اقدامات روسیه برای مقابله با پدیده افراط‌گرایی وهابی

به گزارش «شیعه نیوز»، دین اسلام دومین دین فدراسیون روسیه پس از دین مسیحیت به شمار می‌رود. روسیه کشوری فدرال و متشکل ازحدود ۱۶۰ گروه قومی است. بزرگترین کشور جهان است و حدود ۱۴۳ میلیون نفر جمعیت دارد. مطالعات نشان می‌دهد تعداد مسلمانان روسیه بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر است که متعلق به چهل گروه قومی مختلف هستند.

زمان ورود اسلام به روسیه

بنابر سرشماری سال ۲۰۱۰ ، مسلمانان ۸/۱۳ درصد از ۱۴۳ میلیون جمعیت روسیه را مسلمانان تشکیل می­‌دادند.(۱) اکثر قریب به اتفاق آن‌ها در مناطق ولگا، اورال، قفقاز، مسکو، سنت پترزبورگ و سیبری غربی زندگی می‌کنند. تاتارها با جمعیت تقریبی ۶ میلیون نفر بزرگ‌ترین گروه مسلمان روسیه را تشکیل می‌دهند که حدود ۴% جمعیت روسیه را شامل می‌شود. بعد از تاتارها، باشقیرها با جمعیتی حدود یک میلیون و هشتصد هزار نفر و سپس چچن‌ها با یک میلیون نفر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. اکثریت مسلمانان روسیه سنی هستند که متعلق به دو شاخه شافعی در قفقاز شمالی و حنفی در سایر مناطق هستند.(۲)

جمهوری‌های تاتارستان، داغستان و چچن بزرگ‌ترین جمهوری‌های مسلمان‌نشین روسیه هستند.در حال حاضر اکثریت جمعیت مسلمانان مسکو را تاتارها تشکیل می‌دهند و بعد از این گروه، بیشتر مسلمانان این شهر و سنت‌­پترزبورگ، آذری شیعه هستند. جالب توجه است که حدود ۹۰% از مسلمانان روسیه ترک و ۹۰% از ترک‌های روسیه مسلمان هستند.(۳)

ظهور اسلام در روسیه از زمان فتوحات اسلامی آغاز شد. اسلام بیش از ۱۴۰۰ سال پیش ( به تعبیری دیگر در دوران بلغارها، سده نهم میلادی ) وارد روسیه شد. اما پس از ۳۰۰ سال روس‌ها تغییر دین دادند و مسیحیت را پذیرفتند.

تغییر نگرش مردم روسیه نسبت به اسلام

نمودار زیر نظر مردم روسیه را در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۴ درباره تأثیر مثبت یا منفی بودن اسلام در تاریخ روسیه را بیان می‌کند که به مرور زمان از میزان منفی بودن آن کاسته شده و ۶% به تأثیر مثبت آن افزوده شده است. این بدان معنی است که باور مردم روسیه نسبت به تأثیرات منفی اسلام در تاریخ این سرزمین کاسته شده است و در حال حاضر نیز آن را به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ کشور خود قلمداد می‌کنند.

سبز: تأثیر مثبت قرمز: تأثیر منفی خاکستری: پاسخ به این سؤال دشوار است

به گفته لئونید سوکی یاینن (۴) محقق و استاد دانشگاه МГИМО در دو دهه گذشته در روسیه تولد دوباره یا بیداری اسلام به وجود آمده است. تأثیر اسلام بر جامعه و دولت روسیه که در سال‌های اخیر افزایش یافته است، ۳ زمینه اصلی را پوشش می‌‌دهد: مذهب، فرهنگ و سیاست. اما نتایج و چشم‌انداز بیداری اسلامی در هریک از این ۳ مورد مبهم است. به طور کلی نقش اسلام در سیاست فعلی روسیه بحث برانگیز است و از اواسط دهه ۹۰ تا سال‌­ها، به طور فزاینده‌ای در افکار عمومی با افراط‌گرایی و تروریسم همراه بوده است و دولت بیشتر توان خود را برای مبارزه با بنیادگرایی اسلامی صرف کرده است و از توان مثبت سیاسی اسلام استفاده نمی‌کند.

