آیا از آیات قرآن می‌توان امامت علی( علیه السلام ) را اثبات کرد؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا از آیات قرآن می‌شود امامت امام علی( علیه السلام ) را اثبات کرد؟ (البته این دلایل را برای ارائه به برادران اهل‌سنت می‌خواهم. لطفا بیان فرمایید که روش اثباتم چگونه باید باشد؟
پاسخ اجمالی

بهترین راه اثبات امامت امام علی( علیه السلام ) برای اهل‌سنت، تمسک به قرآن و روایاتی که در کتب خودشان نقل شده، می‌باشد و البته بدیهی است که انسان باید حقیقت‌جو باشد تا به توجیهات ناصواب و غیر عقلانی متوسل نشود و چشم را به روی حقیقت نبندد.

در قرآن مجید آیات فراوانی است که با استفاده از احادیثی که از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) در شأن نزول آنها وارد شده است، امامت امام علی( علیه السلام ) را اثبات می‌نمایند؛ مانند:

آیه تبلیغ: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک...»، که طبق روایات معتبر از اهل‌سنت در جریان غدیر خم نازل شده، و در این‌روز تاریخی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) با اعلام ولایت و جانشینی حضرت علی( علیه السلام ) رسالت خود را تکمیل فرمود.
آیه ولایت: «انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلاة...»، که ولایت حضرت علی( علیه السلام )[1] در کنار ولایت خدا و رسول( صلی الله علیه و آله و سلم ) قرار داده شده است.
آیه اولی الامر: «یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم...»، که اطاعت از اولی الامر را به نحو مطلق واجب کرده است، و از این الزام مطلق به دست می‌آید که امام باید معصوم باشد؛ لذا غیر از حضرت علی( علیه السلام ) که از عصمت برخوردار نیستند، نمی‌توانند امام باشد. علاوه بر این روایاتی که از کتب اهل‌سنت در ذیل این آیه به معرفی حضرت علی( علیه السلام ) به عنوان امام و جانشین پیامبر( علیه السلام ) پرداخته است، بیش از اندازه است.
آیه صادقین: «یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین...» که می‌فرماید: ای اهل ایمان، تقوا داشته و با صادقین باشید و در روایات بیان شده است که: منظور از صادقین علی( علیه السلام ) و اهل‌بیت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌باشند.

[1] . چون طبق روایات معتبر آن‌که در رکوع انگشترش را به سائل داد علی( علیه السلام ) بود.
پاسخ تفصیلی

تمسک به قرآن و روایاتی که در توضیح آنها در منابع اهل‌سنت نقل شده است، بهترین راه برای اثبات امامت امام علی( علیه السلام ) برای اهل‌سنت می‌باشد. در این راستا باید ببینید دلالت و مفاد آیه چیست و برای فهم مفاد و مدلول آیات، توجه به قرائن لفظیه و حالیه و روایاتی که شأن نزول، تفسیر، مصداق آیات را بیان می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

در قرآن مجید آیات فراوانی داریم که به بیان و اثبات امامت علی( علیه السلام ) و دیگر ائمه طاهرین دلالت دارد. و البته دلالت این آیات[1] با توجه به احادیث بسیار زیاد «متواتر» است که از رسول گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در شأن نزول این آیات وارد شده است. احادیثی که مورد قبول شیعه و سنی است، ما در این‌جا به چند آیه اشاره می‌کنیم:[2]

آیه تبلیغ: ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت نازل شده است به طور کامل(به مردم) برسان، و اگر انجام ندهی، رسالت او را انجام نداده‌‌ای، و خداوند تو را از (خطرهای احتمالی) مردم نگاه می‌دارد، و خداوند جمعیت کافران لجوج را هدایت نمی‌کند».[3]

خداوند متعال پیامبرش را با شدت هر چه تمام‌تر امر فرمود که رسالت خود را ابلاغ نماید و طبق روایات، پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) به دنبال نزول این آیه، در جایی به نام غدیر خم، حضرت علی( علیه السلام ) را به جانشینی خود برگزید.[4]

جریان غدیر در سال آخر عمر پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) در «حجة الوداع» اتفاق افتاد و آن‌حضرت، با بیان «... من کنت مولاه فهذا علی مولاه...»؛[5](هر کس من مولای او هستم علی مولای اوست و...)، به امامت علی بن ابی‌طالب تصریح فرمود و رسالت خود را ابلاغ فرمود.

