ماجرای «باب حطه» بنی اسرائیل چیست و چرا اهل بیت( علیه السلام ) بدان تشبیه شده‌اند؟

شیعه نیوز:
پرسش
باب حطه چیست و چرا در روایات مَثَل اهل بیت را مثل باب حطه به‌کار برده شده است؟
پاسخ اجمالی

داستان‌های بسیاری از یهودیان در قرآن نقل شده است که برخی از آنها پیرامون سرزمین مقدس است. در یکی از این آیات، نحوه ورود آنان به این سرزمین این‌گونه بیان شده است: «وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْیَةَ فَکُلُوا مِنْها حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ وَ سَنَزیدُ الْمُحْسِنین»؛‏[1] و [به خاطر بیاورید] زمانى را که گفتیم: در این شهر(بیت المقدس) وارد شوید! و از نعمت‌هاى فراوان آن، هر چه می‌خواهید بخورید! و از درب [معبد بیت المقدس] با خضوع و خشوع وارد گردید! و بگویید: خداوندا! گناهان ما را بریز! به دنبال آن، خطاهاى شما را خواهیم بخشید و به نیکوکاران پاداش بیشترى خواهم داد.
تفسیر این آیه شریفه در نکات زیر بیان می‌شود:
1. در این آیه، دستور پروردگار به یهودیان مبنی بر ورود به شهر مقدس نقل شده است. اما در این‌که مراد از این شهر چه شهری است، میان مفسران اختلاف دیدگاه وجود دارد؛ که برخی آن‌را بیت المقدس دانسته‌[2] و گروهی نیز شهرهای دیگری را مطرح کرده‌اند. [3]
خداوند در کنار این تکلیف، نعمت‌های این شهر حاصل‌خیز و پربرکت را نیز در اختیار آنان قرار داده و دستشان را در استفاده از طعام‌ها و نعمت‌های این شهر، باز می‌گذارد.[4]
2. زمانی که یهودیان توانستند این شهر را فتح کنند، خداوند به آنها دستور می‌دهد به شکرانه این فتح بزرگ، در حال شکر، از درب خاصی وارد شوند.[5] این سفارش برای یک درب مشخص، می‌باشد که البته در این‌که نام این درب چه بوده؛ بسیاری از مفسران شیعه[6] و اهل سنت[7] نام این درب را «حطّه» دانسته‌اند.
کلمه «حطّة» خبر برای مبتدای محذوف «مسألتنا؛ درخواست ما» است.[8] منظور از «حطّه» نیز ریزش گناهان می‌باشد.[9] در نتیجه معنای آیه این است؛ «بگویید؛ درخواست ما این است که ما را از گناهان، پاک نمایی».
با تمام اینها، خداوند در آیه بعد، نافرمانی بنی‌اسرائیل از این دستورات را ذکر می‌کند: «ولى آنان که ستمکار بودند گفتار خدا را بر خلاف آن تغییر دادند و ما نیز در برابر این نافرمانى، عذابى از آسمان بر آنان فرستادیم».[10]
ذیل این آیات، روایاتی ذکر شده که «اهل بیت( علیه السلام )» را به «باب حطه» تشبیه کرده است:
پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ): «مَثَل اهل بیت من در میان شما، مانند کشتی نوح( علیه السلام ) است؛ هر که بر آن سوار شود، نجات می‌یابد و هر که سوار نشود، از بین می‌رود. همچنین اهل بیت چون باب حطه‌اند که هر که از آن وارد شود؛ نجات ‌یافته و کسی که از آن داخل نشود؛ هلاک می‌شود».[11]
امام علی( علیه السلام ): «برای بنی‌اسرائیل، باب حطّه‌ای بود و ای امت پیامبر! برای شما نیز باب حطه‌ای قرار داده شده که همان اهل بیت پیامبرند. به شما امر شده از افراد هدایت‌شده‌ اهل بیت پیروی کنید؛ تا بدین وسیله، گناهان شما بخشیده شود ... باب حطه شما از حطه بنی‌اسرائیل برتر است؛‌ زیرا برای آنها از چوب بوده ولی ما اهل بیت؛ ناطق، صادق، مورد رضایت خداوند، هادی و فاضل هستیم».[12]
روایات دیگری نیز بر این مطلب دلالت دارند.[13]
مجموعه این روایات، ارتباطی به کلمه «حطه» در آیه مورد بحث ندارند؛ بلکه بر این مبنا می‌باشند که درب مذکور در آیه به نام «حطه» بوده و بنی‌اسرائیل برای نجات باید از آن درب و با حالتی خاص وارد می‌شدند، تا نجات یافته و رستگار شوند. اما وسیله رستگاری مسلمانان اهل بیت( علیه السلام ) می‌باشند و به عبارتی مراد این است که اهل بیت( علیه السلام ) به منزله آن درگاه می‌باشند که هر که از بنی‌اسرائیل، به آن پناه آورد، گناهان او آمرزیده شد، به همین طریق، هر کس به اهل بیت پیامبر( علیه السلام ) پناه آورد، نجات خواهد یافت.[14]

[1]. بقره، 58. آیه 161 سوره اعراف نیز تا حد زیادی مشابه با این آیه است.
[2]. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 237، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1412ق؛ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج 1، ص 203، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش.
[3]. ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج 1، ص 201، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق؛ فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج 1، ص 135، تهران، الصدر، چاپ دوم، 1415ق.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 1، ص 247، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، شمس الدین، محمد حسین، ج 1، ص 174، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، 1419ق.
[6]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، تحقیق، قصیرعاملی، احمد، ج 1، ص 263، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 268، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛
[7]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 1، ص 410، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 1، ص 71، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
[8]. صافی، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج 1، ص 135، دمشق‏، بیروت، دار الرشید، مؤسسة الإیمان، چاپ چهارم، 1418ق.
[9]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 242، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[10]. بقره، 59.
[11]. شیخ طوسی، الامالی، ص 60، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق؛ همچنین با اندکی تفاوت در: صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد( صلی الله علیه و آله و سلم )، محقق، مصحح، کوچه باغی، محسن بن عباسعلی،‏ ج 1،‌ ص 297، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق؛ أبو القاسم طبرانی، سلیمان بن أحمد، الروض الدانی(المعجم الصغیر)، محقق، محمد شکور محمود الحاج أمریر، ج 1، ص 240، بیروت، دار عمار، المکتب الإسلامی، چاپ اول، 1405ق؛ شجری جرجانی، یحیى بن حسین، ترتیب الأمالی الخمیسیة، تحقیق، محمد حسن محمد حسن إسماعیل، ج 1، ص 199، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق.
[12]. عسکری، امام ابومحمد حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری، ص 546، قم، مدرسه امام مهدی، چاپ اول، 1409ق.
[13]. ر.ک: خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، محقق، مصحح، حسینی کوهکمری، عبد اللطیف،‏ ص 34، قم، بیدار، 1401ق؛ ابن أبی زینب نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 44، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1397ق.
[14]. آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال‌الدین، ج 6، ص 186، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش.
آیات مرتبط

سوره البقرة (58) : وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَٰذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ ۚ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ
سوره البقرة (59) : فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ
سوره الأعراف (161) : وَإِذْ قِيلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هَٰذِهِ الْقَرْيَةَ وَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا نَغْفِرْ لَكُمْ خَطِيئَاتِكُمْ ۚ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ
سوره الأعراف (162) : فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَظْلِمُونَ

T