جام جم آنلاين: آنفلوآنزاي خوكي يا به عبارت درست‌تر نوع A نه آنقدر ترس دارد كه زندگي‌مان را مختل كنيم و نه آنقدرها بي‌خطر كه فكر كنيم هيچ اتفاق جديدي نيفتاده است. اين، همه حرف دكتر محمد نبوي، معاون مركز مديريت بيماري‌هاي واگير وزارت بهداشت و عضو كميته كشوري كنترل و پيشگيري از آنفلوآنزاي نوع A است.
اتفاقا او مطمئن است به خاطر كارش هم كه شده حتما آنفلوآنزا مي‌گيرد، اما برعكس جو عمومي جامعه و برخي خانواده‌ها كه ترس كاذبي نسبت به اين نوع از آنفلوآنزا پيدا كرده‌اند، خيلي نگران نيست.
در اين گفتگو هم سعي شده همه جوانب و پرسش‌هاي موجود در خصوص اين بيماري از تاريخچه تا شيوه مقابله دنيا با آن و آنچه در كشور ما تاكنون اتفاق افتاده يا خواهد افتاد، پرسيده شود.
اگر از آنفلوآنزاي نوع A يا همان خوكي خيلي مي‌ترسيد، يا اين كه اصلا توجهي هم به اخبار و اتفاقات اين بيماري نداريد، حتما اين مصاحبه را بخوانيد. اگر جزو اين دو گروه نيستيد، پس اطلاعاتتان را كامل كنيد.
پرسش اولم شايد كمي غيرمتعارف به نظر برسد، اما مي‌خواهم بدانم شما به عنوان عضو كميته كشوري كنترل و پيشگيري از آنفلوآنزاي نوعA چقدر احتمال مي‌دهيد به اين نوع از آنفلوآنزا مبتلا شويد؟
خب خيلي‌ها مبتلا مي‌شوند، اما چون پزشك هستم و با بيماران در ارتباطم، قطعا مبتلا مي‌شوم.
از اين كه مبتلا مي‌شويد، چقدر نگران هستيد؟
خيلي بيشتر از آنفلوآنزاي فصلي نگران مبتلا شدنش نيستم. به اندازه آنفلوآنزاي فصلي نگرانش هستم.
خب ماجرا از همين جا شروع مي‌شود، چرا كه تعدادي از شهروندان خيلي بيشتر از آنفلوآنزاي فصلي نگران ابتلا به آنفلوآنزاي نوع A هستند.
ببينيد، بحث آنفلوآنزاي نوعA را نه بايد خيلي جدي گرفت و نگران شد و نه اين كه كلا بي‌تفاوت بود. در واقع مثل خيلي از بيماري‌ها، اگر خيلي نگران باشيم و بترسيم، در واقع زندگي را فلج مي‌كنيم و اگر خيلي بي‌تفاوت باشيم، در واقع خودمان را در معرض خطر قرار داده‌ايم. آنفلوآنزاي نوعA نه خيلي خطرناك است، نه بي‌خطر. بايد ماهيتش كاملا روشن شود.
تعدادي از شهروندان متاسفانه فكر مي‌كنند اصلا خبري نيست و جو كاذبي در خصوص اين بيماري ايجاد شده تا مثلا واكسن‌ها و داروهاي موجود به فروش برسد و مباحثي نظير اين موضوع كه كاملا اشتباه است.
اتفاقا آقاي دكتر! برخي مسافران حج تمتع در بازگشت معتقد بودند در عربستان خبر چنداني نيست و اوضاع اين كشور آرام بوده است؟
دقيقا همين طور است. برخي حجاج مي‌گفتند اصلا در عربستان خبري نبوده، نه مرده‌اي در خيابان بود و نه اين كه بيماري در خيابان به بيمارستان برده مي‌شد و از اين قبيل صحبت‌ها، در حالي كه گروه پزشكي را كه ما به عربستان اعزام كرديم، اعلام كردند مبتلايان در بيمارستان‌ها تحت درمان بودند و حتي مريض‌هاي بدحال هم داشتند و در حال آماده‌باش بودند.