نمودار زیر نیز نظر مردم روسیه را درباره نقش اسلام در روسیه بیان می‌کند. طی ۲ سال؛ ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ از دیدگاه مردم، ۱۲% به نقش مثبت اسلام در تصمیمات دولت، فرهنگ، سیاست و... افزوده شده و ۷% از نقش منفی آن کاسته شده است.(۵)

سبز: نقش مثبت رنگ قرمز: نقش منفی

پس از واقعه یازده سپتامبر، روسیه و متحدان این کشور، در آسیای مرکزی فرصت مناسبی پیدا کردند تا با گروه‌­های اسلامی که شکل افراطی و تروریستی پیدا کرده بودند، مقابله کنند. از آن پس ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در بسیاری از سخنرانی­‌های خود در مورد تهدیدات وهابیت و تأثیرات آن سخنرانی­‌هایی ایراد کرد و وهابیت را دلیل اصلی تروریسم جهانی دانست که تأثیرات بسیاری بر روسیه، به خصوص بر مسلمانان این کشور داشته است. همین امر دلیلی شد تا روسیه با اقدامات پیشگیرانه‌ از جمله کنترل برخی از سازمان‌ها از جمله سازمان وقف (۶) و ممنوعیت فعالیت سازمان الحرمین و منع اتباع روسی از فعالیت آموزشی در کشورهای عربستان سعودی، مصر، پاکستان، ترکیه و قطر به مقابله با این پدیده اقدام کند.(۷)

ساخت بزرگ‌ترین مسجد اروپا و گسترش مساجد در روسیه

سیاستی که پوتین در رابطه با مسلمانان پیش گرفت، بر تقویت روابط بین مسلمانان و روسیه به عنوان سرزمین مادری مسلمانان این کشور، تأثیر مثبت گذاشت و موجب تقویت مشارکت آن­‌ها در شکل‌گیری ملت روسیه شد.(۸) از جمله اقدامات او ساخت بزرگترین مسجد اروپا در سپتامبر ۲۰۱۵ در مسکو است. با اتمام ساخت مسجد چچن در سال جاری، روسیه همچنان بزرگترین مساجد اروپا را دارد. تا سال ۱۹۱۷، دوازده هزار مسجد در روسیه وجود داشت. با استیلای کمونیست‌ها به نحوه چشمگیری از تعداد مساجد کاسته شد. در سال ۱۹۹۱ تعداد مساجد ثبت شده نسبتاً افزایش یافت و به ۸۷۰ باب رسید. اما در بین سال‌های ۱۹۹۱ -۲۰۰۰ ساخت مساجد گسترش یافت به نحوی که در سال ۲۰۰۰ تعداد مساجد ثبت شده به بیش از هفت هزار باب رسید.(۹)

مسجد جامع مسکو

اما درگیری‌های چچن از سال ۱۹۹۴ و گسترش این بحران به داغستان و حملات تروریستی مکرر به شهرهای روسیه شکاف‌های دینی و قومیتی را در بین مسلمانان و روس‌تبارها تشدید کرد. این رویدادها همچنین چهره اسلام را به عنوان دشمن و بخشی از جهان اسلام را به مثابه یک تهدید بالقوه علیه امنیت و هویت روسیه، تداعی کرد. با روی کار آمدن پوتین این شرایط تا حدودی تغییر کرد. زیرا وی همواره در این امر محتاط بوده است که میان مسلمانان معتدل و افراطی­‌ها تفاوت قائل شود. اما با بررسی نظرسنجی‌­ها و مصاحبه‌­های انجام شده می‌توان دریافت که مردم روسیه همچنان خاطرات جنگ‌های اول و دوم چچن را از یاد نبرده‌اند! زیرا تأثیرات بسیاری بر نحوه نگرش آنان به اسلام داشته است، گرچه در طی سالیان اخیر این دیدگاه در حال تغییر و متعادل شدن است.

طبق نظرسنجی که در تاریخ ۱۶ آوریل ۲۰۱۵ صورت گرفت، کلمات و مفاهیم زیر نخستین مواردی هستند که با شنیدن نام اسلام در ذهن مردم روسیه شکل می‌گیرد.(۱۰)

۱۷% از افراد نیز یا به این سؤال جواب نداده‌اند و یا جواب به این سؤال برایشان مشکل بوده است.

در طی سال‌های اخیر میزان گرایش مردم روسیه به اسلام رو به افزایش بوده است. به طور مثال در تاریخ ۱۵ ژوئن ۲۰۰۳ ، ۶۷% از مصاحبه‌شوندگان اعلام کرده بودند که در میان نزدیکان، دوستان و آشنایان مسلمان ندارند یا کسی به دین اسلام نگرویده است و ۲۹% پاسخ مثبت داده بودند. اما در تاریخ ۳ آگوست ۲۰۱۴ این ارقام به ترتیب به ۶۲% و ۳۳% رسید که افزایش گرایش به اسلام را نشان می‌دهد. تصویر زیر نیز پاسخ به این سؤال را نشان می‌دهد: در جایی که شما زندگی می‌کنید، افراد مسلمان زیاد هستند یا کم و یا اصلاً وجود ندارند؟(۱۱)

رنگ سبز: زیاد رنگ آبی: کم رنگ قرمز: اصلاً وجود ندارد

همان طور که مشاهده می‌شود از سال ۲۰۰۳، میزان افرادی که گفته بودند هیچ مسلمانی در اطرافشان نیست، با ۹% کاهش همراه بوده است و ۳% به میزان افزایش مسلمانان در منطقه زندگی این افراد افزوده شده است.

