به گزارش «شیعه نیوز»، جامعه شناسان بر این باورند که اخلاق از شرع یا هرجای دیگری که نشات بگیرد به موازات فرهنگ و رفتارسازی، ضمانت اجرای قوی می خواهد و گرنه تضمین جدی برای رعایت آن وجود نخواهد داشت.
می گویند سابقه نداشته در طول تاریخ گروه هایی از جامعه ایرانیان اینقدر خودخواه و طمعکار باشند که هیچ چیز سالمی را برای خود و آیندگانشان باقی نگذارند.
عزت الله سام آرام جامعه شناس که از وی به عنوان پدر مددکاری اجتماعی ایران نیز یاد می شود عقیده دارد: اگر طمع در یک جامعه رسوخ پیدا کرد از نظر فرهنگی رو به سقوط حرکت می کند و بسیاری از آداب و رسوم اصیل و خوب آن نیز از بین می رود.
به گفته وی، انسان ها اگر طمعکار شدند همه چیز را می بلعند و چیزی را سالم نمی گذارند؛ نابودی محیط زیست در نتیجه طمع است زیرا انسان ها جنگل، کوه، دریا و انسان های دیگر را هم می بلعند(تضییح حقوق دیگران به خاطر خودخواهی).
وی بسیاری از آسیب ها از جمله احتکار، گرانفروشی، تصادف های ساختگی برای گرفتن خسارت، زیرآب زنی، کم فروشی و سوءاستفاده از موقعیت ها را درنتیجه حس طمع انسان ها می داند و معتقد است که انسان طعمکار همه چیز را خراب خواهد کرد.
** علت احتکار حاجی برنج فروش چیست
به گزارش ایرنا این روزها شهروندان درحالی اخبار مربوط به احتکار کالاها و نیز فروش اجناسی که به قیمت های قبل خریداری شده اند اما یا در انبارها خاک می خورند یا به قیمت های چند برابر فروخته می شوند را دنبال می کنند که چندی پیش شنیدند: محتکر برنج در مکه حاجی شد.
این خبری بود که در خلال گشت مشترک تعزیرات تهران چندی پیش اعلام و بیان شد: فردی که سه هزار و ۶۰۰ تن برنج در پایتخت احتکار کرده بود به سفر حج رفته بود.
ما ایرانیانی که رویدادهایی اینچنین مثل احتکار یا گرانفروشی را دامن می زنیم همانانی هستیم که زمانی، صبح اول وقت، وقتی مغازه ای نخستین مشتری اش را راه می انداخت و به قول معروف دشت می کرد، اگر مشتری دوم هم به همان مغازه می رفت مغازه دار کالایی به او نمی فروخت و می گفت: من دشت کرده ام، روبه رویی هنوز دشت نکرده برو آنجا بخر.
حالا اما احتکار، گران فروشی آشکار، فروش جنس و قطعه معیوب به جای محصول سالم و این چیزها دیگر نه تنها از سوی این افراد مذموم نیست بلکه حق و ضرورت محسوب می شود و کاسبان و حتی برخی متولیان اتحادیه ها و دیگر نهادهای متولی نیز این عمل را نه تنها احتکار نمی دانند بلکه از آن دفاع می کنند و می گویند اگر این کارها را نکنند ضرر می کنند.
استدلال این دسته از افراد این است که به علت کاهش ارزش پول، مردم برای حفاظت از سرمایه هایشان این کارها را بکنند اشکال ندارد اما این درحالی است که هیچکس نمی تواند احتکار، گرانفروشی و سوءاستفاده از حق دیگران را به قیمت سودجویی بیشتر با هیچ منطق یا بهانه ای توجیه کند.
**ریشه یابی تاریخی طمعکاری
پدر علم مددکاری اجتماعی ایران در گفت وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است که در طول تاریخ اینقدر ایرانیان طعمکار نبوده اند که اینک شده اند و برای اثبات این مدعا به نیایش داریوش هخامنشی اشاره می کند که در آن آمده است: خداوندا این سرزمین را از سپاه دشمن، دروغ و خشکسالی دور نگه دار.
وی می گوید: در طول تاریخ طمع، حرص زدن و چنگ زدن به هرچیزی برای خواست و منافع شخصی حتی به قیمت نابودکردن دیگران به شکل کنونی در ایران وجود نداشته که اگر بود در نیایش شاهان هخامنشی به آن هم اشاره می شد.
