زندگی‌نامه سلمان فارسی

شیعه نیوز: سلمان فارسی، دهقان‌زاده‌ای ایرانی بود که در شهر مدینه، پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) را دید و به او ایمان آورد. حضرتشان نیز او را خرید، آزاد کرد.
سلمان در دوران زندگی پیامبر(صل الله علیه و آله) از یاران بزرگ و مورد علاقه ایشان بود تا جایی که درباره‌اش فرمود: «سلمان از ما اهل‌بیت است». او پس از رحلت پیامبر اسلام(صل الله علیه و آله)، در شمار یاران ویژه علی بن ابی‌طالب(علیه السلام) قرار گرفت.
در سال وفات سلمان فارسی اختلاف نظر وجود دارد؛ و این اختلاف میان سال‌های 33 تا 37 هجری قمری است.

پاسخ تفصیلی
سلمان فارسی یکی از بزرگ‌ترین صحابه پیامبر اسلام(صل الله علیه و آله) است. در مورد نام اصلی سلمان گزارش‌های مختلفی وجود دارد؛[1] برخی نام او را «روزبه» دانسته‌اند و نام پدرش را «خشنودان (یا خشبوذان)»،[2] و بنابر نقلی «بوذخشان»[3] ذکر کرده‌اند. بر اساس روایات نام سلمان را پیامبر اسلام(صل الله علیه و آله) بعد از مسلمانی بر او گذارد.[4] کنیه سلمان ابو عبدالله بود.[5] بیشتر مورّخان، مکان تولدش را روستای جیّ در اصفهان ذکر کرده‌،[6] و برخی دیگر نیز رامهرمز گفته‌اند.[7]
به سلمان فارسی، سلمان بن اسلام و سلمان الخیر نیز لقب داده‌اند.[8]
از سال تولد سلمان فارسی چیزی در منابع تاریخی و تراجم و شرح حال نویسان نیامده است.
پدر سلمان از دهقانان ایرانی بود.[9] در روزگار ساسانیان به طبقه مالک و زمین‌دار روستایی و شهری دهقان می‌گفتند.[10] روایاتی که درباره دوران پیش از اسلام سلمان در دست است، با داستان‌گویی آمیخته است. آنچه در همه این روایات تأکید شده، روحیه جست‌وجوگر سلمان است که باعث شد در جست‌وجوی دین بهتر دست به سفرهای طولانی بزند. بر اساس این روایات وی در کودکی زردشتی بود، تا این‌که با دین مسیحیان آشنا شد و بدان گروید و از شهر خود به سوی شام سفر کرد تا به شاگردی روحانیون طراز اول این آیین درآید. پدر سلمان به واسطه علاقه‌ای که به وی داشت او را در خانه نگاه می‌داشت و سفر او به شام نوعی فرار تلقی می‌شد. او در شام در خدمت کلیسا به سر برد و برای استفاده از محضر مسیحیان پارسا به شهرهای موصل و نصیبین و عموریه سفر کرد.[11]
سلمان از عموریه قصد سفر به حجاز کرد و این بدان جهت بود که از طریق استادان مسیحی‌اش به نزدیک‌بودن ظهور پیامبری در آن سرزمین پی برد. او که در این سفر با کاروانی از قبیله بنی کلب همراه بود، به دست آنان اسیر شد و در حجاز به بردگی فروخته شد و به خدمت مردی از یهودیان بنی قریظه درآمد و به مدینه برده شد.[12]
مسلمان شدن سلمان
سلمان فارسی، هنگام ورود پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) به مدینه (در دوازدهم ربیع الاول سال سیزدهم بعثت[13]) اسلام آورد.[14] او شنیده بود یکی از نشانه‌های آخرین پیامبری که ظهور می‌کند؛ آن است که صدقه نمی‌خورد، اما هدیه را می‌پذیرد و بین دو کتفش مُهر نبوّت حک شده است؛ از این‌رو، هنگامی که در محله قباء با پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) برخورد کرد، مقداری آذوقه به رسم صدقه به آن‌حضرت داد. پیامبر(صل الله علیه و آله) از آن آذوقه به یاران داد، اما خودش از آن نخورد.
