«آيت‌الله بروجردي»؛ از تعامل با شيوخ الازهر تا ارسال نامه به پادشاه عربستان

به گزارش "شیعه نیوز" ، در عصر حاضر سكوت در برابر هجمه‌هاي دشمنان در زمينه فرهنگي و اعتقادي مسلمانان را بيش از پيش آسيب پذير مي‌كند، بنابراين مسلمين بايد با استفاده از ظرفيت‌هاي مشترك مذهبي از قبيل؛ دين، كتاب، قبله و رسول واحد به تبعيت از قرآن كريم به حبل‌الله تمسك جويند و با وحدت خويش توطئه دشمنان را نقش بر آب كنند.
در طول تاريخ، دانشمندان اسلامي ـ اعم از شيعه و سني ـ بيشترين مبارزه را با اين تفكر سكولاريستي داشته و زيباترين تلاش‏ها را در راه وحدت مسلمانان جهان انجام داده‏اند.، آيت‌الله بروجردي يكي از چندين علمايي است كه در اين راه قدم گذاشت و خدمات شاياني را به انجام رسانيد.

* اجداد آيت‌الله بروجردي از شخصيت‌هاي برجسته ديني بو‌دند

آيت‌الله سيد حسين بروجردي از سادات طباطبايي شهر بروجرد است كه تبارش با 30 واسطه به امام حسن مجتبي عليه‌السلام مي‌رسد، در ميان اجداد مادري و پدري ايشان شخصيت‌هاي برجسته ديني به چشم مي‌خورد كه همواره مرجعيت شيعه و رهبري جهان تشيع را برعهده داشتند.
ايشان ماه صفر سال 1292 قمري در بروجرد چشم به جهان گشود، تحصيلات ابتدايي را در مكتب خانه گذراند كه در آنجا كتاب‏هاي گلستان سعدي، جامع المقدمات، سيوطي و منطق را فرا گرفت، سپس براي ادامه تحصيل به مدرسه نوربخش رفت و پس از تكميل دروس مقدماتي، به فراگيري فقه و اصول اشتغال يافت و در تمام اين مدت، تهذيب نفس و فضايل اخلاقي را سرلوحه زندگي‏اش قرار داد تا اين كه به حد كمال و بالندگي لازم رسيد.
در 18 سالگي وارد حوزه علميه اصفهان شد و از محضر استاداني مانند ميرزا ابوالمعالي كلباسي، سيدمحمدتقي مدرس، سيدمحمدباقر درچه‏اي، جهانگير خان قشقايي و ملامحمد كاشاني كسب فيض نمود.
آيت‌الله سيد حسين بروجردي پس از اقامت 9 ساله در حوزه علميه اصفهان راهي شهر خود شد و بنا به درخواست پدر براي ادامه تحصيل به نجف اشرف رفت و در اين مدت از محضر بزرگاني چون آخوند خراساني، سيدمحمدكاظم يزدي و شيخ‏الشريعه اصفهاني، علوم عالي فقه، اصول و رجال را آموخت.

* اغلب آثار آيت‌الله بروجردي در اقامت 30 ساله ايشان در بروجرد نگاشته شد

با تلاش و پشت‌كاري كه آيت‏الله بروجردي در دروس حوزه از خود نشان داد و با آن نبوغ سرشار خود زمينه تشكيل كلاس‏هاي درس براي او فراهم آمد و كنار بهره علمي از بزرگان نجف، خود نيز كرسي تدريس به پا كرد، ايشان پس از يك دهه اقامت در نجف، به قصد ديدار با والدين خود راهي شهر بروجرد شد.
با اينكه قصد برگشت به نجف را داشت با مرگ پدر در شهر بروجرد ماندگار شد، وي به مدت 30 سال در اين شهر اقامت كرد و به طور مستمر مشغول تأليف، تدريس و تعليم شخصيت‏هاي بارز حوزوي شد. اغلب آثار مكتوب او حاصل اين دوره از اقامت وي در بروجرد است. وجود پر بركت او در بروجرد باعث شد تا تشنگان علم و معرفت از شهرهايي چون قم، كاشان، اصفهان و اهواز به سوي او بيايند.

