شیعه نیوز:
پرسش
آیا حضرت محمد( صلی الله علیه و آله و سلم ) همسری نُه ساله داشت؟ در صورت صحت علت آن‌را توضیح دهید.
پاسخ اجمالی
مسئله ازدواج یک پاسخ منطقی به نیاز زن و مرد است که در تمام شرایع و ادیان و جوامع پذیرفته شده است. اسلام نیز بنیاد ازدواج را مبارک‌ترین بنیان‌ها و بناها شمرده است و پیروان خود را بدان ترغیب و تشویق نموده و شرایط و حدودی را برای آن تعیین کرده است.
پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز انسانی است؛ مانند سایر انسان‌ها با همان نیازها، با این تفاوت که بر آن‌حضرت وحی نازل می‌شد: «قل انّما انا بشر مثلکم یوحی الیّ»؛[1] بگو: من بشری هستم مثل شما، [امتیازم این است که] به من وحی می‌شود. یکی از نیازهای پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیاز به ازدواج و انتخاب همسر است، اما از آن‌جا که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) معصوم و خود ساخته است و قوای نفسانی خود را تحت کنترل دارد، هیچ‌گاه از جاده اعتدال خارج نشده است.
نگاهی به زندگی پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ویژگی‌های همسرانش و تعامل پیامبر با آنان، گویای این مطلب است که اگر پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) همسران متعدد اختیار می‌کند، همه این امور دارای حکمت‌هایی بوده است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
1. قبل از اسلام در میان اعراب و قریش صورت‌های مختلفی از ازدواج رواج داشت که بعضی از آنها نظیر «نکاح شغار»[2] را اسلام منع کرد، ولی آنهایی که با روح انسانیت و اسلام سازگار بود تأیید نمود،
2. در رابطه با ازدواج آن‌حضرت با عایشه باید گفت؛ اولاً: این ازدواج به درخواست ابوبکر پدر عائشه صورت گرفت؛ چراکه وی دامادی حضرت را برای خود افتخاری بس بزرگ می‌دانست، علاوه بر این؛ ابوبکر دارای قوم و قبیله بود و این ازدواج می‌توانست مانع بزرگی بر سر راه مخالفت‌های مشرکان با اسلام باشد.
ثانیاً: قطعی نیست که عائشه هنگام ازدواج با پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نُه ساله بود؛ زیرا نقل‌های تاریخی دیگری نیز وجود دارد؛ برای نمونه؛ در تاریخ دوازده سال تا هفده سال نیز آمده است؛ لذا برخی معتقدند: سن عائشه هنگام ازدواج با پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) خیلى بیش از نُه سال بود. شاهدش این است که، ابن اسحاق، عائشه را در شمار کسانى آورده که در ابتداى بعثت مسلمان شدند. او می‌گوید: عائشه در این زمان کوچک بود و فقط پس از هجده نفر مسلمان شد؛ یعنى نوزدهمین نفرى است که آیین مسلمانى برگزید. اگر عمر وى را به هنگام بعثت به طور مثال هفت سال بدانیم، در این صورت هنگام عقد هفده سال و موقع هجرت بیست سال سن داشت.[3]
شاهد دیگر: اسماء دختر ابوبکر ده سال یا حدود ده سال از عائشه بزرگ‌تر بود.[4] اسماء در مکه سال 73 هجری فوت کرد،[5] در حالی‌که صد سال داشت.[6] بنابراین، اسماء دختر ابوبکر 27 سال قبل از هجرت به دنیا آمده بود. حال از آن‌جا که اسماء ده سال از عائشه بزرگ‌تر بود؛ یعنی عایشه ابتدای هجرت هفده ساله بود.
شاهد دیگر: بنابر برخی اقوال، حضرت فاطمه در سن 35 سالگی پیامبر به دنیا آمد (پنج سال قبل از بعثت) و عائشه حدود پنج سال از حضرت فاطمه کوچک‌تر بود.[7] بنابر این عائشه در ابتدای بعثت به دنیا آمده است و در زمان هجرت سیزده سال داشت.
