرکه، پسر الیاس، پسر مُضَر، پسر نزار، پسر مَعْد، پسر عدنان است؛ و نام ابوطالب، عبد مناف است».[11]
این سلسله نسبت تا عدنان مورد قبول همه دانشمندان اسلامی است، ولى از آن پس تا آدم( علیه السلام ) مورد اختلاف است؛[12] از این‌رو ما به همین مقدار بسنده کردیم. اما مطمئناً حضرت ابراهیم و اسماعیل( علیه السلام ) نیز در سلسله اجداد حضرتشان به شمار می‌آیند.
علامه حلی می‌گوید: خداى متعال، به ابراهیم( علیه السلام ) فرمود: «دعاى تو را درباره فرزندت اسماعیل شنیدم، وجود او را، پربرکت ساخته و او را به ثمر خواهم رساند و از وى دوازده فرزند که نسل پاکت را گسترش داده و در نهایت، امتى بزرگ از صالحان و نیکوکاران پدید آورند، به وجود خواهم آورد». تردیدى نیست که على( علیه السلام ) یکى از آن ستارگان درخشان دوازده‌گانه است و این فضیلتى است که هیچ‌کس با او همتا نخواهد بود.[13]

[1]. برای آگاهی بیشتر درباره نام‌ها و القاب دیگر امام علی( علیه السلام ) ر.ک: «کنیه ابو تراب به امام علی( علیه السلام )»، سؤال 14879؛ «غضنفر لقب امام علی( علیه السلام )»، سؤال 10909؛ «القاب امام علی ( علیه السلام ) و یاد کردن پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به آنها»، سؤال 16667؛ «نام امام علی( علیه السلام ) و پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در کتاب مقدس»، سؤال 32964؛ «صهر؛ از القاب امام علی( علیه السلام )»، سؤال 58748؛ سایت اسلام پدیا
[2]. ابن شاذان قمی، أبو الفضل سدیدالدین، الفضائل، ص 175، قم، منشورات الرضی، چاپ دوم، 1363ش؛ ابن طلحه شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السئول فی مناقب آل الرسول‏، ص 66، بیروت، مؤسسة البلاغ‏، چاپ اوّل‏، 1419ق.
[3]. آن‌گونه که متون تاریخى نشان می‌دهند، این تغییر در اوان ولادت حضرت رخ داده است. از این‌رو؛ آنچه برخی نقل کرده‌اند که چون از دوش پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) بالا رفت و بت‌ها را شکست، به جهت هم خانواده بودن علىّ و علوّ، على نام گرفت، فاقد اعتبار تاریخى است و امرى ذوقى بیش نیست.
[4]. أبو الفرج الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص 39، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا؛ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص 59، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق؛ ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج ‏1، ص 12، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[5]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ‏1، ص 136، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.
[6]. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم‏، ینابیع المودة، ج ‏2، ص 305 – 306، قم، اسوه‏، چاپ دوم‏، 1422ق‏؛ با اندکی تفاوت در: ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج ‏2، ص 174 – 175، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق.
[7]. خوارزمى‏، موفق بن احمد، المناقب، ص 37، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم‏، 1411ق.
[8]. الفضائل، ص 175؛ مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج ‏3، ص 53؛ ر.ک: علت نام‌گذاری امام علی( علیه السلام ) به «امیر المؤمنین»، سؤال 47553.
[9]. ر.ک:‌ «معنای حیدر کرار»، سؤال ۵۶۷۷۲.
[10]. شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص 59، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق.
[11]. ابن مغازلی، على بن محمد، مناقب الإمام على بن أبى طالب( علیه السلام )، ص 57، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم‏، 1424ق‏.
[12]. سبط بن جوزی‏، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، ص 14، قم، منشورات الشریف الرضی‏، چاپ اول، 1418ق؛ امین عاملى‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ‏1، ص 323، بیروت، دار التعارف‏، 1403ق.
[13]. علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین( علیه السلام )، ص 5، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، 1411ق.

T