پرسش
آیا ناباوران بخشیده خواهند شد یا مجازات خواهند شد؟ سوره 23 آیه 117 و سوره 98 آیه 6 می‌گوید: ناباوران رستگار نمی‌شوند و بدترین مخلوقاتند! همچنین سوره 9 آیه 29 از معتقدان به الله می‌خواهد با کسانی که به الله، حقانیت دین الله و روز قیامت ایمان نمی‌آورند بجنگند. اما سوره 45 آیه 14 سخن کاملاً متفاوتی می‌زند. همچنین به سوره 16 آیه 128 مراجعه کنید. سوره 9 آیه 29 با کسانی از اهل کتاب که به الله و روز قیامت ایمان نمی‌آورند و چیزهایی که الله و پیامبرش حرام کرده‌اند بر خود حرام نمی‌کنند و دین حق را نمی‌پذیرند جنگ کنید، تا به دست خود و در عین ذلت جزیه بدهند. سوره 45 آیه 14: به کسانی که ایمان آورده‌اند، بگو: از خطای کسانی که به روزهای الله باور ندارند در گذرید، تا خود، آن مردم را به جزای اعمالی که مرتکب شده‌اند پاداش دهد. اسلام گرایان ممکن است جواب دهند که سوره 9 آیه 29 در هنگام جنگ آمده است و سوره 45 آیه 14 در پایان جنگ. واقعیت این است که قرآن مشخص نمی‌کند که چه آیه‌هایی مربوط به زمان جنگ هستند و چه آیه‌هایی مربوط به دوران پس از جنگ. یا این‌که کدام حکم قرآن برای گذشته است، یا برای حال است یا برای آینده. متأسفانه الله همه چیز را در دست انسان‌ها قرار داده و دست اسلام گرایان را برای انتخاب باز گذاشته است. اسلام گرایان ادعا می‌کنند که قرآن برای مشکلات گذشته و حال و آینده بهترین راه حل‌ها را ارائه می‌دهد و به نظر می‌رسد که این ادعای آنها بیشتر احساسی و از روی تعصّب است تا حقیقی.
پاسخ اجمالی
پرسش به طور جداگانه در دو بخش مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
الف. بخشش یا عقوبت کافران
آیات بسیاری در قرآن وجود دارد که این مطلب در آن مورد تأکید قرار گرفته شده که کافران و مشرکان به جهت تمام شدن حجت و برهان از ناحیه خداوند و لجاجت و کفر آنان مورد بازخواست قرار خواهند گرفت و هیچ‌گاه خدا آنان را تا زمانی که از راه باطل خود دست نکشند نخواهد بخشید و موجبات رستگاری آنان فراهم نخواهد شد که برخی از این آیات در پرسش بدان اشاره شده است.
ب. برخورد مسلمانان با مشرکان و کافران
اما با این وجود باید دانست؛ در برخورد مسلمانان با مشرکان و کافران نیز نرم‌خویى و خوش اخلاقی پسندیده است. ولى تا زمانى که ملایمت در آنان اثرى سازنده داشته و در هدایت و نجات آنان مؤثّر باشد و نرمى گفتار و رفتار ما سبب شود از عقیده باطل یا عمل ناپسند خود دست بردارند و اصلاح شوند. و یا اگر این نتیجه حاصل نمی‌شود، دست کم موجب تقویت و جرأت‌یافتن آنان بر مخالفت با دین و آزار و اذیّت مسلمانان نگردد، و زشتى انحرافشان را کم‌رنگ نسازد و گناه و لغزش آنان کوچک شمرده نشود. خداوند، هنگام اعزام حضرت موسى( علیه السلام ) و برادرش هارون به سوى فرعون به آنان دستور می‌دهد: «إِذْهَبا إِلى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى، فَقوُلا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى»؛[1] به‌سوى فرعون بروید که طغیان کرده است! اما به‌نرمى با او سخن بگویید شاید متذکّر شود، یا (از خدا) بترسد!
این‌که در پرسش، توصیه خداوند به بخشودن کافران دلیل بر بخشش خداوند گرفته شده است،[2] صحیح نیست؛ چرا که در پایان همین آیه خداوند می‌فرماید: «لِیَجْزِىَ قَوْمَا بِمَا کاَنُواْ یَکْسِبُونَ»؛[3] تا خداوند هر قومى را به اعمالى که انجام می‌دادند جزا دهد. این آیه شریفه نشانگر بخشش آنان از جانب خدا نیست، تا با آیات دیگر هماهنگی نداشته باشد، بلکه به مؤمنان سفارش می‌کند تا - در برخی موارد خاص - از رفتار بد کفّار چشم‌پوشی کنند تا خود خدا به حساب اعمالشان برسد.
علامه طباطبایی در این‌باره می‌نویسد: «این‌که خداوند از مؤمنان خواسته است که متعرّض کفّاری که اعتقادی به قیامت ندارند نشوند، علتش آن است که خداوند به حال آنان رسیدگی خواهد کرد و جزای اعمال آنان را خواهد داد».[4]
گفتنی است؛ دستور کلی اسلام در مورد برخورد با کفّار آن است که تا آنان رفتار ناپسندی نداشتند، مسلمانان حق ندارند رفتار ناپسندی با آنها داشته باشند و حتی اگر با مسلمانان بدرفتاری کردند، تا حد امکان باید آنان را ببخشند مگر آن‌که چاره‌ای جز دفاع و جنگ نباشد.[5]
[1]. طه، 43 - 44.
[2]. مقصود این آیه شریفه است: «قُلْ لِلَّذینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّه...»؛ به مؤمنان بگو: «کسانى را که امید به ایّام اللَّه [روز رستاخیز] ندارند مورد عفو قرار دهند. جاثیه، 14.
[3]. جاثیه، 14.
[4]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 18، ص 163، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[5]. ر.ک: «رفتار مسلمانان با غیر مسلمانان»، سؤال 1644؛ «تبلیغ دین اسلام با جنگ و حمله به دیگر کشورها»، سؤال 6893.
آیات مرتبط
سوره التوبة (29) : قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّىٰ يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ
سوره الجاثية (14) : قُلْ لِلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذِينَ لَا يَرْجُونَ أَيَّامَ اللَّهِ لِيَجْزِيَ قَوْمًا بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ
T