این جامعه شناس سرآغاز شیوع تب طمعکاری و زیاده خواهی را از دهه ۴۰ خورشیدی می داند و معتقد است: رژیم پهلوی با عنوان اصلاحات ارضی یا الغای نظام ارباب و رعیتی وقتی خواست برنامه های دیکته شده آمریکا را در ایران پیاده کند زمینه های اجتماعی و فرهنگی تشدید حس طمعکاری را نیز پایه گذاری کرد.
سام آرام توضیح داد: فرهنگ طمع تا آن زمان در بازار، تولید و کشاورزی ایران به این شکل وجود نداشت و تا پیش از آن جوانمردی در کسب و کار و زندگی انسان ها حرف اول را می زد و الگو بود.
از نگاه این جامعه شناس انقلاب سفید ۶ ماده ای سال ۱۳۴۱ نظم فرهنگی جامعه را به هم زد، کشاورزی را تعطیل کرد و از همان زمان هم گندم از آمریکا وارد، مهاجرت روستاییان و واگذاری سهام کارخانه ها به کارگران شروع شد، اخلاق بد و سودجویی نامشروع نیز کم کم در بازار کلید خورد.
به اعتقاد این جامعه شناس، از این دوره تاریخی ایرانیان دوست دارند ارباب و شاه باشند؛ اسباب آن را می خواهند فراهم کنند یا اسباب آن را در سودجویی با هر ابزار و به هر شیوه ای می بینند؛ این فرهنگ بعد از انقلاب اسلامی هم به شکل نه چندان گسترده ادامه یافت.
سام آرام می گوید که مبنای اقتصادی ما در طول تاریخ همیشه آب بوده نه زمین اما در این برنامه (پس از اصلاحات ارضی) بدون توجه به مبانی و نیز مطالعه علمی، مبنا و اصالت را به اشتباه بر زمین گذاشتند.
وی تاکرد کرد: از این زمان به بعد اصالت به جای آب به زمین افتاد و آب، ملی و دولتی شد؛ وقتی چیزی را ملی کردند طمع در گرفتن آن هم زیاد می شود.
این جامعه شناس افزود: مردم از آن زمان که دولت قیم مردم شد و امکانات را بی حساب و کتاب به مردم داد اخلاق نامناسبی پیدا کردند که هرچه مال دولت است باید مجانی باشد و فکر می کنند هرچه بیشتر بتوانند از دولت بِکَنند منفعت بیشتری می برند زیرا برداشتشان این است که یک مو از خرس کنده اند.
** تعریف رفاه و جای خالی ابزارتنبیهی
براساس آنچه جامعه شناسان می گویند طعمکاری اگر به شکل پدیده ای اجتماعی همه گیر شد آثار و تبعات بسیاری می تواند داشته باشد.
کارمندی که کم کاری کند اما ادعای دریافت حقوق کامل و بیشتر داشته باشد، فروشنده ای که کم می فروشد اما گران، معلمی که در آموختن کم می گذارد، میوه فروشی که حاضر است میوه هایش خراب شود و بیرون بریزد اما از درصد سودش کم نکند، راننده ای که حق شهروندی دیگران را برای زودتر رسیدن زیر پا له می کند، ثروتمندی که از همه ابزارهایش استفاده می کند تا بیشتر از روز قبل به ذخیره حساب های بانکی اش بیافزاید و … همه و همه در شرایطی رخ می دهد که انسان ها طمعکار و زیاده خواه می شوند و هیچ نظارت و ابزار تنبیهی هم برای مقابله با این وضعیت ایجاد نمی شود.
در این شرایط تعریف ها عوض می شود؛ تعریف مردم از رفاه، آسایش و نشاط نیز تغییر خواهد کرد؛ ثروت اندوزی به هر روشی، داشتن خودرو یا ویلای آنچنانی را معادل داشتن رفاه و آسایش تعریف می کند حال آنکه بسیاری از افراد مشاهده شده اند که این امکانات را دارند اما آرامش ندارند. به دنبال آن و برای تامین ابزارهایی که به زعم این افراد رفاه می آورد، احتمال دارد فعالیت هایی انجام دهند که حتی اگر به زیان دیگران هم باشد برای خودشان توجیه کنند و از نظر خودشان کار خلاف یا ناشایستی انجام نداده باشند.
