کشف حجاب در ايران پديده‌اي ناشي از آشنايي با غرب و تجددخواهي افرادي است که افکار و زندگي غربي را تجربه کرده بودند و مي‌کوشيدند زنان ايراني را نيز مانند زنان اروپايي بعد از رنسانس بدون حجاب و نيمه عريان سازند و البته لباس مردان را نيز تغيير دهند. درحالي که نخستين نشانه‌هاي کشف حجاب را مي‌توان در دربار ناصرالدين شاه قاجار و سپس در محافل روشنفکري مشاهده نمود، رسميت يافتن آن به دوره ديکتاتوري رضا شاه پهلوي باز مي‌گردد. رضاخان که پيش از رسيدن به مقام پادشاهي خود را فردي ديندار و پايبند به اصول مذهب نشان داده بود، پس از به قدرت رسيدن به تدريج ماهيت اصلي خود را نمايان ساخت. او که به نام تجددگرايي، تضعيف ارزش‌هاي ديني را سر لوحه برنامه‌هاي نوسازي فرهنگي خود قرار داده بود، طي اقداماتي مخالفت عملي خود را با اسلام و فرهنگ و سنن اسلامي جامعه آغاز کرد.
(مدني، ج.1، 1361: 117-119) از جمله اين اقدامات مي‌توان به حضور روز افزون ميسيون‌هاي مذهبي، تاسيس مدارس جديد، بازگشت اشراف زادگان تحصيل کرده از فرنگ، تاسيس کانون‌ها و انجمن‌هاي روشنفکري، تغيير نظام آموزشي، اجباري کردن استفاده از کلاه شاپو، صدورقانون متحد الشکل نمودن البسه، کشف حجاب بانوان، ترويج بي قيدي در ميان زنان، جلوگيري از حضور زنان باحجاب در پارک ها، سينماها، تاترها، هتل‌ها و ساير مراکز عمومي و… اشاره نمود.
در مرحله نخست سياست نوسازي فرهنگي رضاخان در سال 1307 اتباع ذکور ايراني موظف شدند لباس‌هاي متحد الشکل با کلاه خاص شبيه فرانسويان (کلاه پهلوي) بپوشند. بااجباري کردن اين قانون به تدريج تعداد کت وشلوار پوش‌ها زياد شد. درسال 1313رضاخان سفري به ترکيه داشت و در آنجا به شدت تحت تاثير اقدامات کمال پاشا (آتاتورک) قرار گرفت و رمز ترقي و پيشرفت کشور را در تغيير کلاه پهلوي به کلاه شاپو و رفع حجاب از زنان ديد(کشف حجاب در ايران، 1379 :17)
با آغاز سال 1314 تبليغات حکومتي در مورد کشف حجاب به اوج خود رسيد. علي اصغر حکمت- وزير معارف - در فروردين 1314/1935 در مدرسه شاپور شيراز جلسه‌اي تشكيل داد و از اصناف مختلف دعوت كرد. در اين مراسم عده‌اي دختر جوان بدون حجاب به اجراي برنامه پرداختند.(بصيرت منش: 1378، 190) همچنين در 17 دي ماه 1314/1936 رضاشاه، همسر و دو دخترش بدون حجاب در مراسم فارغ‌التحصيلي دانشسراي تهران شركت كردند. شاه در اين مراسم که خطاب به فارغ التحصيلان گفت: «بي نهايت مسرورم که مي‌بينم خانم‌ها در نتيجه دانائي و معرفت به وضيعيت خود آشنا شده و پي به حقوق ومزاياي خود برده‌اند. ما نبايد از نظر دور بداريم که در سابق نصف جمعيت کشور ما به حساب نمي‌آمد و نصف قواي عامله مماکت عاطل بود....شما خانم‌ها اين روز را يک روز بزرگ بدانيد و از فرصت هائي که داريد براي ترقي کشور استفاده نمائيد.» (مکي،ج.6 1362: 259-258) با اين اقدام از سوي رضا شاه پروژه کشف رسما کليد خورد.
همزمان با اجراي جشن‌ها و برنامه‌هاي طراحي شده ازسوي دولت براي ترويج کشف حجاب، يک سلسله مقالات به نظم و نثر در جرايد منتشر و در آنها از نقاب و حجاب زنان انتقاد به عمل آمد. پليس نيز مامور شد با خشونت تمام به مبارزه با حجاب اسلامي ـ به هر شکل ـ بپردازد. (مدني،ج.1، 1361: 120)
با وجود تمام تبليغات و اقدامات، مردم ايران در مقابل تغيير پوشش مقاومت مي‌ورزيدند. برنامه کشف رضا خان همچنين با مخالفت‌هاي گسترده‌اي از سوي علما مواجه شد. در شيراز آيت ا... فال اسيري (بصيرت منش، 1378 :419 -418 ) و در تبريز آيت ا... انگجي و آيت ا... آقا ميرزا صادق آقا به اعتراض شديد پرداختند. (بصيرت منش، 1378: 404) فالي دستگير وزنداني و علماي تبريز توقيف، زنداني و يا تبعيد شدند.در ديگر نقاط ايران نيز به همين ترتيب حرکت‌هايي در اعتراض به رضا شاه صورت گرفت. اين سلسله مبارازات نهايتا با وقوع قيام گوهر شاد و به خاک و خون کشيده شدن مردمامي که در براي دفاع از باورهاي اصيل خود در پناه حرم امن امام رضا(ع) در مشهد تجمع کرده بودند، به اوج خود رسيد.