* آيت‌الله بروجردي سال 1364 قمري وارد حوزه علميه قم شد

آيت‏الله بروجردي در سال 1364 قمري به علت بيماري، به تهران منتقل شد و در بيمارستان فيروزآبادي در دو مرحله مورد عمل جراحي قرار گرفت. سيل عالمان از قم، تهران و شهرهاي ديگر به عيادت وي شتافتند. در اين هنگام چند نفر از فقيهان سرشناس حوزه علميه قم كه در رأس آنان حاج‏آقا روح‏الله خميني قرار داشت، از اين فرصت بهره گرفتند و از آيت‏الله بروجردي جهت اقامت در قم و قبول مرجعيت جهان تشيع و رهبري و مديريت حوزه علميه قم دعوت كردند.
سرانجام آيت الله بروجردي در 26 صفر سال 1364 قمري در ميان استقبال بي نظير مراجع، عالمان و مردم وارد شهر قم شدند، پس از استقرار كامل و با همكاري كامل عالمان و مراجع، تدريس فقه و اصول را آغاز كرد و اغلب فضلا و مدرسان سرشناس از جمله حاج‏آقا روح‏الله خميني و سيدمحمد محقق داماد و حاج‏آقا مرتضي حائري در درس وي حضوري پر نشاط داشتند.
همچنين آيت‏الله سيدصدرالدين صدر كه خود از مراجع تقليد بود و در صحن بزرگ حرم اقامه جماعت مي‏كرد، جايگاه نماز خود را به آيت‏الله بروجردي واگذاشت و به احترام او برنامه جماعت خود را تعطيل كرد و به اين ترتيب بود كه روز به روز بر تقويت بنيه رهبري و مرجعيت آيت‏الله بروجردي افزوده مي شد.

* سال 1365 قمري، زعامت مرجعيت شيعه بر عهده آيت‌الله بروجردي نهاده شد

در سال 1365 قمري هنگامي كه آيت‌الله سيدابوالحسن اصفهاني از مراجع بزرگ تقليد در نجف اشرف دارفاني را وداع گفت، شيعيان سرتاسر جهان به آيت‏الله بروجردي روي آوردند، مديريت 16 ساله آيت‌الله بروجردي تحولات بزرگ سياسي و اجتماعي را براي حوزه علميه قم رقم زد و وحدت چشمگيري ميان حوزه و قشرهاي مختلف مردم پديد آمد.

* دگرگوني شگفت در طريق استنباط احكام توسط آيت‌الله بروجردي رقم خورد

روش اجتهادي آيت‏الله بروجردي، دگرگوني شگفتي در طريق استنباط احكام در حوزه‏هاي علميه قم و نجف پديد آورد، وي در استنباط هر فرع فقهي، اگر به حديثي بر مي‏خورد، به زمان صدور آن از نظر وجود فقيهان اهل‏سنت و آراي آنان به‏ويژه در مدينه و نيز در شهرهايي كه سؤال‏كنندگان در آن ديار سكونت داشتند يا در تماس بودند و هم از نظر برداشتي كه خود اصحاب و سؤال‏كنندگان از آن فرع فقهي داشتند و همان برداشت، سبب سؤال از امام مي‏شد، توجه خاصي داشته است.
اشراف كم‏نظير آيت‏الله بروجردي بر مسائل علم اصول باعث پيشرفت‏هايي در اين علم شده است. وي در مفهوم «اجماع» مبناي خاصي اختيار كرده بود، در بحث «انسداد» نيز بر خلاف فقيهان مشهور كه آن را دليل بر حجيت مطلق ظن مي‏دانند، وي با بيان خاصي، آن را دليل بر حجيت خبر واحد نيز مي‏دانست، همچنين بحث اين‏كه موضوع علم اصول «حجت» است يا «ادله اربعه»، از ابتكارهاي او به شمار مي‏آيد.