** جامعه ضعیف شده است
جبار رحمانی دکترای مردم شناسی به عنوان عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت دارد و معتقد است: ویروس طمع و خودخواهی مثل خیلی چیزهای دیگر در فطرت و ذات انسان ها همیشه وجود داشته اما باید بررسی کرد چه شده که اینقدر رشد کرده و به فعلیت رسیده است.
این جامعه شناس در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه در انسان های اولیه هم طمعکاری و خودخواهی وجود داشته اظهارداشت: «جامعه» در ایران ضعیف شده و در این شرایط اگر انسان ها به حال خودشان رها شوند به سمت خودخواهی گرایش پیدا می کنند.
وی تشریح کرد: وقتی جامعه به افراد آموزش نمی دهد اگر دیگران از بین بروند او هم از بین خواهد رفت و سعادتمندی زندگی او در گرو سعادتمندی زندگی جمعی است، این خصیصه ها مانند طمعکاری بیش از هرزمان فعلیت پیدا می کنند.
رحمانی با بیان اینکه در جامعه ما مکانیزم های مهارخودخواهی ضعیف شده و افراد نیز می پندارد که جامعه هوادارش نیست، اظهارداشت: افراد در این شرایط یاد می گیرد باید خودشان مراقب خودشان باشند وگرنه کلاه سرش می رود.
وی تصریح کرد: الان برای خرید یک قطعه خودرو، خانه یا …. افراد باید مراقب باشند که کسی سرشان کلاه نگذارد چون جامعه ابزاری برای برخورد با این رویکرد نگذاشته است.
رحمانی افزود: فرد در جامعه می بیند امنیت ندارد و برای اینکه بتواند زندگی اش را مصون نگه دارد باید انرژی ذخیره کند تا خودش را نجات دهد و به همین علت به احتکار، گرانفروشی و سر دیگران کلاه گذاشتن روی می آورد.
به گفته این جامعه شناس، وضعیت افسارگسیخته احتکار یا دلالی به این علت است که آدم ها احساس ناامنی نسبت به آینده می کنند و اعتمادشان را به جامعه از دست داده اند؛ فرد می بیند در هر حرفه ای مجبور است تقلب کند زیرا به انرژی برای بقا نیاز دارد.
** چشم انداز چیست
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در پاسخ به این پرسش که در صورت تداوم این وضعیت چه چشم اندازی برای جامعه می توان متصور بود تصریح کرد: اگر این روند ادامه پیدا کند حس خوبی به وضعیت آینده ندارم زیرا جامعه به پیکری در حال مرگ نزدیک و ضعیف خواهد شد.
این جامعه شناس اعمال ابزارهای تنبیهی برای متخلفان را بسیار مهم دانست و با طرح این پرسش که «افراد در جامعه از سرنوشت کدام مجرم مطلع شده اند و سرانجامش را دیده اند؟» بیان کرد: در سیستم اجتماعی اگر دزدها و رانت خواران راحت در خیابان قدم بزنند و کسی با آنان کاری نداشته باشد توصیه اخلاقی دیگر جواب نخواهد داد و توصیه اخلاقی اصولا توصیه عملی است وگرنه تاثیرگذار نخواهد بود.
جباری گفت: اگر مساله رانت خواران، آقازاده ها، متخلفان و مفسدان هیچگاه حل نشود این مساله مثل ویروسی به بدن جامعه وارد می شود و دیگر دفع نمی شود.
**چرا توصیه های دینی کارساز نیست
این جامعه شناس در پاسخ به این پرسش که چرا توصیه های دینی و شرعی در این شرایط کارساز نیست تصریح کرد: دستور شرع برای حفظ و تنظیم روابط در جامعه نقش ایفا می کند اما اگر فقه بروزرسانی نشود یا با متخلفان برخورد نشود کارآیی لازم را دیگر نمی توان انتظار داشت.
وی بیان کرد: شنیده ایم اخیرا آیت الله جوادی آملی گفته اند اگر مراقبت نکنیم مردم ما را به دریا خواهند انداخت که این نشان می دهد رهبران دینی هم متوجه مشکل شده اند و اینک مردم از متولیان فقه انتظار دارند که ورود کنند.