اگر مي‌خواهيد از کشف حجاب و سياست رضاشاه در بي حجاب کردن زنان ايراني بدانيد به منابع زير مراجعه نماييد:
1- تغيير لباس و كشف حجاب به روايت اسناد، تهران، مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات، 1378. اين كتاب در دو قسمت مقدمه در نود و چهار صفحه و اسناد در ششصد و هجده صفحه به همراه تصاويري از جريان كشف حجاب در پايان انتشار يافته است. در اين كتاب دويست و هشت سند تاريخي ارزشمند، از روزگار پهلوي اول بازنويسي و به همراه نمونه‌اي از اصل اسناد ارايه گرديده است.
2- واقعه كشف حجاب، اسناد منتشرنشده از واقعه كشف حجاب در عصر رضاخان، به كوشش سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي و مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگي، تهران، 1371. اين كتاب هم شامل دويست و بيست و شش سند تاريخي به همراه متن اصلي از جريان كشف حجاب در دوره‌ي رضاشاه است.
3- خشونت و فرهنگ (اسناد محرمانه كشف حجاب (1322- 1313)، مديريت پژوهش و آموزش، تهران، سازمان اسناد ملي ايران، 1371. در اين كتاب اسناد روند اجرايي كشف حجاب عمدتاً اسناد وزارت كشور (شامل پانصد و هفتاد و يك سند) از شهرهاي مختلف انتخاب و بازنويسي گرديده است. در پايان كتاب شش قطعه عكس مربوط به موضوع كتاب نيز مندرج است.
4- حكايت كشف حجاب (جلد 2 و 1)، تهران، مؤسسه فرهنگي قدر ولايت، 1381. مؤسسه قدر ولايت در اين كتاب دو جلدي اسناد و خاطراتي از جريان كشف حجاب كه در آثار قبلي انتشار يافته را گردآوري و با مصاحبه‌هاي جديد به صورت موضوعي تدوين و منتشر نموده است.
5- كشف حجاب، زمينه‌ها، پيامدها و واكنش‌ها، مهدي صلاح، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي، 1384. كتاب فوق جديدترين پژوهش پيرامون كشف حجاب در ايران است كه محقق با بهره‌گيري از منابع تجددگرايي و كشف حجاب در دوره‌ي رضاشاه، زمينه‌ها و مقدمات اعلام كشف حجاب و چگونگي اجراي آن، سير كشف حجاب در نواحي مختلف ايران، واكنش‌هاي اجتماعي در برابر كشف حجاب، و سرانجام پيامدهاي كشف حجاب را بررسي نموده است. در كتاب تصاوير از اسناد و عكس‌هاي منتشرشده در مطبوعات دوره‌ي پهلوي اول هم درج شده است.
6- كشف حجاب، فاطمه حيدريان، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1379. اين كتاب كه مجلد هفتم از مجموعه دانستني‌هاي انقلاب اسلامي براي جوانان به حساب مي‌آيد، روايت ساده و رواني را براي مخاطب از جريان كشف حجاب ارايه داده است.
7- سياست و لباس (گزيده اسناد متحدالشكل شدن البسه 1307- 1318)، به كوشش سيد محمدحسين منظورالاجداد، تهران، سازمان اسناد ملي ايران، 1380. دكتر سيد محمدحسين منظورالاجداد از اساتيد بنام سندشناسي در كتاب فوق بيش از سيصد سند تاريخي را كه بخش مهمي از آن به تغيير لباس زنان و كشف حجاب و لباس روحانيت مربوط مي‌شود، گردآوري و بازنويسي نموده‌اند. مؤلف محترم تصريح نموده است اين تعداد حجم اندكي از اسناد اين موضوع است كه به علت عدم فهرست‌نويسي اسناد شهرستان‌ها به اين ميزان بسنده شده است.
8- رسايل حجابيه (شصت سال تلاش علمي در برابر بدعت كشف حجاب)، دفتر اول و دفتر دوم، رسول جعفريان، قم، انتشارات دليل ما، 1380. استاد جعفريان از تلاشگران عرصه پژوهش تاريخ و فرهنگ اسلامي كشورمان كه خداوند توفيقاتشان را روزافزون كند در كتاب ارزشمند فوق پس از ذكر مقدمه‌اي مبسوط بيش از سي رساله حجابيه‌اي كه توسط علما و فقهاي شيعه در ايران نگاشته شد، گردآوري و منتشر نموده‌اند. برخي از اين رسايل خود شامل چند رساله هستند. از موارد جالب توجه در اين كتاب تهيه و درج كتاب‌شناسي حجاب است كه از ضروريات اهل تحقيق به شمار مي‌رود. استاد جعفريان گزارشي از اين دو جلد كتاب مفصل (1450 صفحه) را با نام داستان حجاب در ايران پيش از انقلاب در دويست و نود صفحه در سال 1383 در مركز اسناد انقلاب اسلامي انتشار داده‌اند.
9- كشف حجاب، نشست تخصصي، با حضور مهستي ابوذرجمهري، حوريه سعيدي، مهدي صلاح، عبدالمجيد معاديخواه، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي، 1384. مؤسسه پژوهش‌هاي سياسي در سلسله نشست‌هاي تخصصي كه برگزاز نمود در نشست چهارم با حضور صاحب‌نظران و پژوهشگران به بررسي كشف حجاب پرداخت كه مجموعه سخنراني اين نشست تخصصي در كتاب فوق ارايه شده است.
منبع: سايت کتابخانه تخصصي تاريخ اسلام و ايران