این واقعه توسط عده‌ی زیادی(110 نفر) از صحابه[6] پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )، و هم‌چنین از 84 نفر از تابعین و 36 نفر از دانش‌مندان و نویسندگان، نقل شده است. علامه امینی با مدارک و دلایل محکم از منابع معروف اسلامی(اهل‌سنت و شیعه)، در کتاب الغدیر تمامی این نقل‌ها را آورده است.[7]

آیه ولایت: «ولی و سرپرست شما تنها خدا است و پیامبر او، و آنها که ایمان آورده‌اند و نماز را به پا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌پردازند».[8]

بسیاری از مفسران و محدثان گفته‌اند که این آیه در شأن علی( علیه السلام ) نازل شده است.

سیوطی از دانش‌مندان اهل‌سنت در تفسیر الدر المنثور در ذیل این آیه از «ابن عباس» نقل می‌کند: «علی( علیه السلام ) در حال رکوع نماز بود که سائلی تقاضای کمک کرد و آن‌حضرت انگشترش را به او صدقه داد، پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) از سائل پرسید: چه کسی این انگشتر را به تو صدقه داد؟ سائل به حضرت علی( علیه السلام ) اشاره کرد و گفت: آن مرد که در حال رکوع است»، در این هنگام این آیه نازل شد.[9]

هم‌چنین از دانش‌مندان اهل‌سنت «واحدی»[10] و «زمخشری»[11] این روایت را نقل کرده و تصریح کرده‌اند که آیه «انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلاة...»،[12] درباره حضرت علی( علیه السلام ) نازل شده است.

فخر رازی در تفسیر خود از عبدالله بن سلام نقل می‌کند، هنگامی که این آیه نازل شد، من به رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) عرض کردم که با چشم خود دیدم که علی( علیه السلام ) انگشترش را در حال رکوع به نیازمندی صدقه داد؛ به همین دلیل ما ولایت او را می‌پذیریم! وی هم‌چنین روایت دیگری نظیر همین روایت را از ابوذر در شأن نزول این آیه نقل می‌کند.[13]

طبری نیز در تفسیر خود روایات متعددی در ذیل این آیه و شأن نزول آن نقل می‌کند که اکثر آنها می‌گویند: درباره حضرت علی( علیه السلام ) نازل شده است.[14]

علامه امینی در کتاب الغدیر، نزول این آیه درباره حضرت علی را با روایاتی از حدود بیست کتاب معتبر از کتاب‌های اهل‌سنت، با ذکر دقیق مدارک و منابع آن، نقل کرده است.[15]

در این آیه، ولایت حضرت علی( علیه السلام ) در ردیف ولایت خدا و پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) قرار داده شد.

آیه اولی الامر: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اولی الامر از خودتان را».[16]

از سویی دانش‌مندان[17] گفته‌اند که آیه اولی الامر درباره حضرت علی( علیه السلام ) نازل شده است.

مثلا «حاکم حسکانی» مفسر معروف اهل‌سنت، در ذیل این آیه پنج حدیث نقل کرده که در همه آنها عنوان «اولی الامر» بر علی( علیه السلام ) تطبیق شده است.[18]

در تفسیر البحر المحیط نوشته «ابوحیان اندلسی مغربی» در میان اقوالی که درباره اولی الامر نقل کرده، از مقاتل، میمون و کلبی(سه نفر از مفسران) نقل می‌کند که منظور از آن، ائمه اهل‌بیت( علیه السلام ) هستند.[19]

«ابوبکر بن مؤمن شیرازی» (از علمای اهل‌سنت) در رساله اعتقاد از ابن عباس نقل می‌کند که آیه فوق درباره حضرت علی( علیه السلام ) نازل شده است.[20]

از سویی دیگر در این آیه شریفه با سبک و سیاق واحد و عدم تکرار لفظ «اطیعوا»، اطاعت خدا و رسول و اولی الامر واجب شده است، و از این جهت مراد از اولی الامر معصوم است (و الا دستور به اطاعت از آنها به نحو اطلاق معنا نداشت)، همان‌گونه که خدا و پیامبرش معصوم‌اند.