این جامعه شناس با بیان اینکه اخلاق از شرع یا هرجای دیگری که نشات بگیرد اگر ضمانت اجرا نداشته باشد رعایت نمی شود اظهارداشت: در شرایط کنونی مردم به تجربه فهمیده اند که بعضی مدعیان اخلاقی دستشان خالی است.
** به دنبال مولفه های ملی و تاریخی
این جامعه شناس همچنین در پاسخ به این پرسش که توجه به هویت تاریخی و مولفه های ملی، احساس و عاملی که بتواند مردم را حول آن محور جمع کند آیا نمی تواند در این مسیر کمک کننده باشد توضیح داد: در کجا این مسائل و مولفه ها مثلا ارزش های ملی برای ما نهادینه شده است؟
وی سپس اینطور ادامه داد: اگر پس از پیروزی در یک مسابقه مثل فوتبال یکجا مردم به صورت خودجوش بیرون می ریزند و ایران ایران می کنند که جنبه مثبت دارد، مقطعی است و اگر آیین هایی که ما را به عنوان ملت پیوند می دهند را از بین ببریم دیگر نمی توان انتظار «حس تعلق» داشت.
جباری با بیان اینکه اگر فرد نتواند اعتماد کند در جامعه مشارکت هم نمی کند و تلاش می کند که گلیمش را خودش از آب بکشد، اظهارداشت: تا چند وقت پیش ناامیدی به آینده را در برخی نظرسنجی ها داشتیم اما اینک هراس از آینده داریم که خطرناکتر است.
** زود می آیند دیر می روند
دکتر سام آرام پدر مددکاری اجتماعی ایران درادامه گفت وگو با خبرنگار ایرنا درباره راهکارهای حل این نوع مشکلات معتقد است: پدیده اجتماعی طمعکاری هم مثل بسیاری از دیگر آسیب ها زود می آید و دیر می رود.
وی با بیان اینکه ارایه راهکار مناسب برای درمان این پدیده اجتماعی مثل دیگر آسیب ها فرصت، مجری، همت بزرگ و علاقه برای اقدام می خواهد، اظهارداشت: در شرایط کنونی جامعه ما به دنبال مسائل روزمره بویژه مسائل اقتصادی است.
**بارمان را یک شبه ببندیم
وی توضیح داد: یک جوان که تازه مشغول به کار شده برعکس قدیم که ذره ذره زندگی را می ساخت یک شبه می خواهد همه چیز داشته باشد و وقتی محقق نشود دچار ناامیدی و یاس می شود.
سام آرام نقش رسانه ها را در این زمینه مهم خواند، صداوسیما را به کم کاری متهم کرد و با طرح پرسشی گفت: در سریال های صداوسیما یک نکته پیداکنید که مخالف طمع و طعمکاری باشد.
وی با بیان اینکه مشکل دیگر در درمان این آسیب ها این است که نگاهها بیشتر به جامعه شناسی گرایش دارد تا روانشناسی اجتماعی، توضیح داد: به عنوان یک جامعه شناس و مددکار اجتماعی می گویم برای درمان آسیب های اجتماعی در ایران مطالعات با رویکرد روان شناسی اجتماعی جواب می دهد تا جامعه شناسی اما هیچ دانشگاهی رشته روان شناسی اجتماعی را آنطور که باید ارایه نمی دهد.
** پدیده خانه های سمساری
در ادامه این گزارش باتوجه به موضوع به سراغ یک جامعه شناس با گرایش اقتصاد اجتماعی رفتیم؛ دکتر غلامرضا علیزاده استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز معتقد است که پس از انقلاب اسلامی بویژه بعد از پایان جنگ تحمیلی جامعه بشدت قطبی شد.
وی افزود: آرمانگرایی و گرایش های معنوی، ازخودگذشتگی، انصاف، عدالتخواهی و منافع دیگران را بر منافع خود ترجیح دادن ها به مرور تغییر شکل داد و به صورت نوعی رقابت در جمع آوری ثروت و امکانات تبدیل شد.
به گفته این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، گروههای مرجع نیز که به نوعی قبلا جامعه را به سمت مصرف بهینه و قناعت سوق می دادند خودشان دچار نوعی بیماری های مصرف گرایی و مصرف زدگی شدند و ما با پدیده ای به نام «خانه های سمساری» مواجه شدیم.