* شيوه‌هاي راهبردي آيت‏الله بروجردي در استنباط احكام، زمينه تحقيقات گسترده در فقه اهل سنت را موجب شد

آيت ‏الله بروجردي در علم رجال نبوغ عجيبي داشت و به اصطلاح، راويان احاديث را با انگشتان دستش مي‏شمرد، او در يك اقدام كم‏نظير، سندهاي روايات مورد نظر را از متن جدا كرد و مورد دقت و بازبيني تخصصي قرار داد.
بنابراين شيوه‏هاي نو و راهبردي آيت‏الله بروجردي در استنباط احكام، زمينه تحقيقات گسترده‏اي در فقه اهل‏سنت را نيز فراهم كرد و اذعان داشت كه با آگاهي از محتواي روايات و فتاواي رايج اهل‏سنت در زمان امامان معصوم عليهم ‏السلام ، بهتر و راحت‏تر مي‏شود محتواي احاديث و منظور سخنان امامان معصوم عليهم‏ السلام را دريافت و جمله معروفي از وي نقل شده كه مي فرمود «فقه شيعه در حاشيه فقه اهل سنت است».

* آيت الله بروجردي مطالعه كتاب‌هاي اهل سنت را لازم فقه و اجتهاد مي‌دانست

چرا كه شيعيان در طول تاريخ حكومت نداشتند و اغلب حكومت در دست بني‏عباس بود و بيشتر فتاواي اهل‏سنت ميان مردم رواج داشت و اصحاب امام نيز با توجه به شرايط روز از امامان عليهم السلام سؤال مي‌كردند و پاسخ امامان عليهم السلام ناظر بر فتاواي حاكم بوده است، بنابراين آيت‏الله بروجردي، تحقيق و مطالعه كتاب‏هاي اهل‏سنت را از مقدمات لازم براي فهم فقه و اجتهاد مي‏دانست.

* آيت‏الله بروجردي به آراي اهل‏ سنت، با ديد منفي نمي‏نگريست

آيت‏ الله بروجردي هرگز به نظريات و آراي اهل‏سنت، با ديد منفي نمي‏نگريست؛ بلكه بيشتر سعي داشت تا به ادله آن‏ها دست يابد و موضوع را به‏طور صحيح ريشه‏يابي كند؛ براي مثال در وجوب اداي نماز در اول وقت كه اغلب اهل‏سنت ملتزم به آن هستند و تأخير نماز را از اول وقت، بدون عذر جايز نمي‏دانند، (1) مي‏فرمود: «فتواي اهل‏سنت از اين‏جا نشأت گرفته كه پيامبراكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله امام جماعت بود و امام جماعت بايد در وقت معيّن حضور يابد و پيغمبر، اول وقت را انتخاب كرده بود و صحابه و تابعين نيز عمل پيامبر را ملاك قرار داده بودند كه بعداً در مذاهب اهل‏سنت منعكس گرديد؛ در حالي كه رسول اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله گاهي در حال اختيار، اول وقت را رعايت نمي‏كرد و اهل‏بيت هم بدان تصريح كردند و همين امر ملاك فتواي معروف شيعه قرار گرفته است»، وي با اين توجيه، اين پندار را كه اهل‏سنت به عمد احكام را تغيير داده‏اند، نادرست مي‏دانست و رد مي‏كرد.

* معرفي شيخ محمدتقي قمي به عنوان نماينده آيت‌الله بروجردي در مجمع تقريب

پس مي توان ذكر كرد، اعتقاد آيت‏الله بروجردي بر سامان بخشيدن به موضوع وحدت ميان مذاهب استوار بود و تقريب را يكي از وظايف حياتي هر عالم شيعي مي دانست، ايشان شيخ محمدتقي قمي نماينده خود در جامع الازهر و مجمع تقريب در مصر معرفي كرده بود.
آيت‏الله شهيد مرتضي مطهري در مقاله‏اي تحت عنوان «مزايا و خدمات آيت‏الله بروجردي» چنين مي‏نويسد «يكي از مزاياي معظم‏له توجه و علاقه فراواني بود كه به مسأله وحدت اسلامي و حسن تفاهم و تقريب بين مذاهب اسلامي داشت.
اين مرد چون به تاريخ اسلام و مذاهب اسلامي آشنا بود، مي‏دانست كه سياست حكّام گذشته در تفرقه و دامن زدن آتش اختلاف چه اندازه تأثير داشته است و هم توجه داشت كه در عصر حاضر نيز سياست‏هاي استعماري از اين تفرقه حداكثر استفاده را مي‏كنند و بلكه آن را دامن مي‏زنند و هم توجه داشت كه دوري شيعه از ساير فرقه‏ها سبب شده است كه آن‏ها شيعه را نشناسند و درباره آن‏ها تصوراتي دور از حقيقت بنمايند.
به اين جهات بسيار علاقه‏مند بود كه حسن تفاهمي بين شيعه و سني برقرار شود كه از طرفي وحدت اسلامي كه منظور بزرگ اين دين مقدس است، تأمين گردد و از طرف ديگر شيعه و فقه شيعه و معارف شيعه آن‏طور كه هست به جامعه تسنن كه اكثريت مسلمانان را تشكيل مي‌دهند، معرفي شود».

