ماجرای سرپرستی امام علی( علیه السلام ) و دیگر فرزندان ابوطالب توسط پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و عباس چه بود؟

شیعه نیوز:
پرسش
حضرت ابوطالب( علیه السلام )، چهار فرزند پسر داشت(طالب، جعفر، عقیل و علی) که فاصله سنی آنها 10 سال بود و در زمان قحطی، پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به عموهایشان توصیه می‌کنند تا هر کدام سرپرستی یکی از آنها را بر عهده گیرند که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )، علی و حمزه را و عباس، طالب و جعفر را بر عهده می‌گیرند و عقیل نزد ابوطالب باقی ماند. حال سؤال این‌جا است که اگر در آن ماجرا علی( علیه السلام ) شش سال داشته باشد، طالب 36 سال خواهد داشت و کسی که 36 سال دارد آیا به سرپرستی نیاز دارد؟
پاسخ اجمالی
ابوطالب 35 سال قبل از تولد پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در مکه معظمه دیده به جهان گشود.[1] نام اصلی ایشان «عمران» و یا «عبدمناف» بود؛ اما بنابر رسم عرب، او را به نام فرزند بزرگش «طالب»، ابوطالب ‌نامیدند.[2]
ابوطالب چهار پسر و دو دختر داشت. گزارش شده است که فاصله سنی پسران ایشان از هم، ده سال بود. از فرزند بزرگش «طالب» نسلی باقی نماند. پسران بعدی ایشان به ترتیب، عقیل، جعفر (طیار)، و امام علی( علیه السلام ) بودند.[3] ابوطالب دو دختر نیز به نام «فاخته = ام هانی»[4] و نیز «ریطه = اسماء» داشت.[5] فاخته، طالب، عقیل، جعفر و امام علی( علیه السلام ) از فاطمه بنت اسد هستند.[6]
در یکی از سالیان خشک‌سالی، پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) به بستگانش پیشنهاد داد تا به کمک ابوطالب که فردی عیالوار بود بروند. این موضوع، با تفاوت‌هایی در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است:
1. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) تنها با عموی دیگرش عباس این پیشنهاد را مطرح کرد.[7] عباس نیز این پیشنهاد را قبول کرد. ابوطالب در برابر این خیرخواهی گفت: «تنها عقیل در کنارم باشد و در صورت تمایل، دیگر فرزندانم را ببرید»، بعد از آن بود که عباس، جعفر و پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )، امام علی( علیه السلام ) را به خانه خود بردند.[8]
2. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به همراه عموهایش، عباس و حمزه، نزد فرزندان ابوطالب که در زمینی مشغول کار بودند، آمده و رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) به عموهایش، فرمود: «هر کدام یکی از این برادران را بردارید ». یکی جعفر را برگزیده و دیگری عقیل را انتخاب کرد؛ آن‌جا بود که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «شما هر کدامتان فردی را برگزیدید، پروردگار نیز على را برایم برگزید».[9]
3. تنها پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بود که نزد ابوطالب رفت و از او خواست که یکی از فرزندانش را به ایشان بدهد و ابوطالب این پیشنهاد را پذیرفت و در پی آن، پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم )، علی( علیه السلام ) را به خانه خود بردند.[10]
4. عباس، طالب را نزد خود برد و تا روز بدر نزد او بود. حمزه هم جعفر را نزد خود برد و تا زمان شهادتش نزد خود نگه داشت و امام علی( علیه السلام ) در دامن پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) رشد کرد.[11]
جمع‌بندی گزارش‌های بالا می‌تواند این‌گونه باشد:
1. در تمام گزارش‌ها پیشنهاد دهنده، پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) بود، و آنچه همگان بر آن توافق دارند، تکفل امام علی( علیه السلام ) از طرف حضرتشان است.
2. در برخی گزارش‌ها، عباس و حمزه عموهای پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز فرزندانی را به تکفل پذیرفتند.
3. در منابع تاریخی هدف از قبول کفالت فرزندان ابوطالب توسط پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و عباس و حمزه، فقط کمک به معیشت اقتصادی بیان شده است.[12]
به عبارتی اگر «طالب» و یا «عقیل» میانسال نیز تحت تکفل افرادی قرار گرفتند، این تنها به معنای پشتیبانی اقتصادی بود و نه سرپرستی در امور دیگر و می‌دانیم که حمایت اقتصادی ممکن است از کهنسالان نیز رخ دهد و شاید فرزندان ابوطالب قبل از خشک‌سالی، مورد پشتیبانی پدرشان بودند که با دشوار شدن معیشت، موقتاً حامی اقتصادی خود را از دست داده بودند.
4. اما در مورد سرپرستی امام علی( علیه السلام ) توسط پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) هدف دیگری نیز وجود داشت؛ زیرا پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) خودشان نیز دارای چند فرزند بوده و مانند عموهایشان وضعیت اقتصادی چندان مناسبی نداشتند و حقیقت ماجرا در مورد امام علی( علیه السلام )، تنها کمک اقتصادی نبود:
پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) بعد از ازدواج با خدیجه، به عمویشان ابوطالب گفت: دوست دارم که یکی از فرزندانت را به من بسپاری که هم کمکی برای من باشد و هم جبران محبتت را کرده باشم! ابوطالب گفت: هرکدام را می‌خواهی انتخاب کن! پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز علی( علیه السلام ) را انتخاب کرد. به عبارتی، پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) با پذیرش این سرپرستی، هم می‌خواست زحماتی را جبران کند که ابوطالب و همسرس فاطمه بنت اسد در کودکی برای او کشیده بودند و هم علی( علیه السلام ) را از همان کودکی در دامان خود و همسرش خدیجه(س) (که در آن زمان، برترین بانوی مسلمان بود) پرورش دهد.[13]

[1]. ر.ک: «دلایل و شواهد ایمان ابوطالب»، 8439؛ «ایمان ابوطالب»، 3414.
[2]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن على، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق، عبد موجود، عادل احمد، معوض، على محمد، ج ‏7، ص 196، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق. نیز ر.ک: «نام‌های پدر امام علی( علیه السلام )»، سؤال 69792؛ «نام پدر امام علی( علیه السلام )»، سؤال 32421.
[3]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق، بجاوى، على محمد، ج ‏1، ص 242، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، 1412ق.
[4]. همان، ج ‏4، ص 1889.
[5]. الإصابة فى تمییز الصحابة، ج ‏8، ص 147 – 148.
[6]. الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، ج ‏4، ص 1889.
[7]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج‏ 3، ص 25، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
[8]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج‏ 3، ص 25، بیروت، دارالفکر، 1407ق؛ الاستیعاب، ج ‏1، ص 38؛ ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق، تدمرى، عمر عبدالسلام، ج ‏1، ص 136، بیروت، دارالکتاب العربى، چاپ دوم، 1413ق.
[9]. فیروز آبادی، سید مرتضى‏، فضائل الخمسة‏ من الصحاح الستة، ج ‏1، ص 177، تهران، اسلامیه‏، چاپ دوم، 1392ق‏؛ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 666، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.
[10]. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏، مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج ‏2، ص 180، قم، علامه‏، چاپ اول، 1379ق‏.
[11]. مناقب آل أبی طالب( علیه السلام )، ج ‏2، ص 179.
[12]. الاستیعاب، ج ‏1، ص 37؛ البدایة و النهایة، ج ‏3، ص 25.
[13]. ر.ک: همان، ص 179 و 180.

T