به گزارش «شیعه نیوز»، اهدای عضو به این معنی است که یک فرد یا، ولی دم او اجازه می‌دهد تا بافت‌ها یا اعضای سالم او به شخص دیگری برای پیوند اهدا شود که این پیوند می‌تواند زمانی که فرد زنده است یا پس از مرگ او صورت گیرد. پیوند‌های متداول عبارتند از: کلیه‌ها، قلب، کبد، پانکراس، روده، ریه‌ها، استخوان، مغزاستخوان، پوست و قرنیه. برخی از ارگان‌ها و بافت‌ها را می‌توان زمانی که شخص اهداکننده زنده است به شخص دیگری پیوند زد مانند یکی از کلیه‌ها یا بخشی از کبد؛ ما در بیشتر موارد اهدای عضو زمانی صورت می‌گیرد که فرد اهداکننده دچار مرگ مغزی شده باشد.
مرگ مغزی چیست؟
در مرگ مغزی خونرسانی به مغز متوقف شده، اکسیژن رسانی به آن انجام نمی‌گیرد. مغز تمام کارکرد خود را از دست می‌دهد و دچار تخریب غیر قابل برگشت می‌گردد. اگرچه پس از مرگ مغزی اعضای دیگر از جمله قلب، کبد و کلیه‌ها هنوز دارای عملکرد هستند، اما به تدریج در طی چند روز آینده، از کار خواهند افتاد.
بیمار مرگ مغزی نمی‌بیند، نمی‌شنود، درد نمی‌کشد، به هیچ یک از تحریکات خارجی پاسخی نمی‌دهد، نفس نمی‌کشد و بدون استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، اکسیژن به او نخواهد رسید.
مرگ مغزی چگونه رخ می‌دهد؟
هر گونه آسیب شدید به مغز می‌تواند منجر به تورم بافتی شود. از آنجایی که مغز در یک فضای بسته (استخوان جمجمه) قرار دارد و جایی برای این افزایش حجم وجود ندارد، بر بخش‌های پایین‌تر مغز (ساقه مغز) فشار آورده، مانع جریان گردش خون به قسمت‌های بالایی می‌شود و از اکسیژن رسانی به این بخش‌ها جلوگیری می‌کند.
این فرایند ممکن است چند دقیقه یا چند روز طول بکشد. قلب به کمک دستگاه تنفس مصنوعی به فعالیت ادامه داده، به اعضای دیگر اکسیژن می‌رساند، در حالی که بافت مغز و ساقه مغز که وظیفه کنترل تنفس و ضربان قلب را بر عهده دارند از اکسیژن محروم مانده و دچار مرگ می‌شوند.
مهم‌ترین علل شایع مرگ مغزی، تصادفات رانندگی، وارد آمدن ضربه شدید به سر، سقوط از ارتفاع، غرق شدن در آب، مسمومیت‌ها، تومور‌های مغز، عفونت‌های مغزی، خونریزی‌های داخلی مغز و همچنین سکته مغزی هستند.
تفاوت کما و مرگ مغزی
کما در واقع یک نوع اختلال در کارکرد مغز است که شخص دچار کاهش شدید سطح هوشیاری می‌شود و به هیچ یک از تحریکات پیرامونش، پاسخ نمی‌دهد. در پی بروز کما ممکن است فرد وارد زندگی نباتی شود؛ در این حالت شخص، بیدار به نظر می‌رسد و حتی چشمانش تقریبا باز است یک سری حرکات غیر ارادی در اعضای خود دارد، ولی هیچ عملکرد ذهنی و شناختی ندارد. این بیماران که در پی آسیب شدید مغزی، به کما می‌روند برای سال‌های متمادی می‌توانند زنده بمانند و شانس بهبودی برای برخی بیماران وجود دارد، در صورتی که در مرگ مغزی بهبودی بیمار غیرممکن و مرگ وی ظرف چند روز حتمی است و امکان بازگشت بیمار مرگ مغزی به هیچ عنوان وجود ندارد.
ممکن است شنیده باشید فردی دچار مرگ مغزی شده و سپس بهبود یافته است، ولی در واقع آن اتفاق مرگ مغزی نبوده بلکه کمای عمیق بوده که نزدیکان وی یا حتی گاهی برخی از پزشکان و پرستارانی که درباره تفاوت مرگ مغزی و کما اطلاعات کافی ندارند چنین برداشت نادرستی کرده اند.
مراحل فراهم آوری اعضاء
۱- شناسایی
در هر بیمارستان یک نفر انتخاب شده است تا در صورت داشتن بیمار مرگ مغزی واحد اهدای عضو را مطلع کند. غیر از آن به‌صورت مستمر و روزانه با تمام بیمارستان‌های تحت پوشش تماس گرفته می‌شود.