* نامه‌نگاري آيت‌الله بروجردي و شيخ شلتوت تحول بزرگي در تقريب بين مذاهب رقم زد

به منظور وحدت هرچه بيشتر جوامع اسلامي براي نخستين بار بعد از چندين سال، بين زعيم روحاني شيعه آيت‌الله بروجردي و زعيم روحاني سني شيخ عبدالمجيد سليم و بعد از فوت او به فاصله دو ـ سه سال شيخ محمود شلتوت، روابط دوستانه برقرار و نامه‏ها مبادله شد و موجب شد كه رابطه جهان تشيع را با دنياي اسلام نسبت به قبل مستحكم‏تر شود و بسياري از سوء تفاهم‏ها و بدبيني‏ها را به دوستي و محبت تبديل گردد.
در اثر اين درايت و حسن تدبير، كار به جايي رسيد كه شيخ محمود شلتوت، آن فتواي تاريخي خود را صادر كرد و براي نخستين‏بار يك عالم سني به‏طور رسمي مذهب شيعه را به رسميت شناخت و براي آن در دانشگاه الازهر مصر، كرسي تدريس تشكيل داد.
براي روشن شدن ابعاد اين روابط و نقش مثبت آيت الله بروجردي متن دو نامه تاريخي شيخ عبدالمجيد سليم و شيخ محمد شلتوت در ادامه آورده شده است.

* شيخ عبدالمجيد سليم خطاب به آيت‌الله بروجردي؛ هميشه در راه اصلاح امر امت اسلام كار مي‏كنيد

نامه اول از شيخ عبدالمجيد سليم؛
بسم الله الرحمن الرحيم
خدمت آيت‏الله السيد الجليل حاج آقا حسين بروجردي حفظه الله سلام عليكم و رحمته؛
اما بعد: استاد محترم، حضرت شيخ محمدتقي قمي دبير كل دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه پيام شفاهي آن جناب را كه دستور داده بوديد به من برسانند، ابلاغ نمودند. شما اظهار لطف نموده و به ايشان از تقدير و تشكر خود درباره كوشش‏هايي كه ما و جماعت تقريب بين المذاهب اسلامي در راه خدمت به اسلام و مسلمين مي‏كنيم و از تأثير اين كوشش‏ها در راه وحدت كلمه مسلمين و ايجاد تفاهم بيشتر و هماهنگي بهتر و اصلاح فسادي كه مغرضين به وجود آورده‏اند، سخن گفته‏ايد.
خدا مي‏داند كه اين امر، بهترين و عزيزترين آرزوهاي من در زندگي است و تا زنده‏ام به خاطر آن و در راه آن كار مي‏كنم، از اعتماد حضرتعالي نسبت به شخص من و از اين عطف توجه به كوشش‏هايم تشكر مي‏كنم. من با آنچه كه از شما مي‏دانم و سراغ دارم، همكاري شما را در اين جهاد بزرگ خدايي بسيار بزرگ مي‏شمارم؛ زيرا شما با علم و دانش و مقام و نفوذي كه در ايران و غير ايران داريد، هميشه در راه اصلاح امر امت اسلام كار مي‏كنيد.
فكر تقريب بين مذاهب اسلامي، از توجه و عنايت شما بسيار بهره‏مند بوده و از كمك‏ها و مساعدت‏هاي پر ارزش شما در مناسبات مختلف برخوردار بوده است. نخستين وظيفه‏اي كه به عهده ما علماي اسلامي است، خواه شيعه باشيم يا سني، اين است‏كه از اذهان و افكار مردم، اين مطلب را پاك كنيم و حقايق روشن اسلام و اصول محكم شريعت را طوري نشر دهيم كه مردم را با حقيقت و هدايت خداوند بيدار و بينا سازيم.
ديگر اين كه اخيراً از فوت عالم جليل مرحوم سيدمحسن امين عاملي با خبر شدم. من وقتي از علم و اخلاص و جهاد او در راه اين دين و ملت، مطالبي شنيدم از خبر وفات آن مرحوم سخت متأسف شدم. اكنون خالص‏ترين تسليت‏هاي خود را به حضور جنابعالي و به همه برادران شيعه اماميه اعلام مي‏دارم و از خداي بزرگ مي‏خواهم كه فقيد محترم را غريق رحمت نمايد و به ما و شما در اين مصيبت اجر و ثواب صابرين عطا فرمايد.
والسلام عليكم.
جمادي الثاني 1371ق