3. نکته دیگر این‌که عائشه نقل می‌کند: پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به صورت مکرر از همسر اولش حضرت خدیجه یاد می‌کرد، تا آن‌جا که احساسات زنانگی عائشه تحریک می‌گردید و به او می‌گفت: ای رسول خدا! خداوند به تو همسری بهتر داده است، اما پیامبر باز از صفات و سجایای اخلاقی حضرت خدیجه یاد می‌کرد.[8] این نکته بیانگر است که حضرت رسول اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )، انگیزه‌اش از ازدواج با همسرانش، به خصوص عائشه -نعوذ بالله- شهوترانی و هواپرستی نبود، و گرنه از همسری که (در زمان ازدواج) 15 سال از خود آن‌حضرت بزرگ‌تر بود، به نیکی یاد نمی‌کرد.[9]
[1]. کهف، 110.
[2]. نکاح شغار عبارت از این بود که؛ دو نفر، دختر و یا خواهر خود را به عقد ازدواج یکدیگر در می‌آوردند، با این شرط که به هیچ‌یک از آن دو مهر و کابین تعلق نگیرد و چنین نکاحى در اسلام ممنوع گردید، چنانکه رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «لا شغار فى الاسلام» و این نوع نکاح از عادات جاهلیت بوده است.
[3]. ر. ک: سپهری، محمد، سیرت جاودانه، ج 1، ص 414، تهران، پژوشگاه فرهنگ اندیشه اسلامى، چاپ اول، 1384ش؛ عربی، حسین علی، تاریخ تحقیقی اسلام، ج 2، ص 216، پاورقی، قم، مؤسسه امام خمینی، چاپ چهارم، 1383ش.
[4]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج 2، ص 616، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.
[5]. همان، ج 4، ص 1782.
[6]. همان، ص 1783.
[7]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 8، ص 263، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[8]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 1، ص 512، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، 1381ق.
[9]. ر. ک: «ازدواج پیامبر و دیگران»، سؤال 6522؛ «حرمت ازدواج با زنان پیامبر»، سؤال 6036
پاسخ تفصیلی
مسئله ازدواج یک پاسخ منطقی به نیاز زن مرد به یکدیگر است که در تمام شرایع و ادیان و جوامع پذیرفته شده است. اسلام نیز بنیاد ازدواج را مبارک ترین بنیان ها و بناها شمرده است و پیروان خود را بدان ترغیب و تشویق نموده است و شرایط و حدودی برای آن تعیین نموده است.
پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز انسانی است؛ مانند سایر انسان ها با همان نیازها با این تفاوت که بر آن حضرت وحی نازل می شد: «قل انّما انا بشر مثلکم یوحی الیّ»؛[1] بگو من بشری هستم مثل شما، (امتیازم این است که) به من وحی می شود... . یکی از نیازهای پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیاز به ازدواج و انتخاب همسر است، اما از آن جایی که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) معصوم و خود ساخته است و قوای نفسانی خود را تحت کنترل دارد هیچ گاه از جاده اعتدال خارج نشده است.
نگاهی به زندگی آن حضرت و ویژگی های همسرانش و تعامل پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) با آنان، گویای این مطلب است که اگر پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) همسران متعدد اختیار می کند، یا با عایشه هشت ساله ازدواج و در ده سالگی با او زفاف می کند،[2] همه این امور دارای حکمتی و حکمت هایی بوده است که ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. قبل از اسلام در میان اعراب و قریش صورت های مختلفی از ازدواج رواج داشت که بعضی از آنها نظیر نکاح شغار[3] را اسلام منع کرد، ولی آنهایی که با روح انسانیت و اسلام سازگار بود تأئید نمود، از جمله نکاح با دختر صغیره با اجازه پدر و ولی او، مشروط به این که مراسم زفاف به بعد از بلوغ موکول شود. و این ازدواج امر رایجی در بین مردمان آن زمان بود به ویژه با توجه به وضعیت خاص آب و هوایی عربستان که باعث رشد سریع دختران می شد.
