به گزارش «شیعه نیوز»، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی از فقر و بیکاری نشأت می‌گیرد و برخی دیگر از آسیب‌ها نیز از طلب گنجی که بی‌رنج حاصل شود. هرچند بخش عمده‌ای از فقر و بیکاری ناشی از زیرساخت‌های معیوب اقتصادی و اجتماعی است اما این نکته را نباید از نظر دور داشت که تنبلی نیز عامل بسیار موثری است که به ایجاد ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی در کشور می‌انجامد.
مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌تر در گزارشی اعلام کرده است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، ساعت مفید کار در ایران، روزانه تا دو ساعت است که میزان هفتگی آن به بیشتر از 11ساعت نمی‌رسد. میزان ساعت کار مفید سالانه در ژاپن به‌عنوان کشوری توسعه‌یافته به دو هزار و 420ساعت، در کره‌جنوبی 1900ساعت، آلمان 1700ساعت و در آمریکا به 1360ساعت می‌رسد؛ میزان ساعت کار مفید در ایران، سالانه از 800ساعت فراتر نمی‌رود؛ حتی در پاکستان ساعت کار مفید سالانه یک هزار و 100ساعت و در افغانستان 950ساعت است. این عقب‌ماندگی را در علل گوناگون جست‌وجو کرده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها چابک نبودن نیروی انسانی در کشور است و به گفته تحلیلگران اجتماعی، کشور ما از بیماری «تنبلی اجتماعی» در رنج است.
خانم زینب فاطمی‌امین، جامعه‌شناس درباره میزان تنبلی اجتماعی ایرانیان به «صبح‌نو» می‌گوید: بر اساس تحقیقاتی که انجام داده‌ام میزان تنبلی اجتماعی در ایران بالاتر از متوسط جهانی است.
وی «تنبلی اجتماعی» را تا بخشی ناشی از خلقیات ایرانیان می‌داند و با اشاره به عللی از جمله وجود دشمن خارجی، سیستم سلطنتی، وجود نفت و منابع طبیعی فراوان و... که برای عقب‌ماندگی جامعه ما تا قبل از انقلاب و بعد از آن مطرح بوده است، می‌گوید: «کمتر کسی است که بخواهد حتی برای یک لحظه هم که شده در این باب نظرش را به خلقیات فردفرد ایرانیان معطوف کند و این فرضیه را داشته باشد که شاید تمام گناهان عدم‌توسعه‌یافتگی بر گردن علل بیرونی نامبرده‌شده نباشد.»
این جامعه‌شناس، در تعریف تنبلی می‌گوید: «ظهور تنبلی وجوه و اشکال مختلفی دارد. در سطحی‌ترین و بیرونی‌ترین لایه، آن را مترادف فقر حرکتی می‌دانند. فردی تنبل است که هیچ رغبت و اشتیاقی برای تحرک و جنب‌و‌جوش نداشته و از پویایی و جست‌و‌خیز در گریز است. جامعه و افراد در این بی‌حرکتی به استفاده بیش از حد از تکنولوژی گرایش دارند و مثلاً برای نزدیک‌ترین فاصله‌ها از خودرو استفاده می‌کنند.» به گفته وی، در چنین جامعه‌ای افراد برای انجام امور کوچک و بزرگ در زندگی شخصی یا مناسبات اجتماعی و عمومی همیشه کار امروز را به فردا می‌اندازند، عادت دارند بنشینند و فقط تماشا‌کننده خوبی باشند، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری را به دیگران واگذار می‌کنند، تحولی را که آرزو می‌کنند، بدون کوچک‌ترین اقدامی از جانب دیگران انتظار می‌کشند، برای صحبت بر سر یک موضوع جدی و مهم بی‌حوصله و بی‌حال‌اند، عادت به فکر کردن ندارند و برای هر انتخابی تعلل می‌ورزند.
تنبلی اجتماعی، عقب‌ماندگی ملی
فاطمی‌امین به بررسی پیامدهای تنبلی اجتماعی در سطح جامعه پرداخته و می‌گوید: تنبلی اجتماعی پیامدهای گوناگونی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عقب‌ماندگی ملی است. در جامعه‌ای که
تنبلی اجتماعی وجود داشته باشد، میزان تولید و بازده شغلی بسیار پایین و علاقه و اشتیاق به کار کم است؛ سازندگی به کندی پیش می‌رود، زمان از ارزش واقعی برخوردار نیست و فرهنگ مصرف و غفلت پیامد آن است؛ دچار رخوت و خواب‌آلودگی می‌شود؛ در پذیرش اندیشه و مصرف کالا، هیچ نظامی را رعایت نمی‌کند؛ تجارت، صنعت و علم به کندی پیش می‌رود و انسجام جامعه به خطر می‌افتد. به گفته وی، جوهر تنبلی از دست دادن زمان است؛ در حالی که عمر محدود است و با صرف آن در لذت‌های آنی، تمام فرصت‌های پیش‌رو از بین می‌رود. در ادامه، تنبلی با خود بی‌نظمی و بی‌برنامگی می‌آورد و انبوه کارهای برجای‌مانده و انجام‌نشده باعث می‌شود افراد تنبل دچار تعجیل در انجام امور عقب‌مانده شوند. همین ویژگی یعنی تنبلی اجتماعی بی‌نظمی در سطح گسترده را در جامعه به همراه دارد. تنبلی اجتماعی می‌تواند مهم‌ترین مانع توسعه تلقی شود.