* شيخ شلتوت خطاب به آيت‌الله بروجردي؛ مژده مي‏دهم كه گام‏ها و قدم‏هاي ما در راه تقريب.... با تمام قوا آن را تأييد مي‏فرماييد.
نامه دوم از شيخ محمود شلتوت؛
بسم الله الرحمن الرحيم،
سلام عليكم ورحمةالله،
اما بعد: قبل از همه چيز، از سلامت گران‌بهاي آن برادر ارجمند جويا بوده و دعا مي‏كنم كه آن بزرگوار هميشه مصدر و منبع بركات براي مسلمين و وحدت كلمه آنان باشد. فرصتي را كه با مسافرت برادر علامه و مكرم من استاد قمي، ايدالله في جهاده المشكور، پيش آمد مغتنم مي‏شمارم تا نامه‏اي به ساحت آن جناب نوشته و از كوشش‏هاي شما تقدير كنم.
من به شما مژده مي‏دهم كه گام‏ها و قدم‏هاي ما در راه تقريب، قدم‏هايي است كه يقين دارم شما با تمام قوا آن را تأييد مي‏فرماييد. گروه برگزيده‏اي از رجال الازهر و برادراني كه در تقريب صميمانه جهاد كرده‏اند، از روي ايمان و يقين، ما را كمك و ياري ‏مي كنند و به آنچه كه براي دين و رسالت جهاني و انساني كه بدان گردن نهاده‏اند و بر آنان واجب شده، قيام و اقدام مي‏كنند. اميدوارم از آرزوها و آرمان‏هاي مشترك خود مطلع گرديم.
والسلام عليكم.
ذي‌قعده 1379

آيت‏ الله بروجردي نيز از روند تقريب بسيار خوشحال و اميدوار بود و هر از چندگاهي در جلسه درس به مناسبت‏هاي گوناگون به اين موضوع اشاره و از روند پيشرفت كار، اظهار خشنودي مي‏كرد و مي‏گفت: «امر تقريب در حال پيشرفت است و خدا را شكر كه ما هم در آن سهمي داشتيم».
از اقدامات آيت‌الله بروجردي در امر تقريب مي‌توان به تلاش ايشان براي آشنايي عالمان شيعه و سني به روايات، مباني و ادله فقهي يكديگر و فرستادن حديث مفصلي از امام صادق عليه‏السلام كه شامل نزديك به 400 احكام مربوط به مناسك حج با ارائه سند حديث از اهل سنت به پادشاه عربستان، براي تشكر و قدرداني از هداياي او اشاره كرد كه اين نامه در مجله «رسالة الاسلام» نشريه وابسته به دارالتقريب و همچنين در بعضي روزنامه‏ها و مجلات كشور عربستان به چاپ رسيد.
سرانجام آيت‌الله بروجردي پس از 88 سال عمر با بركت در صبح روز پنج‏شنبه 12 شوال 1380 قمري برابر با اول دي سال 1340شمسي زندگي را وداع كرد و براي هميشه چشم از جهان فرو بست.


منبع : فارس