پرسش
کدام آیه قرآن برای دفع چشم زخم مفید است؟
پاسخ اجمالی
چشم زخم از تأثیرات نفسانی است که دلیلی بر نفی آن وجود ندارد، بلکه حوادث بسیاری دیده شده است که با چشم زدن منطبق است.
مرحوم شیخ عباس قمی(ره) در تعویذات چشم زخم، خواندن آیه 51 از سوره مبارکه قلم را سفارش کرده است. این آیه با توجه به شأن نزول آن برای دفع چشم زخم مناسب است،
علاوه بر این آیه در روایات خواندن سوره های دیگری برای دفع چشم زخم مورد تأکید قرار گرفته است از جمله سوره های «ناس»، «فلق»، «حمد»، «توحید». همچنین در تعداد زیادی از تفاسیر در ذیل این آیه ی مذکور، خواندن این سوره ها نیز سفارش شده است.
پاسخ تفصیلی
چشم زخم از تأثیرات نفسانی است که در خارج کرارا اتفاق افتاده است و دلیلی بر نفی آن وجود ندارد.
بعضی از روایات حق بودن این مسئله را ثابت می کند. در «در المنثور» از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) روایت است که فرمود: مسئله چشم زخم حق است، همچنین فرمود: چشم زخم، مرد سالم را در قبر و شتر سالم را در دیگ قرار می دهد.[1]
و امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) فرمود: پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) برای امام حسن ( علیه السلام ) و امام حسین ( علیه السلام ) "رقیه" (منظور از" رقیه" دعاهایى است که مىنویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه می دارند و آن را تعویذ نیز مىگویند)، گرفت و این دعا را خواند: « أُعِیذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ » یعنی: برای شما پناه می جویم به کلمات کامل خداوند و تمام اسماء حسنای او از شر هر ملال آورنده و از شر بزرگان(رهبران و روساء) موجوداتی که با چشم دیده نمی شوند و از شر هر چشم بدی که به انسان می رسد واز شر حسود هنگامی که حسد بورزد... سپس پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به ما فرمود: اینچنین ابراهیم ( علیه السلام ) برای اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود.[2]
در حکمت 400 نهج البلاغه نیز آمده است: چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است.[3]
از این روایات روشن می شود که چشم زخم توهم و خرافه نیست بلکه یک امر واقعی است که در خارج اتفاق می افتد و راههایی برای جلوگیری از آن وجود دارد.
مشهور است که آیه 51 از سوره مبارکه قلم در دفع چشم زخم مؤثر است. در این آیه خداوند به پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) می فرماید: «نزدیک است کافران هنگامى که آیات قرآن را مىشنوند با چشم زخم خود تو را از بین ببرند، و مىگویند: «او دیوانه است! ».[4]
در شأن نزول این آیه آمده است: شخصی از قبیله ی بنی اسد، گاهی سه روز گرسنگی می کشید، بعد از آن به هر چیزی که برخورد می کرد می گفت: مانند آن را تا به امروز ندیدم، به آن چیز فساد و ضربه ای می رسید. بعضی خواستند تا این کار را درباره ی رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) انجام دهند که خداوند پیامبر را از آن حفظ کرد.[5]
مرحوم علامه طباطبائی( ره) در توضیح آیه فرموده اند:" منظور از «ازلاق به ابصار» در «لیزلفونک» بنابر نظر همه ی مفسرین، چشم زدن است که خود نوعی از تأثیرات نفسانی است و دلیل عقلی بر نفی آن نداریم، بلکه حوادثی دیده شده که با چشم زدن منطبق هست. با این حال دلیلی ندارد که ما آن را انکار کرده و بگوییم یک عقیده ی خرافی است.[6]
زمخشری خواندن این آیه برای دفع چشم زخم را از حسن بصری (یکی از اکابر اهل سنت) نقل می کند.[7]
مرحوم شیخ عباس قمی محدث شهیر و مؤلف کتاب مفاتیح الجنان در این کتاب ضمن بیان تعویذات برای دفع چشم زخم می گوید: برای چشم زخم وارد شده که «ان یکاد...» خوانده شود.[8]
البته در روایاتی که ذیل این آیه در تفاسیر مختلف آمده است روایاتی دال بر خواندن آیه مذکور جهت دفع چشم زخم نیامده است.[9]
محدث خبیر مرحوم علامه مجلسی (ره) در بیان رفع چشم زخم، بعد از بیان روایت درالمنثور که قبلاً نقل شد، روایتی از امام صادق ( علیه السلام ) در دفع چشم زخم بیان می کند که حضرت فرمود: کسی که می ترسد چشم او در کسی یا چشم کسی در او تأثیر کند سه مرتبه بگوید: «ماشاء الله لاقوة الا بالله العلی العظیم». و یا فرمود: سوره قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق بخواند و در روایت دیگری سوره حمد و توحید اضافه شد. اما در بیان این تعویذات نقلی از آیه ی مورد بحث نمی کند.[10]
بنا بر این آن چه مسلم است وقوع خارجی چشم زخم و وجود بعضی از دعاها برای دفع و رفع آن است.
برای اطلاع بیشتر به تفسیر نمونه، ج 24، ص 426 رجوع کنید.
[1] در المنثور ، ص 651.
[2] الکافی ج : 2 ص : 569 حدیث 3 ، عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع رَقَى النَّبِیُّ ص حَسَناً وَ حُسَیْناً فَقَالَ أُعِیذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ ص إِلَیْنَا فَقَالَ هَکَذَا کَانَ یُعَوِّذُ إِبْرَاهِیمُ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ ع
[3]نهجالبلاغة ص : 547 «العین حق والرقی حق»
[4] قلم، 51 ،وَ إِن یَکاَدُ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَیزُْلِقُونَکَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سمَِعُواْ الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لمََجْنُونٌ تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 19، ص 636.
[5] الکشاف، زمخشری، ج 3 و 4، ص 1278، چاپ دارالحیاء.
[6] المیزان، ج 19، ص 648.
[7] الکشاف، زمخشری، ج 3 و 4، ص 1279.
[8] مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص 319 – اگرچه مرحوم قمی در سفینة البحار خواندن آیه مذکور را برای چشم زخم بیان نکرده است.
[9] تفسیر المیزان، ج 19، ص 651؛ تفسیر نسیم رحمت، ص 71؛ تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 400؛ تفسیر نمونه، ج 24، ص 426.
[10] حلیة المتقین، علامه مجلسی، ص 319، چاپ هجرت.
T