سلمان این جریان را یکی از آن نشانه‌های سه‌گانه به حساب آورد. بار دیگر در مدینه، پیامبر(صل الله علیه و آله) را دید. مقداری آذوقه به عنوان هدیه به آن‌حضرت داد و ملاحظه کرد که این‌بار خود حضرت از آن آذوقه خورد.

برای بار سوم، حضرت را در تشییع جنازه یکی از یارانش‌ دید. به او سلام کرد و پشت سر او به راه افتاد تا نشانه سوم را نیز مشاهده کند. پیامبر(صل الله علیه و آله) که دریافت سلمان درصدد چیست، لباسش را طوری کنار زد که سلمان مُهر نبوت را در بین دو کتف ایشان ببیند. در این وقت سلمان خود را به دامان پیامبر انداخت و بدنش را بوسید و اسلام آورد.[15]
سلمان، از صاحبش خریداری و آزاد شد و بهای آزادی او نیز از سوی رسول خدا(صل الله علیه و آله) پرداخت شد.[16]
اقدامات مهم سلمان فارسی
1. مشاوره نظامی: او در جنگ‌های صدر اسلام شرکت داشت و پس از غزوه خندق هیچ جنگی از او فوت نشد.[17] طرحِ کندن خندق دور شهر مدینه در غزوه خندق پیشنهاد او بود.[18] در این جنگ، به دستور پیامبر(صل الله علیه و آله) هر ده نفر مأمور کندن چهل ذراع از خندق شدند. به‌خاطر توان جسمی بالای سلمان، بین مهاجرین و انصار اختلاف افتاد و هرکدام سلمان را از خود می‌دانستند؛ مهاجرین معتقد بودند چون سلمان از جای دیگر (ایران) هجرت کرده از آنان محسوب می‌شود و انصار می‌گفتند؛ چون او در زمان ورود پیامبر به یثرب در آن‌جا بود، از انصار است.[19]
به گزارش برخی از منابع در نبرد طائف نیز سلمان طرح استفاده از منجنیق را مطرح کرد و پیامبر(صل الله علیه و آله) دستور داد این وسیله استفاده شود.[20]
در فتح ایران، عُمَر او و حذیفه را پیشگام و راهنمای سپاه اسلام قرار داد.[21] در فتح مدائن سلمان نقش مذاکره کننده از سوی لشکر مسلمانان با سران نیروهای ایرانی را بر عهده داشت.[22]
2. مخالفت با جریان سقیفه: سلمان، از مخالفان جریان سقیفه بود. مقداد و سلمان و ابوذر و عبادة بن صامت و ابوهیثم التیهان و حذیفه و عمار پس از این‌که از واقعه سقیفه خبردار شدند، در شب دور هم جمع شدند تا مجدداً امر خلافت را در شورایی متشکل از مهاجرین بررسی کنند.[23] سلمان احتجاجات فراوانی در مخالفت با این واقعه دارد.[24] معروف است که او در سرزنش بیعت برخی از صحابه با ابوبکر گفت «کردید و نکردید».[25] معنای این جمله آن است که خلیفه‌ای را انتخاب کردید اما فرمان رسول خدا را اجرا نکردید. او در ادامه گفت: «اگر با علی بیعت می‌کردند برکت از آسمان و زمین بر آنان روی می‌آورد».[26]
سلمان فارسی، در زمان عمر بن خطاب از جانب خلیفه استاندار مدائن شد. گفته‌اند سلمان برای قبول این‌کار از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) اجازه گرفت و سپس آن‌را قبول کرد. او تا لحظه مرگ والی آن شهر بود.[27] سهم سلمان از بیت المال در سِمَت استانداری مدائن، پنج هزار درهم بود که آن‌را صدقه می‌داد و با زنبیل بافی از دست‌رنج خود ارتزاق می‌کرد.[28]
سلمان در کلام پیامبر(صل الله علیه و آله) و امامان(علیه السلام)
مشهورترین روایتی که از پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) درباره سلمان نقل شده، و نشان دهنده علاقه آن‌حضرت به او است روایت «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت‏»[29] است. بر اساس روایات روزی سلمان وارد مسجد شد و حاضران به احترامش او را در صدر مجلس جای دادند، ولی عمر بن خطاب به بهانه عرب نبودن او، بر این کار خرده گرفت. پیامبر(صل الله علیه و آله) با دیدن این صحنه بر منبر رفت و خطبه‌ای خواند و ضمن اشاره به این‌که انسان‌ها از نظر نژاد و رنگ پوست بر هم برتری ندارند فرمود: «سلمان از ما اهل‌بیت است».[30]