آنچه بیان شد تنها بخشی از احادیثی بود که از منابع اهل‌سنت و راویان مورد قبول آنان، و هم‌چنین از کتب شیعه تنها درباره سه آیه، از آیاتی که درباره ولایت و امامت علی( علیه السلام ) نازل شده است بیان گردید.[21]

غیر از این سه آیه که به صورت مختصر ذکر شد، آیات دیگری نظیر: آیه صادقین: «یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»،[22] و آیه قربی: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الا المودة فی القربی»[23] نیز مستقیماً به ولایت و امامت حضرت علی( علیه السلام ) و دیگر ائمه پرداخته است که در روایات پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) که در کتاب‌های اهل‌سنت و شیعه نقل شده، آمده است.

علاوه بر این آیات، آیات دیگری، بازگو کننده فضیلتی از فضیلت‌های حضرت علی( علیه السلام ) و برتری آن‌حضرت بر سایر صحابه و یاران و نزدیکان پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) است. حال با استناد به حکم عقل که تقدیم «مرجوح» بر «ارجح» را قبیح می‌شمارد، می‌توان نتیجه گرفت که امامت و جانشینی پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) حق حضرت علی ( علیه السلام ) است.[24]

[1] . برای آگاهی از این‌که چرا نام امامان به صراحت در قرآن نیامده است، ر. ک: «نام امامان‏علیهم السلام در قرآن»، 200.

[2] . برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «دلایل اعتقاد به امامت و امامان»، 321.

[3] . مائده، 67. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «اهل‌سنت و آیه تبلیغ»، 141.

[4] . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، امامت در قرآن، ج 9، ص 182 به بعد، تهران، دار الکتب الاسلامیه.

[5] . هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محقق، مصحح، انصاری زنجانی خوئینی، محمد، ج ‏2، ص 644، قم، الهادی، چاپ اول، 1405ق.

[6]. ابوسعید خدری، زیدین ارقم، جابر بن عبدالله انصاری، ابن عباس، براء بن عازب، حذیفه، ابوهریره، ابن مسعود و عامر بن لیلی، از آن جمله‌اند.

[7] . ر.ک: «اهل سنت و آیه تبلیغ»، 141.

[8] . مائده، 55.

[9] . سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، ج 2، ص 293، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.

[10] . اسباب النزول، ص 148.

[11] . ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 1، ص 649، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.

[12] . مائده، 55.

[13] . فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 12، ص 383، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.

[14] . تفسیر طبری، ج 6، ص 186.

[15] . علامه امینی، الغدیر، ج 2، ص 52 و 53.

[16] . نساء، 59.

[17] . در تفسیر برهان نیز ده‌ها روایت از منابع اهل‌بیت( علیه السلام ) در ذیل این آیه آمده است که می‌گوید: آیه مزبور درباره علی( علیه السلام ) یا آن حضرت و سایر ائمه اهل‌بیت( علیه السلام ) نازل شده و حتی در بعضی از روایات نام دوازده امام( علیه السلام ) یک یک آمده است. بحرانی، سید هاشم، تفسیر برهان، ج 2، ص 103، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق.

[18] . حسکانی، عبید الله بن احمد، شواهد التنزیل، تحقیق، محمودی‏، محمد باقر، ج 1، ص 148- 151، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1411ق.

[19] . اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف، بحر المحیط، ج 3، ص 278.

[20] . مرعشی تستری، قاضی نور الله، احقاق الحق، ج 3، ص 425.

[21] . پیرامون این آیات و آیات دیگر نکات قابل توجه دیگری در میان کتب اهل‌سنت وجود دارد که برای اطلاع بیشتر باید به کتاب‌های معتبر مراجعه کرد.

[22] . توبه، 119. در روایات بیان شده است که: منظور از صادقین حضرت علی( علیه السلام ) و اهل‌بیت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) می باشند. ینابیع المودة، ص 115؛ شواهد التنزیل، ج 1، ص 262.

[23] . شوری، 33. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «اهل بیت‏علیهم السلام و آیه‏ى مودت»، 160.

[24] . برای مطالعه بیشتر، ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر پیام قرآن، امامت و ولایت در قرآن مجید، ج 9، ص 177 به بعد.

آیات مرتبط

سوره النساء (59) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا
سوره المائدة (55) : إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
سوره المائدة (67) : يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

T