شیعه نیوز:
پرسش
امام علی( علیه السلام )، امام حسن و امام حسین( علیه السلام ) را برای دفاع از عثمان که مردم برای قتل او هجوم آورده بودند فرستاده بود و هنگامی که عثمان به قتل رسید، امام علی از روی عصبانیت امام حسن و امام حسین و محمد بن طلحه را کتک زد و عبدالله بن زبیر را لعن کرد که چرا از عثمان دفاع نکردند؟ آیا این عمل با عصمت امام علی( علیه السلام ) منافات ندارد؟
پاسخ اجمالی
بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی، هنگام بحران شهر مدینه و محاصره خانه عثمان، امام علی( علیه السلام ) دو فرزندش حسن و حسین( علیه السلام ) را برای جلوگیری از کشته‌شدن او به آن‌جا فرستاد.[1]
گزارش دیگری از برخی منابع اهل‌سنت نیز وجود دارد که حضرتشان بعد از کشته شدن عثمان بی‌هوش شد و بعد از به هوش آمدن، فرزندان خود را این‌گونه سرزنش کرد: با آن‌که شما آن‌جا بودید، چگونه عثمان کشته شد؟!
سپس دستش را بالا برد و آنان را زد! و نیز به محمد و عبدالله - فرزندان طلحه و زبیر که آن‌جا بودند - دشنام داد! ...
طلحه متوجه این برخورد شد و از امام پرسید: چه شد؟ و چرا حسنین( علیه السلام ) را می‌زنی؟!
امام پاسخ داد: امیرالمؤمنین(عثمان) کشته شد و ما به خوبی از او دفاع نکردیم ... .[2]
در ارتباط با این گزارش باید گفت؛ مسلماً در جریان این حادثه - حتی بر اساس گزارش‌های اهل‌سنت - قصور و یا تقصیری از جانب حسنین( علیه السلام ) مشاهده نشد تا سزاوار تنبیه باشند.
از طرفی سعید بن مسیب[3] که راوی این گزارش است، در علم رجال مورد تأیید قرار نگرفته است.[4]
اما حتی اگر این گزارش را بپذیریم، می‌توان گفت که امام علی( علیه السلام )، در انجام این برخورد، اهدافی را مورد نظر داشتند:
به جامعه بفهماند که چنین رخدادهایی ممکن است به بروز بحران وسیعی در جامعه و یا حتی فروپاشی آن بیانجامد و جلوگیری از تکرار آن در آینده کار دشواری خواهد بود.
با آن‌که هیچ قصور و تقصیری متوجه حسنین( علیه السلام ) نبود، اما رفتار امام علی( علیه السلام ) با فرزندانشان مشابه رفتار نسبتاً خشن موسی( علیه السلام ) با برادرش هارون( علیه السلام ) بعد از ماجرای گوساله‌پرستی بود، با آن‌که هارون( علیه السلام ) در واقع مقصر نبود. [5]
بی‌گمان طلحه و زبیر – و نیز فرزندانشان – در ماجرای قتل عثمان نقش پررنگی داشتند؛ لذا امام( علیه السلام ) برای موضع گیری در برابر فرزندان طلحه و زبیر که اتفاقاً در آن‌جا حضور داشتند و احتمالاً به دنبال رصد کردن اوضاع بودند، برای آن‌که به جامعه بفهمانند که خود آنان در این واقعه مقصر بوده و در آینده نباید خود را به عنوان خونخواه عثمان معرفی کنند، ابتدا فرزندان خود را به صورت ظاهری تنبیه کرد و سپس فرزندان طلحه و زبیر را مورد مؤاخذه شدید قرار داد.
با توجه به توطئه‌های پیرامونی که افرادی قصد داشتند مردم را به کشتن عثمان تحریک کرده و سپس امام علی( علیه السلام ) را به عنوان مسئول این قتل معرفی نموده و خود از آب گل‌آلود ماهی بگیرند، امام برای مقابله با این توطئه ناچار بودند تا واکنش‌هایی از این قبیل نشان دهد که می‌توان آن‌را با رفتارهای خضر( علیه السلام ) در سوراخ کردن کشتی تشبیه کرد.[6]
اگر ادامه گزارش‌هایی که در آن به تنبیه حسنین( علیه السلام ) توسط امام علی( علیه السلام ) اشاره شد را مطالعه کنیم، به جوّ توطئه‌آلود موجود در آن موقعیت زمانی پی خواهیم برد. به عنوان نمونه آن‌جا که عائشه خود را عزادار عثمان وانمود می‌کرد و بر او اشک می‌ریخت که توسط عمار یاسر این‌گونه مخاطب قرار گرفت: تو تا دیروز مردم را علیه عثمان می‌شوراندی و امروز برایش اشک می‌ریزی؟![7]
[1]. «نقش عایشه در قتل عثمان»، 45381؛ « نقش معاویه در قتل عثمان»، 55953؛ « بررسی دفاع امام علی( علیه السلام ) از عثمان»، 20416؛ « قصاص نکردن قاتلان عثمان»، 28497؛ «بررسی بستن آب بر روی عثمان»، 70169
[2]. ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم، الامامة و السیاسة، تحقیق، شیری، علی، ج 1، ص 63، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، 1410ق؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ج 5، ص 559، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
[3]. انساب الاشراف، ج 5، ص 556.
[4]. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، ج 9، ص 324، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، چاپ اول، 1416ق.
[5]. «دلیل برخورد تند و شدید حضرت موسی با هارون( علیه السلام )»، 87842.
[6]. «قرآن و داستان حضرت خضر و حضرت موسی( علیه السلام )»، 1653؛ «کشته شدن نوجوان به دست حضرت خضر( علیه السلام )»، 139؛ «حضرت خضر( علیه السلام ) و کشتن جوان»، 144.
[7]. انساب الاشراف، ج 5، ص 560 «أنت بالأمس تحرّضین علیه ثم أنت الیوم تبکینه!».
T
