شیعه نیوز:
پرسش
آیا این حدیث از امام صادق( علیه السلام ) در تفسیر آیه ۳۰ سوره احزاب صحیح السند است؟ امام صادق( علیه السلام ) فرمود: منظور از فاحشه مبینه عایشه است.
پاسخ اجمالی
معنای اصلی «فاحشه» در عربی، کاری است که در نهایت زشتی و قباحت باشد؛ یا گناهی است که علاوه بر حرمت شرعى قبح عقلى هم دارد و البته در برخی موارد، زن زانیه نیز با عنوان فاحشه معرفی شده است اما آنچه در قرآن آمده، معنای عام داشته و شامل هر گناهی می‌شود.«مبینه» نیز به معنای واضح و آشکار است.
تردیدی نیست که عایشه با خروج بر امام علی( علیه السلام ) در جنگ جمل، مرتکب گناه بزرگی شده است و از این لحاظ، او مشمول این آیه خواهد شد، اما ارتباط نامشروع همسران پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) با دیگران مورد تأیید نیست.
پاسخ تفصیلی
آیه 30 سوره احزاب می‌فرماید: «یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً»؛ اى زنان پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و معصیت فاحشى انجام دهد، عذاب او دو چندان خواهد بود، و این براى خدا آسان است.
کلمه «فاحشه» به معنای کاری است که در نهایت زشتی و قباحت باشد؛ مانند: آزار و اذیت کردن پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )، تهمت، غیبت و دیگر گناهان کبیره.[1] به بیان دیگر، بعضى از گناهان فقط معصیت شرعی است که آنها را «منکر» می‌گویند و در مقابل آن «معروف» است؛ اما برخی دیگر از گناهان علاوه بر حرمت شرعى قبح عقلى هم دارد، این نوع گناهان را «فحشاء» می‌گویند.[2] شاهد آن سخن خداوند است - إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى وَ یَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ-.[3] که فحشا را از منکر جدا می‌‌کند.
منظور از «بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ» گناهان آشکار است. و میدانیم مفاسد گناهانى که از افراد با شخصیت سر میزند، بیشتر در زمانى خواهد بود که آشکارا باشد.
در برخی روایات بیان شده است که مراد از فاحشه مبینه، طغیان و شورش با شمشیر [علیه پیشوای بر حق] یا جنگ با علی( علیه السلام ) است.[4]
بنابراین – بر خلاف آنچه برخی به شیعیان استناد می‌دهند - هیچ روایتی تعبیر «فاحشه» را – آن هم به معنای متبادر آن - برای ام المؤمنین عایشه به کار نبرده است، بلکه در روایتی اعلام شده که خروج ایشان بر امام علی( علیه السلام ) گناهی آشکار و خلاف شرع و عقل بوده است. در همین راستا توجه به چند نکته لازم است:
نکته اول؛ این‌که مقصود روایت از تفسیر «فاحشه» به «جنگ و قتال»، بیان مصداق و نمونه کامل است و منظور انحصار نیست، بلکه معنای آیه عام است.
نکته دوم؛ این‌که اصل این حکم(دو برابر شدن عذاب) نیز اختصاص به زن‌های پیامبر ندارد، بلکه هر کس که حجت بر او تمامتر است، عذاب او شدیدتر و سختتر است.[5]
به بیان دیگر، اگر چه آیات فوق پیرامون همسران پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) سخن میگوید که اگر اطاعت خدا کنند پاداشى مضاعف دارند، و اگر گناه آشکارى مرتکب شوند کیفر مضاعف خواهند داشت، ولى از آن‌جا که ملاک و معیار اصلى همان داشتن مقام و شخصیت و موقعیت اجتماعى است، این حکم در باره افراد دیگر که موقعیتى در جامعه دارند، نیز صادق است.
این‌گونه افراد تنها متعلق به خویشتن نیستند، بلکه وجود آنها داراى دو بعد است، بعدى تعلق به خودشان دارد، و بعدى تعلق به جامعه، و برنامه زندگى آنها می‌تواند جمعى را هدایت، یا عدهاى را گمراه کند، بنابر این اعمال آنها دو اثر دارد، یک اثر فردى و دیگر اثر اجتماعى، و از این لحاظ هر یک داراى پاداش و کیفرى است.[6] از این‌رو، در حدیثى از امام صادق( علیه السلام ) می‌خوانیم: هفتاد گناه جاهل بخشوده می‌شود پیش از آن‌که یک گناه از عالم بخشوده شود.[7]
نکته پایانی؛ دلیل این مطلب که عذاب زن‌های پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) دو چندان است نیز روشن است؛ زیرا آنها در خانه وحى و مرکز نبوت زندگى میکنند، آگاهى آنها در زمینه مسائل اسلامى با توجه به ارتباط بیشتر آنها با پیامبر خدا از توده مردم بیشتر است، به علاوه دیگران به آنها نگاه کرده و اعمالشان را سرمشقى برای خود قرار می‌دهند.
بنابر این گناهشان در پیش‌گاه خدا بزرگتر است؛ چرا که هم ثواب و هم عذاب بر طبق معرفت و میزان آگاهى، و همچنین تأثیر آن در محیط داده می‌شود.
آنها هم سهم بیشترى از آگاهى داشته‌اند و هم موقعیت حساس‌ترى از نظر تأثیر گذاردن روى جامعه!
از همه اینها گذشته اعمال خلاف آنها از یک سو پیامبر را آزرده خاطر میسازد و از سوى دیگر به حیثیت او لطمه میزند، و این خود گناه دیگرى محسوب می‌شود و مستوجب عذاب دیگرى است.[8]
این بحث را با حدیثى از امام سجاد( علیه السلام ) پایان مىدهیم: کسى به امام گفت: شما خانوادهاى هستید که خداوند شما را مشمول آمرزش خود قرار داده است. امام( علیه السلام ) غضبناک شد و فرمود: ما سزاوارتریم که آنچه را خدا در باره همسران پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) جارى کرده در مورد ما جارى شود، نه چنان که تو میگویى، ما براى نیکوکارانمان دو پاداش، و براى بدکارانمان دو کیفر و عذاب قائل هستیم. سپس دو آیه فوق را به عنوان شاهد تلاوت فرمود.[9]
[1]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 16، ص 307، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق.
[2]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 498، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
[3]. نحل، آیه 90.
[4]. فی تفسیر على بن إبراهیم حدثنا محمد بن احمد قال: حدثنا محمد بن عبد الله بن غالب عن عبد الرحمان بن أبی نجران عن حماد عن حریز قال: «سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله عز و جل: یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ قال: الفاحشة الخروج بالسیف». عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 268، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق؛ محمد بن العباس، قال: حدثنا الحسین بن أحمد، عن محمد بن عیسى، عن یونس، عن کرام، عن محمد بن مسلم، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: قال لی: «أ تدری ما الفاحشة المبینة؟» قلت: لا. قال: «قتال أمیر المؤمنین (علیه السلام)» یعنی أهل الجمل». بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 441، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1374ش.
[5]. اطیب البیان، ج 10، ص 489.
[6]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 283، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[7]. «یُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ سَبْعُونَ ذَنْباً قَبْلَ أَنْ یُغْفَرَ لِلْعَالِمِ ذَنْبٌ وَاحِدٌ».کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 47، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[8]. تفسیر نمونه، ج 17، ص 284 و 285.
[9]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 22، ص 175، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
آیات مرتبط
سوره الأحزاب (30) : يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ ۚ وَكَانَ ذَٰلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا
T