در این میان رئیس شورای مفتیان روسیه شیخ راویل عین الدین (۱۲) در تاریخ ۴ مارس ۲۰۱۹ اعلام کرد که در آینده‌ای نزدیک در روسیه، اسلام طرفداران بیشتری پیدا خواهد کرد. به گفته وی پس از ۱۵ سال ، نسبت مسلمانان به کل جمعیت روسیه به ۳۰% خواهد رسید.(۱۳)

البته این گفته رئیس شورای مفتیان روسیه با نقدهایی روبه رو شده است. چرا که هم اکنون جمعیت کل روسیه به طور تقریبی ۱۴۶ میلیون نفر است که تنها ۱۴.۳ درصد از این رقم مسلمان هستند، طبق گفته ایشان که در طی ۱۵ سال آینده ۳۰% از جمعیت مسلمان می‌شوند. به این معنی است که روسیه ۴۵ میلیون نفر مسلمان خواهد داشت که این رقم بسیار بالایی است و تنها در حالتی این اتفاق خواهد افتاد که: مهاجرت ناگهانی از سایر کشورهای اسلامی رخ دهد یا مرگ و میر مسلمانان روسیه متوقف شود و تعداد فرزندانشان افزایش یابد و یا بسیاری از مردم روسیه تصمیم بگیرند که ناگهان تغییر دین بدهند که از نظر منطقی این وقایع بسیار بعید به نظر می‌­رسد و همچنین باید به این نکته اشاره کرد که در اتحاد جماهیر شوروی با وجود داشتن مناطق مسلمان‌نشین و جمعیت بیشتر، ۳۰% از مردم مسلمان بودند.(۱۴)

با گذشت زمان و با وجود تمامی تبلیغات منفی رسانه­‌ها به ویژه رسانه­‌های غربی و فیلم­‌های هالیوودی، حساسیت مردم روسیه از گذشته تا کنون نسبت به مسلمانان به نگاه متعادل­‌تری رسیده است و آمارها و نظرسنجی‌­ها نشان می‌دهد که دیدگاه آنان در حال تغییر است. در نظرسنجی­‌ای که به طور پیوسته در سه سال پیاپی صورت گرفت، این سؤال مطرح شده که اگر از نزدیکان مصاحبه‌شوندگان کسی به دین اسلام مشرف شود، واکنش و رفتار او با فرد مسلمان چگونه خواهد بود.(۱۵)

نتایج زیر نشان می­‌دهد که نگرش منفی افراد در طی این یازده سال رو به کاهش و نگرش مثبت ایشان رو به افزایش رفته است.

تصویر ۱

سبز: برخورد مثبت قرمز: برخورد منفی آبی: فرقی ندارد

همچنین تصویر۲ نیز احساس شخصی افراد را نسبت به دین اسلام نشان می‌دهد که از درجه منفی آن کاسته شده و به سمت مثبت و بی‌تفاوتی سوق پیدا کرده است.

تصویر شماره ۲

سبز: مثبت قرمز: منفی آبی: فرقی ندارد

در تاریخ ۴ ژوئن ۲۰۱۲ نیز نظرسنجی صورت گرفت مبنی بر اعتماد مردم روسیه به پیروان ۳ دین مسیحیت، یهودیت و اسلام که نتایج زیر حاصل شد.(۱۶)

پی‌نوشت‌ها

۱-federal state statistics,۲۰۱۱

۲-Россия Сегодня , РИА Новости

۳-کتاب روسیه، سیاست، جامعه، حکومت

۴-Леонид Сюкияйнен

۵-ФОМ.RU

۶- ВАКФ

۷- РИА Новости

۸- Россия Сегодня , РИА Новости

۹-کتاب روسیه، سیاست، جامعه، حکومت

۱۰-ФОМ.RU

۱۱-ФОМ.RU

۱۲- Равиль Гайнутдин

۱۳-NEWS.RU

۱۴-Максим Шевченко. Echo.msk.RU

۱۵-ФОМ.RU

۱۶-СРЕДА , исследовательская служба