آقاي دكتر! داستان اين آنفلوآنزا چيست؟ اصلا از كجا آمده و اعلام همه‌گيري، ترس و... از كجا شروع شد؟
از حدود 10 سال پيش نوعي ويروس آنفلوآنزا در پرندگان تا حدودي پتانسيل انتقال به انسان را پيدا كرد. اسم اين ويروس هم H5N1 بود كه موسوم شده به آنفلوآنزاي پرندگان. وقتي هم انسان به آن مبتلا مي‌شد، 60 درصد احتمال مرگ وجود داشت. معمولا كساني هم به آن مبتلا مي‌شوند كه در ارتباط مستقيم با پرندگان بودند. نگراني كه در خصوص اين نوع آنفلوآنزا وجود داشت، ابتلاي انسان به انسان بود كه در صورت انساني شدن آن، اين نگراني وجود داشت كه تعداد قربانيان آن بسيار زياد باشد. خوشبختانه اين نوع آنفلوآنزا انساني نشده و البته ممكن است در آينده اين اتفاق بيفتد كه قابل پيش‌بيني هم نيست. از اواخر زمستان سال گذشته و اوايل بهار، ويروس جديدي از كشور مكزيك آمد كه تركيبي از ژن‌هاي ويروس خوك‌ها، پرندگان و انسان بود.
اين ويروس پس از مدتي انساني شد و بسرعت در تمام كشورها گسترش يافت و پاندمي يا جهاني‌گيري آن با عنوان فاز 6 اعلام شد. منظور از فاز 6 هم جهاني شدن يك ويروس يا بيماري است و نه صرفا اعلام خطر و ترس در مردم.
براساس بررسي‌هايي كه تاكنون درخصوص اين نوع ويروس در دنيا انجام شده، به اين نتيجه رسيده‌اند كه تغيير شدتي تاكنون نداشته است و احتمالا اين ويروس در طول مدت اين اپيدمي كه 2 سالي طول خواهد كشيد، با همين شدت خواهد بود.
سابقه هم همين را نشان مي‌دهد؛ چراكه هر 10 تا 40 سال يك پاندمي جديد آنفلوآنزا داشته‌ايم. البته نگراني‌‌هايي هم به خاطر 2 استثنا در تاريخ ويروس آنفلوآنزا وجود دارد.
اين استثناها چه بودند؟
يك بار در سال 1918 آنفلوآنزاي اسپانيايي ابتدا در بهار و تابستان سبك بود و تعداد مبتلايانش زياد نبود كه در پاييز و زمستان، ناگهان شديد شد و حدود 100 ميليون نفر را كشت، در سال 1977 نوع ديگري از آنفلوآنزاي H1N1 برعكس در آمريكا ابتدا در بهار و تابستان شديد بود و در پاييز شدت آن كاهش يافت. بجز اين 2 مورد بقيه موارد آنفلوآنزا با شدت يكساني وجود داشته است، مثل آنفلوآنزاي فصلي يا هنگ‌كنگي كه از سال 1968 شايع شد و از آن زمان تاكنون به مدت 40 سال با شدت يكساني ادامه داشته است. به هر حال بررسي‌هاي اخير دانشمندان دنيا نشان داده است شدت آنفلوآنزاي جديد بيشتر از شدت آنفلوآنزاي فصلي يا هنگ‌كنگي نيست.
خب پس چرا بايد نگران باشيم و نگراني‌هاي موجود براي چيست؟
علت به وسعت انتشار اين ويروس برمي‌گردد، به هر حال ويروس آنفلوآنزاي نوع A ويروس جديدي است كه سيستم ايمني بدن افراد با آن آشنايي ندارد و 20 تا 40 درصد جمعيت دنيا، ظرف 2 سال در 6 تا 8 موج گرفتار آن خواهند شد.
يعني 60 تا 80 درصد از مردم جهان اصلا مبتلا نمي‌شوند؟
خير، بقيه افراد به احتمال قوي فرم‌هاي خفيف و بدون علايم آنفلوآنزاي نوعA را مبتلا مي‌شوند. در واقع همه كم و بيش با اين ويروس تماس پيدا خواهند كرد.
از نظر ابتلا فرق اين ويروس با ويروس آنفلوآنزاي هنگ‌كنگي يا همان فصلي چيست؟
آنفلوآنزاي فصلي حدود 5 تا 10 درصد از افراد جامعه را درگير مي‌كند و براي افراد مسن، كساني كه اين ضعف ايمني بدن دارند يا داراي بيماري‌هاي زمينه‌اي هستند، خطرناك است، در صورتي كه آنفلوآنزاي نوعA 20 تا 40 درصد را درگير خواهد كرد و با اين حساب، مثلا اگر در آنفلوآنزاي فصلي 5 درصد از افراد با ضعف ايمني بدن مبتلا مي‌شدند در آنفلوآنزاي نوع A اين رقم به بيش از 6 يا 7 برابر مي‌رسد. پس افراد مراجعه‌كننده به بيمارستان‌ها نيز به تبع بيشتر مي‌شود.
