آیا امام حسین ( علیه السلام ) دختری بنام رقیه یا سکینه داشته است که در دمشق در سن سه یا چهار سالگی از دنیا رفته باشد؟

شیعه نیوز: تا آن جا که من می دانم این مطلب به طور واضح در هیچ یک از منابع قابل دسترس (به عنوان مثال در الارشاد) بیان نشده است. حتّی اولین راوی این مطلب؛ یعنی عماد الدین طبری مؤلف «کامل بهایی» این مطلب را با ابهام و بدون ذکر نام این دختر خردسال عنوان کرده است (فرض می کنیم که این راوی فی نفسه مورد وثوق است. چرا که در سلسله راویان اسناد دهنده، این وثوق و اطمینان مشهود نیست). از طرفی دیگر بر طبق منابعی از قبیل: طبقات الکبری و ... عنوان شده است که سکینه دختر امام حسین این شانس را داشت که به حدّ کافی زندگی کند و حتی صاحب فرزند شود. با خواندن این مطلب واقعاً شگفت زده شدم. آیا شما فکر می کنید شواهد کافی و وافی مبنی بر تأیید وجود این دختر و این قضیه وجود دارد؟
پاسخ اجمالی

گرچه بسیاری از مورخان در منابعشان از دختری خردسال برای امام حسین( علیه السلام ) که رقیه، فاطمه صغری و یا نام دیگری داشته باشد نام نبرده اند، ولی در برخی از کتاب‎ها شرح حال این دختر کوچک و قصّه جان ‌سوز او در خرابه شام بیان شده است.

در منابع روایی و تاریخی ما شواهدی نیز بر این مطلب وجود دارد و ما به عنوان نمونه به دو مورد آن اشاره می نماییم:

شاهد اول: زمانی که زینب (سلام الله علیها ) در کوفه با سر بریده برادرش امام حسین( علیه السلام ) مواجه شد، اشعاری سرود که در ضمن آن آمده است: «ای برادرم! با فاطمه کوچک سخن بگو که نزدیک است قلبش تهی گردد.»

شاهد دوم: امام حسین( علیه السلام ) در آخرین لحظات حیات خویش، هنگام مواجهه با شمر، چنین فرمود: "زینبم! سکینه ام! فرزندانم، بعد از من چه کسی سرپرست شما خواهد بود؟ رقیه ام! ام کلثومم! شما ودیعه و امانت پرروردگارم هستید ! امروز وعده نزدیک شده است.

شیخ مفید می‎نویسد: سکینه از جمله دختران امام حسین( علیه السلام ) و نام مادرش «رباب» است.

شیخ طبرسی نقل می‌کند: سکینه دختر حسین( علیه السلام )، در روز عاشورا ده ساله بوده است.

بنابراین، کتاب های بسیاری از سکینه ـ دختر امام حسین( علیه السلام ) ـ یاد کرده‎اند.

از این روایت ها استفاده می‌شود که دختر دیگر امام حسین( علیه السلام ) سکینه است که در آن زمان ـ قبل از جریان کربلا ـ به سن ازدواج رسیده بود.

از مجموع مطالب ارائه شده چنین نتیجه گرفته می شود، یکی از دختران امام حسین ( علیه السلام ) (رقیه یا فاطمه) در شام کنار خرابه کنار سر مبارک پدرش امام حسین ( علیه السلام ) به شهادت رسید و این دختر غیر از سکینه است که سال ها بعد از شهادت پدرش زنده بوده است.

پاسخ تفصیلی

بسیاری از مورخان و مقتل‌نویسان هنگام بیان فرزندان امام حسین ( علیه السلام ) به دو دختر به نام‌های فاطمه و سکینه، اشاره نمودند [1] ؛ برخی نیز نام «زینب» را بدان ‎ ها افزوده‌اند، [2] برخی دیگر نیز در کتاب ‎ هایشان، شرح حال دختر کوچک امام حسین ( علیه السلام ) و قصّه جان ‌سوز او در خرابه شام بیان نموده اند. [3] بیشتر این نویسندگان این جریان را از کتاب «کامل بهایی» ـ نوشته قرن هفتم هجری ـ روایت کرده‌اند .

در منابع روایی و تاریخی ما شواهدی نیز بر این مطلب وجود دارد، ما به عنوان نمونه به یک مورد آن اشاره می نماییم :

زمانی که زینب (سلام الله علیها) در کوفه با سر بریده برادرش امام حسین( علیه السلام ) مواجه شد، اشعاری سرود که در ضمن آن گفته است: «ای برادرم! با فاطمه کوچک سخن بگو که نزدیک است قلبش تهی گردد.» [4] که نشان از وجود چنین دختر خردسالی که در فراق پدر بی‌تاب بوده، دارد .

با دقّت و تحقیق در کتاب های تاریخی و مقاتل می‌بینیم که، تاریخ‌ نویسان شیعی و سنّی وجود دختری به نام سکینه را برای امام حسین( علیه السلام ) ثبت کرده ‎ اند. شیخ مفید می ‎ نویسد: سکینه از جمله دختران امام حسین( علیه السلام ) و نام مادرش «رباب» است. [5] شیخ طبرسی نیز با ذکر این مطلب، می گوید: امام حسین( علیه السلام ) وی را به عقد عبدالله بن ‌الحسن، ـ برادر زاده‌اش ـ درآورد که در روز عاشورا به شهادت رسید، [6] و در کتاب مقتل ‎ الحسین آمده است: ایشان با پسر عمویش (عبدالله بن‌الحسن) ازدواج کرد که در روز عاشورا، قبل از این که بین آن ‎ ها وصلتی صورت بگیرد، به شهادت رسید و هیچ بچه‌ای از ازدواج آن ‎ ها به دنیا نیامد. [7] هم چنین طبرسی نقل می‌کند: سکینه بنت الحسین( علیه السلام )، در روز عاشورا ده ساله بوده است. [8]

