اسیر، مسکین و یتیم در قرآن به چه افرادی گفته می‌شود؟ مگر اسیر نباید در زندان باشد؟ پس چگونه اسیری به در خانه امام علی( علیه السلام ) آمده و از ایشان درخواست کمک کرد؟!

شیعه نیوز:
پرسش
منظور از اسیر و مسکین و یتیم در سوره‌ی انسان چه کسانی هستند، مگر کسی که اسیر شده می‌تواند در منزل کسی برود؟!
پاسخ اجمالی
1. مسکین: کسی است که هیچ چیز نداشته باشد و وضعیت مالی و زندگی‌اش از فقیر بدتر است.[1]
البته برخی معتقدند این تعریف از مسکین با آیه‌ای قرآن که از مالکان کشتی به مساکین تعبیر می‌کند، همخوان نیست: «أَمَّا السَّفِینَةُ فَکانَتْ لِمَساکِینَ یَعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ ...».[2] در این آیه به افرادی که صاحب کشتى بودند، مساکین اطلاق شده است.
بر اساس این نظر، مسکین از «سکون» به معنای درمانده است؛ چرا که درماندگى ممکن است در اثر فقر باشد، و یا از بیماری، فلج، نقص عضو، نداشتن مال و ... باشد. بنابر این مسکین از فقیر اعمّ است، بر خلاف کسانی که فقیر را اعمّ دانسته؛ زیرا هر فقیر از لحاظ حاجت مسکین و درمانده است، ولى بعضى از مساکین فقیر نیستند؛ مانند مساکین صاحب کشتى در آیه فوق.[3]
2. یتیم: یتیم به کسی گفته می‌شود که در کودکی و قبل از بلوغ پدر خود را از دست داده باشد. البته در حیوانات این واژه به مادر مرده اطلاق می‌شود.[4]
3. اسیر: اسیر می‌تواند معانی گوناگونی داشته باشد و به عنوان نمونه مفسران در تبیین معنای اسیر در آیه هشت سوره انسان، اختلاف نظرهایی دارند:
برخی می‌گویند؛ مراد از اسیر همان معنایى است که از این اسم به ذهن می‌‏رسد؛ یعنى کسى که(از کفار و مشرکان) هنگام جنگ با مسلمانان، به اسارت در آمده است.[5] بعضی می‌گویند؛ مقصود از اسیر، بردگان و کنیزانی می‌باشند که خریداری شده‌اند.[6] گروهی بر آنند که منظور از اسیر زن است؛ چون آنها نزد شوهران خویش اسیرند![7]
و بعضی نیز معتقدند که اسیر یعنی بدهکار و مقروض؛ به دلیل حدیثی که می‌گوید بدهکار و مدیون تو اسیر تو است، پس با اسیر خود به نیکویی برخورد کن.[8]
4. بر اساس شأن نزول آیه 8 سوره انسان، مرد اسیری هنگام افطار به در خانه امام على( علیه السلام ) آمد، و امام و خانواده‌اش غذای افطاری خود را به او دادند.
پرسشی که در این‌جا مطرح می‌شود؛ این است که مگر در زمان رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) اسیران و مجرمان زندانى نبودند؟! پس چگونه است که اسیری شب هنگام به در خانه علی( علیه السلام ) رفته و تقاضای غذا می‌کند؟!
در جواب باید گفت؛ طبق نقل تاریخ در زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) زندان به معنای امروزی وجود نداشت. آن‌حضرت اسیران را تقسیم کرده و به دست مسلمانان می‌سپرد، و می‌‏فرمود مراقب آنها باشید، و به آنها نیکى کنید، و گاه که توانایى بر تأمین غذاى آنها نداشتند، از دیگر مسلمانان براى اطعام اسیران کمک می‌‏گرفتند، و آنها را همراه خود و یا حتى بدون همراهى خود به سراغ سایر مسلمانان می‌‏فرستادند، تا به آنها کمک کنند؛ زیرا در آن موقع مسلمانان سخت در مضیقه بودند. البته بعد از گسترش حکومت اسلامى، و زمانی که تعداد اسیران بیشتر شد و حتى مجرمان زیاد شدند، زندان به وجود آمد، و ارتزاق اسیران و مجرمان از طریق بیت المال صورت می‌گرفت.[9]
بنابر این، و با توجه به این‌که در گذشته، شهرهای بزرگ و مراکز حکومت‌ها از طریق دیوارها و نگهبانان محصور بودند و رفت و آمدها کنترل می‌شد، و معمولاً بردگان و اسیران افرادی شناخته شده بودند، آنان ترجیح می‌دادند که فرار نکنند؛ زیرا در غیر این صورت، ممکن بود مجازاتشان مرگ باشد.
[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 418، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق؛ حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج ‏10، ص 265، بیروت، دارالفکر، بی تا.
[2]. کهف، 79.
[3]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏3، ص 286، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.
[4]. المفردات فی غریب القرآن، ص 889.
[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 10، ص 617، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 126، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.
[6]. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تحقیق، غفاری، علی اکبر، ج ‏8، ص 436، تهران، صدوق، 1360ش.
[7]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏30، ص 748، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
[8]. همان.
[9]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 354، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374.

