آیا نسخ قرآن به سنّت جایز است؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی

درباره نسخ قرآن به سنّت متواتر و اجماع قطعی، نظریه های مختلفی وجود دارد که برخی در صورت وقوع چنین مواردی، قائل به جواز نسخ قرآن به سنّت متواتر شده اند.اما مشهور علما نسخ قرآن به خبر واحد را قبول ندارد.

پاسخ تفصیلی

چند نوع نسخ در آیات قرآن قابل تصور است که برخی مورد قبول و برخی مردود است . یکی از آن اقسام که مربوط به پرسش نیز بوده، نسخ قرآن به سنّت است که این خود یکی از اقسام « نسخ حکم و بقای آیه » بوده و درباره آن بحث شده است؛ بدین معنا که در قرآن آیه ای باشد و محتوای آن، که یک حکم شرعی است، به وسیله سنّت نسخ شده باشد.

چنین نسخی به چند گونه قابل تصور است. [1]

1. نسخ به وسیله سنّت متواتر؛ [2]
2. نسخ به وسیله اجماع قطعی که کاشف از صدور نسخ از سوی معصوم ( علیه السلام ) باشد؛
3. نسخ به وسیله خبر واحد؛

درباره صورت اول و دوم از نسخ، سه نظریه وجود دارد:

یک. به هیچ وجه آیات قرآن به وسیله سنّت نسخ نمی شود؛ [3] افرادی مانند شیخ مفید (ره)، علمای شافعی و علمای دیگر این نظریه را پذیرفته اند. [4]

دو. قرآن به وسیله سنّت متواتر و اجماع قطعی نسخ می شود. [5] و اگر چنین نسخی واقع و ثابت شده باشد، پذیرفته می شود و گرنه مورد پذیرش نیست، [6] برخی گفته اند اما چنین نسخی اصلاً واقع نشده است. [7]

سه. سخن سوم قول به تفصیل است که می گوید نسخ قرآن به وسیله روایاتی که از ائمه اطهار ( علیه السلام ) وارد شده، جایز نیست و اصلاً این نسخ معنا ندارد؛ [8] ولی نسخ قرآن به وسیله سنّت نبوی به جهت، آیه شریفه «آن چه را رسول خدا براى شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهى کرده خوددارى نمایید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است»، [9] جایز است. این نظریه مورد پذیرش نیست؛ زیرا روایات متعددی که از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل شده بیانگر «نفی صدور ما یخالف الکتاب عنه» [10] است؛ یعنی وقتی رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) معیار تشخیص گفته‏هاى راستین خود را مطابقت آن با قرآن کریم دانسته، نمى‏توان پذیرفت حدیثى که علی رغم ناسخیّت و مخالفتش با قرآن کریم صحیح باشد. و علمای شیعه و اهل سنت بر نقل این روایات اتّفاق نظر دارند. پس، این روایات دلالت می کنند که قرآن به وسیله سنت نبوی هم نسخ نمی شود. [11]

اما نسخ در صورت سوم (نسخ به وسیله خبر واحد) نظر مشهور از شیعه و اهل سنت بر این بوده که چنین نسخی ممکن نیست. [12]

[1] . خویى، سید ابوالقاسم، ‏ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285، بی جا و بی تا.

[2] . برای آگاهی بیشتر نمایه «ملاک حدیث متواتر لفظی، معنوی و اجمالی»، سؤال 2412 (سایت: 2529) را مطالعه نمایید.

[3] . نجفى خمینى، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 1، ص 241، انتشارات اسلامیه‏، تهران، چاپ اول، 1398ق؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 14، دفتر انتشارات اسلامى‏، قم، چاپ پنجم، 1417ق.

[4] . تفسیر آسان، ج 1، ص 241؛ سید مرتضی، الذریعة، ج 1، ص 460، دانشگاه تهران، 1376ش؛ شیخ طوسی، العدة، ج 2، ص 487، چاپخانه ستاره، قم، 1417ق.

[5] . الذریعة، ج 1، ص 460 و 462؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ نجمى، هاشم زاده هریسى‏، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260، بی جا و بی تا.

[6] . الذریعة، ج 1، ص 460؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260.

[7] . بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260.

[8] . طباطبایی، سید محمد حسین، حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296، بنیاد علمی، فکری علامه طباطبایی، بی تا.

[9] . حشر، 7.

[10] . «از پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) چیزی که بر خلاف قرآن باشد، صادر نمی شود».

[11] . حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296 و 297.

[12] . البیان فی تفسیر القرآن، ص 284 و 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260؛ الذریعة، ج 1، ص 460و 461؛ العدة، ج 1، ص 121.

اگر چه افراد کمی – مانند ابن حزم اندلسی از گروه ظاهریه اهل سنت - قائل به جواز و وقوع آن هستند؛ (نک: الذریعة، ج 1، ص 460 و 461؛ العدة، ج 1، ص 121).

آیات مرتبط

سوره البقرة (106) : مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا ۗ أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

T