شیعه نیوز: «نجوا» و «نجات» در اصل به معناى مکان بلندى است که به جهت ارتفاعش از مناطق اطراف خود جدا شده باشد.[1] از آن‌جا که هرگاه انسان بخواهد دیگرى بر سخنانش آگاه نشود به نقطهاى میرود که از دیگران جدا باشد، به سخنان درگوشى نیز «نجوا» گفتهاند، و یا از این نظر که نجوا کننده می‌خواهد اسرار خود را از این‌که در دسترس دیگران قرار گیرد "نجات" بخشد.
در همین راستا گفته شده است که نجوا در اصل به معناى دورى‌گزیدن است. گویى نجوا کنندگان خود را از مردم دور می‌کنند و از آن‌رو که «نجوه» به معناى مکان مرتفعی است که سیل به آن نمی‌رسد. گویى نجوا کنندگان سخن خویش را به محلى بالا می‌برند که کسى که غیر از خودشان به آن‌جا نمی‌رسد.[2]
البته زجاج معتقد است: نجوای در کلام آن است که دو نفر یا بیشتر به تنهایی به سخنی مشغول شده (و دیگران را در آن شریک نگردانند)، خواه سخنشان درگوشی باشد یا آشکارا.[3]
طبق این معنا در نجوا، درگوشی بودن لازم نیست، بلکه نجوا سخنى است که دور از اغیار باشد.[4]
به هر حال، بر اساس آموزه‌های دینی اساساً سخن گفتن اختصاصی در میان جمع کار پسندیده‌ای نیست؛ چرا که در روایات از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل شده است: هنگامى که سه نفر باشید دو نفر از شما جداى از شخص سوم به نجوا نپردازد؛ زیرا این کار نفر سوم را غمگین می‌کند.[5]
لذا اصولاً هرگاه هدف مهمى در کار نباشد، نجوا کردن کار پسندیدهاى نیست، و بر خلاف آداب مجلس است؛ زیرا نوعى بی‌اعتنایى، یا بی‌اعتمادى نسبت به دیگران محسوب می‌شود و در مواردی این باور را در میان دیگران ایجاد می‌کند که شاید نجواکنندگان در مورد آنان سخن می‌گویند.
گفتنی است که نجوا و سخنان درگوشى از نظر فقه اسلامى بر اساس اختلاف شرایط، احکام مختلفى دارد؛ یعنى گاه حرام است و آن در صورتى است که موجب اذیت و آزار و هتک حیثیت مسلمانى گردد. همان‌گونه که در آیه 10 سوره مجادله آمده است: «إِنَّمَا النَّجْوى مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذینَ آمَنُوا». چنین نجوایى نجواى شیطانى است که هدفش غمگین ساختن مؤمنان است.
در برخی از مواقع اما، نجوا حکم وجوب به خود میگیرد، و آن در صورتى است که مسئله سرّى لازمى وجود داشته باشد که افشاى آن خطرناک، و نگفتن آن نیز موجب تضییع حق و یا خطرى براى اسلام و مسلمانان است.
نجوا البته گاه متصف به استحباب هم می‌شود. و آن در جایى است که انسان براى انجام کارهاى نیک به آن اقدام کند. این‌گونه است حکم کراهت و اباحه.[6]
بنابر این، با توجه به آنچه بیان شد، نجوا ظرفیت احکام مختلف را دارد، اما اگر به جهت مصالح مهمی نباشد به خودی خود مورد سفارش نیست. و آنچه در آیه 10 سوره مجادله آمده است که نجوا از کارهای شیطان است، «النجوی» با الف و لام عهد ذکر شده است که معنایش آن است که آن نجوای آزاردهنده و آسیب‌رساننده‌ای که در ذهن ما و شما است، رفتاری شیطانی است و بر این اساس تنها ناظر به مواردی است که موجب اذیت و آزار و هتک حیثیت مسلمانى شده و یا آسیبی به جامعه اسلامی وارد کند.
[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 792، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 5، ص 81، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[3]. همان، ج 3، ص 166.
[4]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 7، ص 27، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.
[5]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج 5، ص 262، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
[6]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 435، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
آیات مرتبط
سوره النساء (114) : لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا
سوره التوبة (78) : أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُمْ وَأَنَّ اللَّهَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ
سوره يوسف (80) : فَلَمَّا اسْتَيْأَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِيًّا ۖ قَالَ كَبِيرُهُمْ أَلَمْ تَعْلَمُوا أَنَّ أَبَاكُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَيْكُمْ مَوْثِقًا مِنَ اللَّهِ وَمِنْ قَبْلُ مَا فَرَّطْتُمْ فِي يُوسُفَ ۖ فَلَنْ أَبْرَحَ الْأَرْضَ حَتَّىٰ يَأْذَنَ لِي أَبِي أَوْ يَحْكُمَ اللَّهُ لِي ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ
سوره الإسراء (47) : نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ وَإِذْ هُمْ نَجْوَىٰ إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُورًا
سوره مريم (52) : وَنَادَيْنَاهُ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا
سوره طه (62) : فَتَنَازَعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَىٰ
سوره طه (103) : يَتَخَافَتُونَ بَيْنَهُمْ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا
سوره الزخرف (80) : أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُمْ ۚ بَلَىٰ وَرُسُلُنَا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ
سوره المجادلة (7) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۖ مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوَىٰ ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ وَلَا أَدْنَىٰ مِنْ ذَٰلِكَ وَلَا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ مَا كَانُوا ۖ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
سوره المجادلة (8) : أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نُهُوا عَنِ النَّجْوَىٰ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَإِذَا جَاءُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ وَيَقُولُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ لَوْلَا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ ۚ حَسْبُهُمْ جَهَنَّمُ يَصْلَوْنَهَا ۖ فَبِئْسَ الْمَصِيرُ
سوره المجادلة (9) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَيْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
سوره المجادلة (10) : إِنَّمَا النَّجْوَىٰ مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيْسَ بِضَارِّهِمْ شَيْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
سوره المجادلة (12) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ ۚ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره المجادلة (13) : أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ ۚ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
سوره القلم (23) : فَانْطَلَقُوا وَهُمْ يَتَخَافَتُونَ
T