آیات مرتبط

سوره البقرة (85) : ثُمَّ أَنْتُمْ هَٰؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِنْكُمْ مِنْ دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِنْ يَأْتُوكُمْ أُسَارَىٰ تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ ۚ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ ۚ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذَٰلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَىٰ أَشَدِّ الْعَذَابِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
سوره البقرة (220) : فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ۗ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَىٰ ۖ قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ ۖ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ ۚ وَاللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
سوره النساء (2) : وَآتُوا الْيَتَامَىٰ أَمْوَالَهُمْ ۖ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ ۖ وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَىٰ أَمْوَالِكُمْ ۚ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا
سوره النساء (3) : وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا
سوره النساء (6) : وَابْتَلُوا الْيَتَامَىٰ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ ۖ وَلَا تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَنْ يَكْبَرُوا ۚ وَمَنْ كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ ۖ وَمَنْ كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ ۚ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ حَسِيبًا
سوره النساء (10) : إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَىٰ ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا ۖ وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا
سوره النساء (127) : وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاءِ ۖ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ وَمَا يُتْلَىٰ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ فِي يَتَامَى النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا تُؤْتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَنْ تَقُومُوا لِلْيَتَامَىٰ بِالْقِسْطِ ۚ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِهِ عَلِيمًا
سوره الأنعام (152) : وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۖ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ۖ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۖ وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ ۖ وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
سوره الإسراء (34) : وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۚ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا
سوره الكهف (79) : أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا
سوره الكهف (82) : وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنْزَهُمَا رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ ۚ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ۚ ذَٰلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِعْ عَلَيْهِ صَبْرًا
سوره النور (22) : وَلَا يَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ أَنْ يُؤْتُوا أُولِي الْقُرْبَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۖ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره الروم (38) : فَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
سوره الأحزاب (26) : وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا
سوره المجادلة (4) : فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ۖ فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ۚ ذَٰلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ۚ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ ۗ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ
سوره الحشر (7) : مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ ۚ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
سوره القلم (24) : أَنْ لَا يَدْخُلَنَّهَا الْيَوْمَ عَلَيْكُمْ مِسْكِينٌ
سوره الحاقة (34) : وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ
سوره المدثر (44) : وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ
سوره الإنسان (8) : وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا
سوره الفجر (17) : كَلَّا ۖ بَلْ لَا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ
سوره الفجر (18) : وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ
سوره البلد (15) : يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ
سوره البلد (16) : أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ
سوره الضحى (6) : أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَىٰ
سوره الضحى (9) : فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ
سوره الماعون (2) : فَذَٰلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ
سوره الماعون (3) : وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ الْمِسْكِينِ

T