۲- ویزیت اولیه
پس از اطلاع از وجود بیمار مرگ مغزی در بیمارستان ویزیت اولیه انجام می‌شود (برخی بیماران در معاینه اولیه حذف می‌شوند) چنانچه مرگ مغزی در معاینه اولیه تایید شد و ممنوعیتی هم برای اهدای عضو وجود نداشت به عنوان یک دهنده عضو احتمالی در نظر گرفته می‌شود.
۳- اخذ رضایت انتقال
در صورت وجود کارت اهدای عضو یا رضایت خانواده به اهدای عضو، فرم رضایت انتقال توسط همراهان بیمار امضاء شده و بیمار توسط خانواده خود از بیمارستان مبدا ترخیص شده و با آمبولانس مجهز به بیمارستان دکتر مسیح دانشوری منتقل می‌شود.
۴- یافتن گیرنده
ضمن تماس با وزارتخانه، کار یافتن گیرنده براساس گروه خونی و سایز دهنده، وضعیت عمومی گیرنده‌ها و نوبت آن‌ها در لیست انتظار و تطابق بافتی آغاز می‌شود.
۵- نگهداری
پس از انتقال اهداکننده به بیمارستان دکتر مسیح دانشوری، مورد مرگ مغزی به «آی سِی یو» منتقل شده و متخصصان بیهوشی وضعیت بیمار را پایدار می‌کنند.
۶- تایید مرگ مغزی
متخصصان جراحی اعصاب، اعصاب، داخلی، بیهوشی و پزشکی قانونی به صورت جداگانه بیمار را ویزیت کرده و مرگ مغزی را در وی تایید یا رد می‌کنند. این متخصصان مستقیما از وزارت بهداشت و درمان و بدون دخالت واحد اهدای عضو انتخاب می‌شوند و متخصص پزشکی قانونی علاوه بر معاینه بیمار، قانونی بودن کلیه مراحل را بررسی می‌کند.
۷- اخذ رضایت برداشت عضو:
پس از تایید نهایی مرگ مغزی توسط هر پنج نفر تایید کننده مرگ مغزی، جلسه توجیهی در محل واحد پیوند با حضور مسوول اهدای عضو، مددکار، روانشناس، هماهنگ کننده‌ها و خانواده اهدا کننده برگزار می‌شود و ضمن توجیه خانواده رضایت نهایی برای اهدای عضو از آن‌ها اخذ می‌شود.
۸- برداشت عضو
بیمار به اتاق عمل برده شده و برداشت اعضا انجام می‌شود. در پایان، محل عمل توسط یکی از جراحان به خوبی ترمیم شده و بیمار تحویل سردخانه می‌شود.
۹- انتقال متوفی
پس از انجام مراحل ترخیص توسط واحد فراهم آوری، آمبولانس برای انتقال به پزشکی قانونی یا محل تدفین هماهنگ می‌شود.
۱۰ - تقدیر و شرکت در مراسم خاکسپاری
هماهنگ کننده واحد فراهم آوری با تقدیرنامه مخصوص و بنر در مراسم ختم اهدا کننده شرکت کرده و ضمن تقدیر از خانواده، در صورتی که شرایط اجازه دهد متن تقدیرنامه را پشت بلندگو قرائت می‌کند.
باور‌های رایج، ولی نادرست درباره اهدای عضو
برخی افراد هیچ وقت نتوانسته یا نخواسته‌اند خود را به جای یک بیمار نیازمند عضو پیوندی قرار دهند و درد‌ها و رنج‌های جانکاه او را حس کنند و فقط زمانی با این دردمندان هم‌صدا می‌شوند که کار از کار گذشته و خدای نا کرده خود بیماری اورژانسی و نیازمند به چنین درمان‌هایی هستند. تا وقتی اهدای عضو به باور عموم مردم نرسد و ضرورت آن از سوی همه هموطنان احساس نشود اینچنین کم و کاستی‌های درد آوری همچنان باقی خواهد بود. عمده‌ترین علت کمبود عضو پیوندی و عدم دسترسی آسان به آن، وجود باور‌ها و نگرش‌های نادرست عمومی در رابطه با اهدای عضو است. اما این باور‌ها کدامند؟
دین من اهدای عضو را تایید نمی‌کند
تمامی ادیان بر این باورند که عمل اهدای عضو یک حرکت خداپسندانه و عشق به همنوع محسوب می‌شود.در دین مبین اسلام بر این مهم تأکید شده و در قرآن کریم سورهٔ مائده آیه ٣٢ آمده است: هر که نفسی را حیات بخشد مانند آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.