علیزاده توضیح داد: افراد سعی می کردند تا آنجاکه می توانند از اشیا و وسایل، خانه را پر کنند و بعد احساس کمی جا می کردند و جای بزرگتر می خواستند، به همین شکل این سیر تشکیل خانه به مغازه سمساری در بسیاری از لایه های اجتماعی طی سال های گذشته رشد کرد.
این جامعه شناس گفت: از آنجاکه در جامعه هر قشری سعی می کند به نوعی رفتارهای یک قشر بالاتر از خود (یا قشری را که بالاتر از خود تلقی می کند) را تقلید کند این پدیده به همین شکل همه اقشار و لایه های اجتماعی را در تغییر دادن به امکانات زیستی و جمع آوری اشیا و امکانات برای نشان دادن بهزیستی خود به عنوان یک واقعیت و ارزش وارد هستی اجتماعی و مناسبات خانوادگی کرد.
وی افزود: در این فرآیند ازآنجاکه به دست آوردن این امکانات از طریق حقوق بگیری و انجام یک کار موظف و مشخص دست نایافتنی بود مشاغل دوم و سوم هم وارد شد.
علیزاده گفت: برای تقلید رفتار یک قشر بالاتر از خود چون امکانات و حقوق موجود از یک شغل مشخص امکان پذیر نیست لذا پدیده های رشوه گرفتن، اختلاس و سایر عوامل آسیب شناختی در سازمان های اداری رشد کرد و می بینیم که با این پدیده و فساد اداری چقدر مواجهیم.
این کارشناس امور اجتماعی بیان کرد: در جامعه ما بعد از مدتی بویژه پس از جنگ تحمیلی «فضیلت کار» جای خود را به «فضیلت ثروت و ابزارهای زیستی» داد؛ پس ارزش انسان ها به جای اینکه از اخلاق، علم و دانش و فداکاری نشات گیرد براساس ابزارهایی که پیرامونشان است شکل گرفت و به همین دلیل جامعه به سمت مصرف زدگی و مصرف گرایی شدید پیش رفت به طوری که در تمام استانداردهای جهانی ما چندین برابر استانداردهای دنیا مصرف داریم.
به گفته این جامعه شناس، گروههای مرجع در شکل گیری این نوع رفتارها نقش بسیار مهمی دارند؛ این گروهها وقتی خود واعظان غیرمتعظ (عالمان بی عمل) شوند دیگران تبعیت نمی کنند، رفتارشان را با آنها مورد سنجش قرار می دهند و به این سمت نیز سوق می یابند که در نهایت مجموعه جامعه به سمت مصرف گرایی و مصرف زدگی حرکت کند.
وی در تشریح هویت این گروههای مرجع اضافه کرد: گروههای مرجع مثلا مسئولان در همه رده ها را شامل می شوند که البته سلبریتی ها (افراد مشهور) هم نقش دارند.
این جامعه شناس گفت: به طور نمونه وقتی یک فوتبالیست در یک برج بزرگ زندگی می کند در سایرین هم این فکر ایجاد می شود که چرا ما نباید داشته باشیم؟
** همه دنبال شاسی بلند
علیزاده بیان کرد: امروزه ارزش انسان ها در شرایط فعلی براساس میزان ثروت، محل جغرافیایی زیستی و نوع ماشین و این ابزارها سنجیده می شود؛ پس افراد برای آنکه بتوانند وجاهت، منزلت و پایگاه جدید اجتماعی تعریف کنند سعی دارند به هر نحو این ابزارهای تشخص بخش (به زعم آنان) را برای خودشان فراهم کنند.
وی افزود: یکی از این موارد عطش پول درآوردن است که خیلی سریع و در زمان کوتاه ازطریق راههای میان بُر مثل اختلاس، رشوه و کلاهبرداری به پول برسند.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره علت های شکل گیری چنین پدیده هایی گفت: پس از جنگ احتیاج به بازسازی ویرانی ها بود، شرکت های زیادی ایجاد شدند که این بازسازی را انجام دهند و شهرها دوباره سازی شود که بده بستان های بین سازمان های دولتی و پیمانکاری از آن زمان کلید خورد.
وی افزود: در این شرایط برخی افراد در نهادها به جای اینکه نظارت کنند شریک شدند و درصد می گرفتند؛ از اینجا فساد و این پدیده کلید خورد و زمینه های بروز ثروت اندوزی و گرایش به ثروت افزون شد و به مرور زمان به صورت یک ویروس اجتماعی درآمد.