آمار مبتلايان و مراجعه به مراكز درماني در دنيا چطور است؟
موج اول اين بيماري در كشورهايي نظير انگلستان، آمريكا و استراليا طي شده است، انگلستان يكي از دقيق‌ترين آمارهاي زيستي دنيا را دارد. براساس آمار اين كشور در هر پيك اپيدمي، يعني هرموج آن كه حدود 2ماه طول مي‌كشد، در هر هفته 110 هزار بار مراجعه سرپايي داشته‌اند، ميزان بستري‌ها دو برابر شده و در برخي مراكز 5 برابر حد معمول بيمار سرماخورده مراجعه كرده است. يعني علائم مانند آنفلوآنزاي معمولي است، اما وسعت بيشتري دارد. البته مبتلايان و تلفات در جاهاي مختلف دنيا متفاوت است، مثلا در استراليا كه رتبه اول بهداشت جهاني را دارد اعلام شده شدت آنفلوآنزاي نوع A از نوع آنفلوآنزاي فصلي خفيف‌تر هم بوده و براساس اعلام آنها، تلفات آنفلوآنزاي جديد يك مورد در 2000 و ميزان تلفات در آنفلوآنزاي فصلي يك در هزار بوده است.
توليد واكسن براي پيشگيري از آنفلوآنزاي نوع A در چه مرحله‌اي است؟
ببينيد ما در حال حاضر واكسني براي اين بيماري در دست نداريم. واكسن اين بيماري اوايل سال 2010 ميلادي در دسترس قرار مي‌گيرد.
اما بتازگي كشور چين مدعي شده، واكسن اين نوع از آنفلوآنزا را توليد كرده است؟
بله. كشورهاي غربي هم تاييد كرده‌اند، اما 4 ماه بررسي بي‌خطري واكسن آن طول خواهد كشيد، يعني بايد طي چند مرحله روي بيماران آزمايش كنند و اگر عارضه‌اي نداشت به توليد انبوه برسد.
نيازي به طي اين دوره آزمايشي با توجه به پاندمي بيماري وجود دارد؟
بله. در سال 1977 در آمريكا همزمان با اپيدمي آنفلوآنزا واكسن آن را توليد كردند و بدون بررسي به تعداد زيادي از افراد، واكسن تزريق شد. 500 نفر بر اثر عوارض واكسن فوت كردند، در حالي كه پس از مدتي در پاييز، برعكس انتظار، از شدت آنفلوآنزا كم شد و در واقع 500 نفر از افراد سالم براساس اين اشتباه كشته شدند. با اين تجربه بايد واكسن در گروه‌هاي داوطلب امتحان شود و پس از چندين مرحله آزمايش و در صورت تاييد نهايي به توليد انبوه برسد.
براي درمان آنفلوآنزاي نوعA داروي خاصي تجويز مي‌شود؟
در 98 درصد مواقع اين بيماري خفيف خواهد بود و بدون درمان علامتي خوب خواهد شد؛ البته در 6 درصد موارد تبديل به سينوزيت مي‌شود و 10 درصد برونشيت مي‌دهد كه در مجموع كشنده نيستند، اما اگر به ذات‌الريه تبديل شود، كشنده خواهد بود. در واقع يك تا 2 درصد مبتلايان كه ذات‌الريه ميگيرند يا به برونشيت شديد مبتلا مي‌شوند بايد بستري شوند كه در اين تعداد درصدي فوت خواهند كرد.
و دارو؟
دارو به ميزان كافي وجود دارد و بايد به بستري شدگان داده شود نه به كساني كه به شكل خفيف مبتلا شده‌اند. به موارد خفيف دارو داده نمي‌شود. چون نيازي نيست و علاوه بر اين مصرف زياد دارو باعث مقاومت بدن مي‌شود و ممكن است در صورت ابتلاي فرد در موج‌هاي بعدي كه 6 تا 8 موج خواهد بود، ديگر دارو اثر نكند.
در واقع به افرادي كه ضعف ايمني دارند، زنان حامله، بيماران شيمي درماني شده، افرادي كه پيوند عضو داشته‌اند، افراد مسن، بيماران قلبي و عروقي، بيماران ريوي و آسم شديد و ... دارو، بدون بستري داده مي‌شود.
با اين تفاسير، به خاطر نبود واكسن در حال حاضر و تجويز دارو براي موارد خاص، پيشگيري و آموزش حرف اول را مي‌زند؟
دقيقا، همه تاكيد ما بر آموزش است به اين خاطر كه از نظر آماري ثابت شده است اگر موارد انتقال بين بيماران كم شود، ميزان بيماري هم به طور كلي بسيار كاهش خواهد يافت. يعني يك فرد مبتلا ميتواند دست‌كم چند نفر را مبتلا كند اما اگر با آموزش به همين بيمار به او بياموزيم كه خود را در معرض ابتلاي بقيه قرار ندهد، ميزان ابتلا بسيار كاهش مي‌يابد.