چون مبتلا به بیماری زمینه‌ای هستم، نمی‌توانم اهدا کننده عضو یا نسج باشم
صلاحیت فرد برای اهدای عضو پیوندی تنها در زمان فوت وی توسط پزشکان متخصص تیم پیوند تشخیص داده می‌شود و به‌جز تعداد محدودی از بیماری‌های عفونی و یا بدخیمی‌ها، ابتلا به سایر بیماری‌ها منعی برای اهدای عضو نیست.
سن من برای اهدای عضو بالاست
هیچ محدودیت سنی برای اهدای عضو وجود ندارد و پزشکان متخصص پیوند، با توجه به شرایط موجود، تلاش می‌کنند بهترین تصمیم را برای گیرنده عضو بگیرند.
همه اعضا و بافت‌های بدن من برداشت خواهند شد
تیم تخصصی برداشت عضو پیوندی، فقط مجاز به برداشت اعضا و نسوجی هستند که اجازه آن‌ها توسط فرد اهدا کننده یا خانواده وی داده شده باشد.
چون مبتلا به بیماری آب مروارید (کاتاراکت) هستم، نمی‌توان از نسج قرنیه جهت پیوند استفاده کرد
ابتلا به بیماری آب مروارید و ضعف بینایی هیچ کدام منعی برای استفاده از نسج قرنیه نیستند.
شخص گیرنده عضو پیوندی، خصوصیات بد و خوب فرد اهدا کننده را کسب می‌کند
اعضای پیوندی فاقد حافظه هستند و از نظر علمی تا کنون این موضوع به اثبات نرسیده است. بنابر این بهتر است در چنین مواردی نخست در فکر نجات حیات بیمار پیوندی باشیم و بس.
پس از مرگ، هزینه‌های مربوط به انتقال و برداشت اعضای پیوندی بر خانواده من تحمیل می‌شود
تأمین کلیه هزینه‌های مربوط به امر اهدای عضو شامل بستری، برداشت و پیوند بر عهده وزارت بهداشت و درمان است و هیچ هزینه‌ای توسط فرد اهدا کننده پرداخت نخواهد شد.
اگر کارت اهدای عضو داشته باشم، کیفیت مراقبت‌های پزشکی در زمان حوادث تحت تأثیر قرار خواهد گرفت
در زمان حادثه، تمام اقداماتی که برای حفظ جان بیمار لازم است، انجام خواهد شد. تیم پزشکان مراقبت کننده از تیم اهدای عضو کاملا مجزا هستند.
اهدای عضو پس از مرگ، باعث تغییر شکل پیکر من خواهد شد
فرایند برداشت عضو هیچ تغییری در ظاهر فرد اهدا کننده بوجود نخواهد آورد. این فرایند در اتاق عمل و با بیشترین مراقبت و احترام برای فرد اهدا کننده توسط تیم جراحی متخصص انجام خواهد گرفت. پس از عمل برداشت، محل جراحی بخیه زده شده و از بیرون فقط به صورت یک خط تمیز عمل جراحی دیده
خواهد شد.
نظر مراجع درباره اهدای عضو
امام خمینی؟ ره؟ در سال ١٣٦٨ در پاسخ به استفتای جواز پیوند اعضا از فردی که دچار مرگ مغزی شده است و حیات وی غیر قابل برگشت است فرمودند: «بسمه تعالی بر فرض مذکور چنانچه حیات انسان دیگری متوقف بر این باشد با اجازه صاحب قلب یا کبد و امثال آن جایز است.»
استفتاء از آیت الله خامنه‌ای مدظله العالی: اگر استفاده از اعضاى بدن بیماران مذکور براى معالجه بیماران دیگر، باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلى وى صورت بگیرد یا نجات نفس محترمى متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.
نظر مرجع عالیقدر آیت الله سیستانی: قطع اعضای میت مسلمان جایز نیست و مستلزم دیه است و دفن آن در صورت قطع واجب است مگر این که حیات مسلمانى بر آن متوقف باشد که در این صورت جایز است ولى دیه واجب است و اگر خودش وصیت کرده باشد دیه ساقط است ولى اگر حیات مسلمانى متوقف نباشد و وصیت کرده باشد عمل به آن مورد اشکال است.
استفتاء از آیت الله مکارم شیرازی مدظله العالی: در صورت نیاز و ضرورت، با رضایت بستگان و با رعایت شرایط اشکالی ندارد.
منبع: روزنامه صبح نو
