شیعه نیوز:
پرسش
چرا قرآن درباره آسمان، زمین و کوه‌‌ها می‌فرماید که تعقل کردند؟ آیا مگر مخلوقات دیگر جز انسان دارای تعقل هستند؟!
پاسخ اجمالی
از نظر قرآن کریم و بر اساس مبانی فلسفه و عرفان، تمام موجودات - چه انسان و چه غیر انسان - دارای شعور و ادراک هستند که البته با توجه به استعدادها و قابلیت‌هایی که از طرف خدا به آنها داده شده، این شعور و ادراک دارای درجات متفاوتی می‌باشد.
در همین راستا، آیات متعددی از قرآن بیان می‌دارند که تمام موجودات تسبیح‌گوی خداوند هستند؛ مانند: «آسمان‌هاى هفت‌گانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او می‌گویند و هیچ موجودى نیست که تسبیح و حمد او نگوید، ولى شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید، او بردبار و آمرزنده است».[1]
در این آیه هر چند به صورت مستقیم به شعور و ادراک موجودات اشاره نشده است، اما روشن است که تسبیح و تحمید فرع بر شعور و ادراک است.[2]
آیه‌ای دیگر بیان می‌کند آسمان و زمین از تحمل بار امانت الهی شانه خالی کردند: «ما به آسمان‌ها و زمین و کوه‌‌ها امانت را عرضه کردیم. همه از تحمل آن بازماندند و سخت بیمناک شدند، ولى انسان آن را برداشت. براستى که انسان بسیار ستم‌کار و نادان بود».[3]
از این آیه نیز می‌توان شعور آسمان و زمین را به عنوان موجوداتی مادی استنباط کرد؛ زیرا شانه خالی کردن از تحمل بار امانت و نپذیرفتن آن، بدون ادراک و شعور نسبت به امانت مورد نظر، معنایی نخواهد داشت.
آیه دیگری هم داریم که امکان خشوع و خضوع کوه‌‌ها را مطرح می‌کند: «اگر این قرآن را بر کوهى نازل می‌کردیم، می‌دیدى که در برابر آن خاشع می‌شود و از خوف خدا می‌شکافد! اینها مثال‌هایى است که براى مردم می‌زنیم، شاید در آن بیندیشید».[4]
عارفان و اهل معرفت نیز معتقدند که همه موجودات شعور دارند؛ آنان بر این باورند که عشق، حیات و شعور در تمام موجودات سریان دارد.[5]
[1]. اسراء، 44.
[2]. ر. ک: 7585، 9821 و 20144
[3]. احزاب، 72.
[4]. حشر، 21
[5]. صدر المتألهین، المبدأ و المعاد، ص 2137، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354ش؛ صدر المتألهین، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ج 7، ص 153، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، 1981م، جمعى از نویسندگان، دومین یادنامه علامه طباطبائى، ص30، تهران، مؤسسه مطالعاتى و تحقیقات فرهنگى، چاپ اول، 1363ش.
T