میانگین تنبلی در دنیا در مقایسه با ایران فاصله معناداری دارد
دکتر فاطمی‌امین یکی از مهم‌ترین پیامدهای تنبلی اجتماعی را استفاده نامناسب از نیروی انسانی برای توسعه می‌داند و می‌گوید: از آنجا که در مطالعات بین‌المللی، شاخص تنبلی وجود ندارد تلاش شده تا مواردی چون اهمیت کار در زندگی افراد جامعه؛ نظر افراد درباره رقابت مردم و سختکوشی، اثر سختکوشی در درازمدت بر زندگی بهتر یا عدم‌اعتقاد به خوش‌شانسی، ارائه ایده‌های جدید و خلاق بودن، پولدار بودن، کمک به مردم و نزدیکان، داشتن موفقیت‌های زیاد، عدم‌مطالبه پاداش و مزایای دولتی، پرداخت کرایه وسایل نقلیه عمومی و عدم‌تقلب در پرداخت مالیات بررسی شوند. وی با این توضیح که مسأله اساسی در جامعه ایران تنبلی به‌عنوان یک رفتار است، می‌افزاید: برخی از این شاخص‌ها در نگاه اول کمتر با تنبلی رابطه روشن دارند؛ اما اگر به تعریف «ترجیح نفع آنی بر نفع آتی» در تعریف تنبلی توجه کنیم، مشخص می‌شود که برخی شاخص‌ها بیشتر ترجیح نفع فردی بر نفع جمعی است و نه ترجیح نفع فردی آنی بر نفع فردی آتی. بنا بر یافته‌های این محقق حوزه اجتماعی، در مجموع میانگین تنبلی در کل کشورهای مورد بررسی 46.88 است که حاکی از وجود اختلاف و فاصله معنادار با میانگین تنبلی در ایران 78.11 است. میانگین ایران در اکثر شاخص‌های تنبلی اجتماعی نامطلوب بوده و حساسیت ایجادشده در سال‌های اخیر درباره میزان تنبلی حساسیت بجایی است. وی در عین حال تاکید می‌کند: با توجه به پیش‌بینی روند تنبلی و کاهش اقشاری که بیشتر مایل به تنبلی هستند (مانند افراد با سواد کمتر) احتمالاً تمایل به تنبلی در جامعه ایران کاهش یابد و اگر اراده‌ای برای حل مسأله در ایران شکل بگیرد، می‌توان تغییر جدی در جامعه مشاهده کرد.
نگرانی‌های تنبلی
فاطمی‌امین می‌گوید: ضعف نظارت‌های سیستمی و عملکرد متعارض نهادها بیش از تمایلات فردی در ایجاد تنبلی مؤثر است؛ لذا برای بهبود مسأله تنبلی در ایران باید تمرکز عمده را بر راهکارهای اجتماعی گذاشت. مسأله تنبلی در بعد فردی به اندازه بعد اجتماعی آن جای نگرانی ندارد و آنچه بیش از اندازه اهمیت دارد و کمتر از بقیه مورد توجه قرار گرفته، همان مسأله تنبلی اجتماعی است. در این بین یکی از وظایف دولت‌ها تربیت شهروندان است تا با حذف ناهماهنگی‌ها و نقایص، رکود و تنبلی را در جامعه از بین ببرد. متاسفانه نهاد هماهنگ‌کننده‌ای هم برای سازگار کردن نهادها وجود ندارد درحالی‌که باید اجماعی بر سر وظایف در نهادها شکل بگیرد. نهادها باید وظایف و اهداف را به صورت درونی پذیرفته باشند درحالی‌که هم‌اکنون با فقدان اجماع ارزشی در جامعه و نهادهای گوناگون مواجه هستیم. گاهی سیستم که خود بر اساس نظریه فردگرایی روش‌شناختی شکل گرفته، از افراد تنبل تشکیل شده است و به موضوع تنبلی دامن می‌زند؛ مثال بارز در این زمینه را تعطیلات زیاد در جامعه ایران، تعطیل کردن مدارس و تشویق ادارات دولتی به دادن مرخصی به کارکنان در روز بین تعطیلات و آخر هفته می‌داند که به‌عنوان یک سیستم رایج درآمده و به اعتقاد وی، این موضوع دارای پیامدهای گسترده‌ای بوده است.
به گفته وی، وضعیت فعلی رتبه ایران در تنبلی اجتماعی و نیز ساعت کار مفید در حالی است که جامعه اسلامی ما الگوها و تاکیدات دینی بسیاری درباره اهمیت کار و تلاش دارد. از منظر اسلام، کار برای تأمین زندگی سالم و به دور از مشکلات اجتماعی، استقلال اقتصادی و رهایی از وابستگی به بیگانگان ضروری است و به همین دلیل، بهترین عبادت
به شمار می‌رود؛ بهترین عبادت است چون بیکاری، فساد و آسیب اجتماعی را بر سر جامعه آوار می‌کند.
منبع: صبح نو