همین گفتار پیامبر(صل الله علیه و آله) در روایت دیگری نیز نقل شده است.[31]
سخنان دیگری از پیامبر(صل الله علیه و آله) در فضیلت سلمان نقل شده است.[32] از جمله سخنانی که پیامبر(صل الله علیه و آله) بهشت را مشتاق علی، عمار و سلمان دانسته[33] و یا حدیثی که بر اساس آن خداوند پیامبر(صل الله علیه و آله) را مکلف به دوست داشتن علی و سلمان و مقداد و ابوذر کرده است.[34]
روایاتی در ستایش سلمان از زبان ائمه اطهار(علیه السلام) نیز نقل شده است؛ از جمله این روایات، سخنی از امام علی(علیه السلام) است که سلمان فارسی و برخی از یاران از جمله ابوذر و عمار و مقداد را از افرادی دانسته است که خداوند به برکت وجود آنان به مردم روزی می‌دهد.[35] آن‌حضرت همچنین سلمان را دارای علم اول و آخر دانسته است.[36] در روایتی از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که یک‌بار در مجلسی در حضور امام(علیه السلام) از سلمان فارسی سخن به میان آمد و امام فرمودند: «نگویید سلمان فارسی، بگویید سلمان محمدی؛ چرا که وی یکی از خاندان ما اهل‌بیت است».[37]
وفات
در سال وفات سلمان فارسی اختلاف نظر وجود داشته و گزارش‌هایی از وفات ایشان در بین سال‌های 33 تا 37 هجری قمری وجود دارد.[38] برخی روایات، درگذشت وی را در زمان خلافت عثمان و برخی از روایات آن‌را در ماه‌های بعد از خلافت عثمان دانسته‌اند.[39]
بر اساس روایات، سلمان فارسی عمری طولانی داشت تا حدی که برخی گزارش‌ها عمر وی را تا 250 یا 350 سال قلمداد کرده‌اند.[40] همچنین در برخی از گزارش‌ها آمده است که پس از وفات سلمان، امام علی(علیه السلام) از مدینه به مدائن آمد او را غسل و کفن کرد و بر او نماز خواند و دفن کرد.[41] در صورت پذیرش گزارش اخیر، وفات ایشان باید قبل از سال 35 ق باشد.

[1]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 3، ص 171، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.
[2]. ابن بابویه، محمد بن على، کمال الدین و تمام النعمة، ج ‏1، ص 165، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، 1395ق؛ مدنى، علیخان بن احمد، الدرجات الرفیعة فى طبقات الشیعة، ج ‏1، ص 199، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1983م؛ مازندرانى حائرى، محمد بن اسماعیل، منتهى المقال فی أحوال الرجال، ج ‏3، ص 368، قم، مؤسسة آل البیت(علیه السلام)، چاپ اول، 1416ق.
[3]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج ‏2، ص 265، بیروت، دار الفکر، 1409ق؛ تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ‏3، ص 171.
[4]. مامقانى، عبدالله‏، تنقیح المقال فى علم الرجال، ج ‏2، القسم ‏الاول، ص 45، چاپ رحلی.
[5]. أسد الغابة، ج ‏2، ص 265.
[6]. همان؛ ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبرى، ج ‏4، ص 56، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410ق؛ دارقطنى، على بن عمر، المؤتلف و المختلف، ج ‏2، ص 785، بیروت، دار المغرب الإسلامی، چاپ اول، 1406ق.