ذهبی نیز در کتاب «تاریخ الاسلام»، سکینه را دختر امام حسین( علیه السلام ) می‌داند و فهرستی از کتاب هایی را که از سکینه ـ بنت الحسین( علیه السلام ) ـ نام آورده‌اند، ذکر می‌کند [9] که حدود بیست کتاب است؛ بنابراین، کتاب های بسیاری از سکینه ـ دختر امام حسین( علیه السلام ) ـ یاد کرده ‎ اند، که نام برخی از آن ‎ ها را، افزون بر آن ‎ چه در متن آمده، در پی‌نوشت آورده ‎ ایم! [10]

امّا درباره سنّ آن بزرگوار، سخن روشنی وجود ندارد و از مجموع اقوال مورّخان استفاده می‌شود که ایشان در جریان کربلا ازدواج کرده بود، یا دست کم در سنّ ازدواج بوده است .

از روایات استفاده می‌شود که دختر دیگر امام حسین( علیه السلام ) سکینه است که در آن زمان ـ قبل از جریان کربلا ـ به سن ازدواج رسیده بود. [11]

از مجموع مطالب ارائه شده چنین نتیجه گرفته می شود، یکی از دختران امام حسین ( علیه السلام ) (رقیه یا فاطمه) در شام کنار خرابه کنار سر مبارک پدرش امام حسین ( علیه السلام ) به شهادت رسید و این دختر غیر از سکینه است که سال ها بعد از شهادت پدرش زنده بوده است.

[1] .مفید محمد بن نعمان ،الارشاد، سلسلة مؤلفات شیخ مفید، ج 2، ص 135، دارالمفید، بیروت، 1414 هـ.

ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج 4، ص 77، موسسه انتشارات علامه، چاپ علمیه قم.

طبرسی، اعلام الوری، ج 1، ص 478، موسسه آل‌بیت، چاپ اول، 1417 هـ.

الزبیری مصعب ا، نسب قریش، ص 59، دارالمعارف، قاهره چاپ سوم.

بلاذری، انساب الاشراف، ج 3، ص 1288، دارالفکر، بیروت، چاپ اول 1417 هـ.

سبط‌ بن جوزی، تذکرة الخواص، ص 249، موسسه اهل البیت، بیروت، چاپ اول، 1401 هـ.

[2] . الاربلی،کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج 2، ص 38، تحقیق رسولی، تبریز، سوق مسجد الجامع.

[3] . قمی شیخ عباس، نفس الهموم، ص 415 و 416، انتشارات مکتبه الحیدریه، چاپ اول، 1379 ش.

الایقاد، شاه عبدالعظیمی، ص 179، تحقیق رضوی، منشورات فیروزآبادی، چاپ اول، 1411 هـ.؛

حائری، معالی السبطین، ج 2، ص 170، موسسه النعمان، بیروت، 1412 هـ.

قمی شیخ عباس، منتهی الآمال، ج 1، ص 807، موسسه انتشارات هجرت، چاپ چهارم، 1411 هـ.

طبری عمادالدین کامل بهائی، ج 2، ص 179، مکتبه المصطفوی.

[4] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 45، ص 115، « …یا اخی فاطم الصغیرة کلمّا فقد کاد قلبها ان یذوبا»؛

القندوزی، ینابیع المودة، ج 2، ص 421، انتشارات الشریف الرضی، چاپ اول 1371 ش.

[5] . مفید محمد بن نعمان، الارشاد، ، ج 2، ص 37، انتشارات علمیه اسلامیه .

[6] . طبرسی، اعلام الوری ، ج 1، ص 418، نشر آل‌البیت، مفید محمد بن نعمان ، الارشاد ص 25، اربلی، کشف الغمة ، ص 157 .

[7] . موسوی عبدالرزاق ، مقتل الحسین( علیه السلام )، ، ص 397، منشورات بصیرتی .

[8] . همان

[9] . الذهبی،تاریخ الاسلام، ج 7 ، ص 371. دارالکتاب العربی، بیروت، لبنان .

[10] . ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبین، ص 94، 119، 133، 167؛ البلاذری، انساب الاشراف، ج 3، ص 362 . ؛ ابن حنان، الثقات، ج 4، ص 351، مؤسسة الکتب الثقافه . ؛ البخاری، التاریخ الصغیر، ج 1، ص 273، دار المعرفه، لبنان، بیروت . ؛ العصفری، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص 274، دار الفکر، بیروت . ، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج 8، ص 475، بیروت . ؛ المزنی، تهذیب الکمال، ج 6، ص 397، مؤسسة الرساله . ، ابن عامر، تاریخ المدینة، ج 2 ، ص 52، و ج 29، ص 69 در صفحات مختلف، دمشق دار الفکر . ؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج 4، ص 316، و ج 7، ص 107، دارالکتاب الاسلامی، القاهره . ؛ مجلسی محمد باقر، بحارالانوار، ج 45، ص 169، ص 47، بیروت . ؛ قمی شیخ عباس، منتهی الآمال، ، ج 1، ص 547 ، مطبوعات حسینی .

[11] . مفید محمد بن نعمان، الارشاد، ، ج 2، ص 22، ترجمه، رسولی محلاتی، انتشارات علمیه اسلامیه . نک: فرزندان امام حسین( علیه السلام )

T