پرسش
در آیه هفت از سوره احزاب می‌بینیم که اولین خطاب نسبت به رسول الله( صلی الله علیه و آله و سلم ) است، اما در آیه سیزده سوره شورى اولین خطاب نسبت به نوح( علیه السلام ) است و رسول الله( صلی الله علیه و آله و سلم ) در درجه دوم ذکر شده، دلیل اختلاف ترتیب ذکر رسولان اولوالعزم در این دو آیه چیست؟
پاسخ اجمالی
در اینگونه موارد - که اتفاقاً تعداد آنها در قرآن کریم کم نیست - نیازی نداریم که در هر مورد لزوماً دلیلی برای تقدیم و تأخیر، استفاده از یک نام به جای نام دیگر و ... ارائه کنیم و همین که با این تفاوت‌ها، سخن شیواتر و زیباتر می‌شود کافی است. با این وجود، برای آنچه در پرسش آمده است در کتب تفسیری دلیلی ارائه شده که ما بدون نقد آن، تنها به نقل آن بسنده می‌کنیم:
در آیه 7 سوره احزاب می‌خوانیم: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ میثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهیمَ وَ مُوسى وَ عیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ میثاقاً غَلیظاً».
در این آیه پروردگار متعال بعد از ذکر کلمه «نبیّین» که دلالت بر تمام انبیای الاهی دارد، نام پنج تن از انبیای اولوا العزم را به ترتیب زمانی ذکر نمود تا عظمت و شرافت و برتری آنان را نسبت به سایر انبیا برساند، و در بین انبیای اولوا العزم نیز ابتدا با اشاره از پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) یاد کرده تا عظمت و شرافت و برتری ایشان را نسبت به تمامی پیامبران حتی پیامبران اولوا العزم بفهماند،[1] اما در آیه: «شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهیمَ وَ مُوسى وَ عیسى أَنْ أَقیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فیهِ»،[2] حضرت نوح را از جهت ذکر بر پیامبر اسلام مقدم داشته با این‌که تقدم شرافتی پیامبر اسلام اقتضا می‌کرد، در این‌جا نیز از جهت ذکر، بر تمام انبیای اولوا العزم حتی بر حضرت نوح مقدم شود.
مفسران در وجه تقدم نام حضرت نوح( علیه السلام ) بر پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در این آیه گفته‌اند: «علت تقدم ذکری حضرت نوح بر ایشان به این دلیل بود که مقصود پروردگار حکیم در این‌جا بیان اصالت و قدمت، دین اسلام بوده و چون دین حضرت نوح قدیمی‌ترین شریعت‌ها و اصیل‌ترین دین‌ها و دارای عهدی طولانی بوده پروردگار حکیم، حضرت نوح را از جهت ذکری مقدم داشته و سپس دین اسلام را تشبیه به دین ایشان کرده تا اصالت و قدمت دین اسلام را بفهماند و این تقدم ذکری حضرت نوح دارای هدفی معین[3] بوده و منافاتی با تقدم شرافتی پیامبر اسلام ندارد.[4]
[1]. «برخی گفته‌اند: تقدم پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر تمام انبیای اولوا العزم و غیر آنان علاوه بر تقدم شرافتی حتی می‌تواند تقدم واقعی باشد؛ زیرا خود پیامبر اکرم فرموده‌اند: «کنت نبیا و آدم بین الماء و الطین». شریف لاهیجى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، محقق، حسینی ارموی، میر جلال الدین، ج 3، ص 614 - 615، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373 ش.
[2]. شورا، 13.
[3]. «رساندن قدمت دین حضرت نوح».
[4]. ر. ک: «طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 18، ص 28 - 29، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق؛ طبرسى فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، محقق، بلاغی، محمد جواد، ج 8، ص 531، تهران، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ کاشانى، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، ج 7، ص 254، تهران، کتابفروشى محمد حسن علمى، 1336ش.
آیات مرتبط
سوره النساء (163) : إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَىٰ نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ ۚ وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَىٰ وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ ۚ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا
سوره الأحزاب (7) : وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ۖ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا
سوره الشورى (13) : شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّىٰ بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰ ۖ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ ۚ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ ۚ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ
T