2. در رابطه با ازدواج آن حضرت با عایشه باید گفت این ازدواج به درخواست ابوبکر پدر عائشه صورت گرفت؛ چراکه وی دامادی حضرت را برای خود افتخاری بس بزرگ می دانست، علاوه بر این ابوبکر دارای قوم و قبیله بود و این ازدواج می توانست مانع بزرگی بر سر راه مخالفت های مشرکان با اسلام باشد.
3. نکته دیگر این که عایشه نقل می کند: پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به صورت مکرر از همسر اولش حضرت خدیجه یاد می کرد تا آن جایی که احساسات زنانگی عایشه تحریک می گردید و به او می گفت ای رسول خدا، خداوند به تو همسری بهتر داده است، اما پیامبر باز از صفات و سجایای اخلاقی حضرت خدیجه یاد می کرد.[4] این نکته بیانگر است که حضرت رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم )، انگیزه اش از ازدواج با همسرانش و به خصوص با عایشه نعوذ بالله شهوترانی و هوا پرستی نبوده است و الا از همسری که (در زمان ازدواج) 15 سال از خود آن حضرت بزرگ تر بود، به خوبی یاد نمی کرد.
برای اطلاع بیشتر از ازدواج های پیامبر ( علیه السلام ) به سوال 6522، نمایۀ ازدواج پیامبر و دیگران، همچنین سؤال 6036، نمایه حرمت ازدواج با زنان پیامبر مراجعه نمایید.
[1] کهف، 110.
[2] در تاریخ دوازده سال تا هفده سال نیز آمده است؛ به عنوان نمونه برخی معتقدند، عمر عایشه به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) خیلى بیش از نه سال بوده است. چنان که به هنگام عقد سیزده تا هفده سال سن داشته است. شاهدش این است که، ابن اسحاق، عایشه را در شمار کسانى آورده که در ابتداى بعثت مسلمان شدند. او مىگوید: عایشه در این زمان کوچک بود و فقط پس از هجده نفر مسلمان شد؛ یعنى نوزدهمین نفرى است که آیین مسلمانى برگزید. اگر عمر وى را به هنگام بعثت به طور مثال هفت سال بدانیم، در این صورت به هنگام عقد هفده سال و موقع هجرت بیست سال سن داشته است. مگر این که بگویند: وقتى مسلمان شد، کمتر از هفت سال سن داشت. مثلا در این موقع کودک شیرخوارهاى بیش نبود!. (ر.ک: سپهری، محمد، سیرت جاودانه، ج 1، ص 414، پژوشگاه فرهنگ اندیشه اسلامى، تهران، چاپ اول، 1384ش؛ عربی، حسین علی، تاریخ تحقیقی اسلام، ج 2، ص 216 [پاورقی]، مؤسسه امام خمینی، قم، چاپ چهارم، 1383ش).
[3] نکاح شغار عبارت از این بود که دو نفر، دختر و یا خواهر خود را به عقد ازدواج یکدیگر در مىآوردند، با این شرط که به هیچ یک از آن دو مهر و کابین تعلق نگیرد و چنین نکاحى در اسلام ممنوع گردید، چنانکه رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: "لا شغار فى الاسلام" و این نوع نکاح از عادات جاهلیت بوده است.
[4] شیخ صدوق، خصال، ص 404.
آیات مرتبط
سوره الأحزاب (6) : النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ۗ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَىٰ أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا ۚ كَانَ ذَٰلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا
سوره الأحزاب (28) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا
سوره الأحزاب (50) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ ۗ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا
سوره الأحزاب (52) : لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ وَلَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ رَقِيبًا
سوره الأحزاب (53) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ ۚ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ ۖ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ ۚ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ۚ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ۚ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا ۚ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا
سوره الأحزاب (59) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا
سوره التحريم (1) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ ۖ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره التحريم (3) : وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَىٰ بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ ۖ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَٰذَا ۖ قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ
سوره التحريم (5) : عَسَىٰ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا
T