[7]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ‏3، ص 171؛ ابونعیم، احمد بن عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ج ‏1، ص 195، قاهره، دار أم القرى، چاپ اول، بی‌تا.
[8]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج ‏3، ص 118، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[9]. ابن هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، ج ‏1، ص 214، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا؛ ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على، صفة الصفوة، ج ‏1، ص 270، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، 1423ق.
[10]. دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «دهقان».
[11]. نک: السیرة النبویه، ج 1، ص 214 - 218؛ الطبقات الکبری، ج 4، ص 57 - 58.
[12]. نک: السیرة النبویه، ج 1، ص 218؛ الطبقات الکبری، ج 4، ص 58 - 59.
[13]. السیرة النبویة، ج ‏1، ص 590؛ واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، ج ‏1، ص 2، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ سوم، 1409ق.
[14]. الطبقات الکبرى، ج ‏6، ص 95؛ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، معرفة الصحابة، ج ‏2، ص 455، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق؛ صفة الصفوة، ج ‏1، ص 269.
[15]. السیرة النبویة، ج ‏1، ص 219؛ ابن اثیر، مبارک بن محمد، المختار من مناقب الأخیار، ج ‏2، ص 454، العین امارات، مرکز زاید للتراث و التاریخ، چاپ اول، 1424ق؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج ‏2، ص 266.
[16]. صفدى، خلیل بن ایبک‏، الوافی بالوفیات، ج ‏15، ص 310، بیروت، دار النشر فرانز شتاینر، چاپ دوم، 1401ق؛ الطبقات الکبرى، ج ‏6، ص 95.
[17]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ‏1، ص 487، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق؛ معرفة الصحابة، ج ‏2، ص 455؛ صفة الصفوة، ج ‏1، ص 269.
[18]. أنساب ‏الأشراف، ج ‏1، ص 343.
[19]. الطبقات الکبری، ج 4، ص 62.
[20]. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج ‏1، ص 234، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1417ق؛ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج ‏2، ص 594، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق؛ حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، ج 3، ص 167، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1427ق.
[21]. تاریخ الطبری، ج 4، ص 41.
[22]. نک: ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج ‏7، ص 64 – 66، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
[23]. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 219 – 220، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول‏، 1404ق.
[24]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ج ‏1، ص 110 – 112، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق.
[25]. أنساب ‏الأشراف، ج ‏1، ص 591.
[26]. همان.
[27]. الدرجات الرفیعة فى طبقات الشیعة، ‏ج ‏1، ص 215.
[28]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 18، ص 35.
[29]. ثقفى، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال‏، الغارات، ج ‏2، ص 823، تهران، انجمن آثار ملى‏، چاپ اول‏، 1395ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(علیه السلام)، ج ‏1، ص 85، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ أسد الغابة،ج ‏2، ص 269؛ البدایة و النهایة، ج ‏2، ص 180.
[30]. شیخ مفید، الاختصاص، ص 341، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[31]. الطبقات الکبری، ج 4، ص 62.
[32]. نک: ابن عساکر شافعی، ابو القاسم على بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج 21، ص 408 – 424، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
[33]. نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص 323، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق؛ أسد الغابة، ج ‏2، ص 268؛ البدایة و النهایة، ج ‏7، ص 311.
[34]. تاریخ مدینة دمشق، ج ‏21، ص 409 – 410.
[35]. شیخ صدوق، خصال، ج ‏2، ص 361، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[36]. تاریخ مدینة دمشق، ج ‏21، ص 421.
[37]. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، ص 12، نشر دانشگاه مشهد، 1348ش.
[38]. امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ‏7، ص 279، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1406ق.
[39]. تاریخ مدینة دمشق، ج 21، ص 458 - 459.
[40]. أعیان ‏الشیعة، ج ‏7، ص 280؛ خطیب بغدادی، ابو بکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج 1، ص 176، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1417ق؛ معرفة الصحابة، ج ‏2، ص 455.
[41]. نک: «جریان دفن سلمان»، 69228.