علیزاده با طرح عبارت دیگری از این موضوع تصریح کرد: در این زمینه فساد اداری حتی به مرحله ای رسیده ایم که متاسفانه موضوع در برخی نهادها از رشوه گیری فراتر رفته و به «زورگیری» رسیده است زیرا حتی اگر همه کارها را قانونی انجام داده باشید برای اینکه پرونده شما تایید شود، چیزی می گیرند و نام آن دیگر زورگیری است.
وی تصریح کرد: برای مقایسه وضعیت کنونی با زمان قبل از جنگ فقط کافی است نگاهی به محل سکونت و دارایی های مدیران بیاندازیم و مقایسه کنیم.
** تعریفمان از رفاه
این جامعه شناس در پاسخ به خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه تعریف های ما از رفاه و نقش آموزش و فرهنگ سازی در این زمینه چقدر می تواند برای مقابله با این نوع آسیب های اجتماعی موثر باشد گفت: رفاه امری نسبی است؛ امکان دارد یک نفر خودش را با فرد دیگری مقایسه و احساس فقیر بودن کند و همان فرد توسط انسان های یک لایه دیگر انسانی رفاه زده تلقی شود.
وی افزود: وقتی جامعه به سمت ابزارگرایی رفته و معیارهایش برای تحقق آرامش و آسایش را در فراهم کردن ابزارها دیده سعی می کند آن را فراهم کند و مسابقه ای در این زمینه شکل گرفته است.
به گفته وی در جامعه شناسی با اصل رفتارجمعی یا «مغناطیسم گروه» مواجهیم که وقتی گروه به سمت این ابزارها می رود تعریفی هم که همه دارند همان می شود؛ اینک براساس آن تعریف همه دنبال خودرو شاسی بلند و خانه آنچنانی یا اینچنین امکاناتی هستند.
** جریان از کجا آورده ایم
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی در مورد راهکاری حل چنین مشکلاتی نیز برخورد بدون اغماض با فساد و رانت را تنها راه دانست و گفت: هیچ راهی ندارد غیر از آنکه ابتدا جریان «از کجا آورده ای» را کلید بزنیم و در این زمینه با هیچکس اغماض نداشته باشیم.
وی اضافه کرد: باید مشخص شود مدیران دارایی هایشان را از چه راهی به دست آورده اند، مالیات آن را داده اند یا خیر؛ اگر در کسب دارایی نبوغ و تلاش آنها کارکرد داشته که هیچ اما اگر از رانت استفاده شده باید مالیات گرفته، رد مال شود و اموال برگردد.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به اینکه فرهنگ سازی در این زمینه چه جایگاهی دارد گفت: در شرایط کنونی برخورد مقدم است، فرهنگ سازی هم باید در دستور کار باشد اما فرهنگ سازی و تغییر یک رفتار اجتماعی دیر جواب می دهد، لذا برخورد باید سریع شروع شود.
وی پیشنهاد داد که از دانشگاههای بی طرف هیات هایی تشکیل و بررسی ثروت های مدیران شروع شود تا به زعم او «بحرانی» که اینک جامعه را در این بخش دربرگرفته تعدیل شود.
**مافیای مدیریت
علیزاده در ادامه با بیان اینکه پس از آن «مافیای مدیریت ارشد کشور را باید از بین برد»، توضیح داد: در چند دهه گذشته تنها ۸۰۰ مدیر درقالب ۲۰۰ خانواده هستند که مدیریت ها در آنها می چرخد و امور را در اختیار دارند؛ بهتر است مجالی داده شود افراد بهتر مدیریت ها را در دست بگیرند و خویشاوندسالاری از بین برود.
با توجه به نقطه نظرهای کارشناسان حوزه علوم اجتماعی از ابعاد مختلف مردم شناسی، جامعه شناسی اقتصاد و نیز مددکاری اجتماعی به نظر می رسد در شرایط کنونی راهی نیست جز ایجاد ابزارهای نظارتی دقیق و ضمانت های اجرا به منظور جلوگیری از بروز فساد و مقابله با رانت خواران از یکسو و نیز شروع اقدامات فرهنگ ساز و رفتارسازی باهدف آموزش رویکردهای سازنده از سوی دیگر که جامعه را از این پدیده طعمکاری رفته رفته دور کند.