خب اين فرد مبتلا بايد چه كار كند تا ديگران مبتلا نشوند؟
با هم دست ندهند، روبوسي نكنند، مبتلايان در منزل بمانند و به محل كار يا مراكز عمومي مراجعه نكنند، اگر بيماران ناچارند در طول مدت بيماري به بيرون از منزل مراجعه كنند، از ماسك استفاده كنند و دست‌كم دستمال داشته باشند و روي دهان و بيني را بپوشانند و حتما موقع عطسه از دستمال استفاده كنند. افراد بهداشت فردي را رعايت كنند و دست‌ها را در طول روز، چندين بار شستشو دهند.
ظاهرا دستورالعمل‌هايي براي مدارس و دانشگاه‌ها ابلاغ شده، اين دستورالعمل‌ها حاوي چه نكاتي است؟
براساس اين دستورالعمل‌ها در مدارس با كمتر از 500 دانشآموز تا 10 درصد و در مدارس با بيش از 500 دانشآموز، اگر تا بيش از 5 درصد دانشآموزان همزمان به آنفلوآنزاي نوعA مبتلا شوند، آن مدارس به شكل موقت تعطيل خواهند شد.
دارو به ميزان كافي وجود دارد و بايد به بستريشدگان داده شود نه به كساني كه به شكل خفيف مبتلا شده‌انداما اگر در مدارس تنها در يك يا دو كلاس دانشآموزان مبتلا به آنفلوآنزاي نوعA زياد شوند، همان كلاس‌ها تعطيل خواهند شد و بقيه كلاس‌ها داير خواهد بود.
اگر شدت بيماري در پاييز و زمستان خيلي زياد شود، چطور؟
در اين صورت كه البته قابل پيش‌بيني هم نيست، ممكن است خيلي از مراكز جمعي نظير مدارس، دانشگاه‌ها، سينماها و ... تعطيل شوند.
آقاي دكتر! آمارگيري مبتلايان در كشور چگونه صورت مي‌گيرد، در واقع آماري از مبتلايان كه تاكنون اعلام كرده‌ايد، چگونه به دست آمده است؟
هنوز در كشور ما چرخش ويروس به شكل جدي صورت نگرفته است.
كساني كه از خارج از كشور مي‌آيند در مرزها و فرودگاه‌ها مورد كنترل قرار ميگيرند و بيماران شناسايي مي‌شوند و به بقيه هم پنفلت داده مي‌شود تا در صورتي كه بعدا علايم داشته و مريض شدند، حتما مراجعه كنند.
قرار شده هزار مورد را از اين طريق شناسايي كرده و بعد از هزار مورد مبتلا نمونه‌گيري را قطع كنيم. چون چرخش ويروس در كشور شروع خواهد شد و بيشتر آمار بستريشدگان را اعلام خواهيم كرد.
يعني همه مبتلايان كشور از خارج آمده‌اند؟
به هر حال اين بيماري از خارج وارد شده و بعد از موارد اوليه كه مسافران بودند، بقيه مبتلايان نزديكان و افراد در تماس با آنها بوده‌اند. در واقع آمار مبتلايان ما را، اين مسافران و نزديكان و افراد در تماس با آنها كه مراجعه كردند، تشكيل مي‌دهند.
خب اگر مسافري يا همراهش بعدا به اين ويروس مبتلا شد و مراجعه نكرد، چطور؟
بله، ممكن است كسي به شكل خفيف مبتلا شود و مراجعه نكند.
اتفاقا در فرودگاه‌ها شناسايي بيماران چندان با دقت انجام نمي‌شود؟
در واقع امكان‌پذير نيست، ببينيد روزانه بيش از 12 هزار مسافر وارد كشور مي‌شود و فقط مي‌توان بيماران بدحال را شناسايي كرد و به بقيه پنفلت و بروشورهاي آموزشي داده مي‌شود تا در صورت مشاهده علائم، مراجعه كنند. اما در فرودگاه‌هاي شهرستان‌ها كه پروازهاي محدودي دارند، كار نظارت و شناسايي بهتر انجام مي‌شود و اتفاقا در بازديد از اين فرودگاه‌ها ديده شده كه آموزش‌هاي خوبي صورت گرفته است و حتي پزشك با مسافران صحبت كرده و آموزش چهره به چهره انجام مي‌شود.
پس ممكن است تعداد مبتلايان بيشتر از آمار اعلامي شما باشد؟
قطعا بيشتر است خصوصا كه امكان تشخيص نوع ويروس 48 ساعت بعد از ابتلا امكان‌پذير است و بعد از آن قابل تشخيص نيست كه چه نوع ويروس آنفلوآنزايي بوده است.
به هر حال 15 نوع ويروس سرماخوردگي داريم كه فقط 3 نوع آن آنفلوآنزا است. در كشور ما در حال حاضر بيشتر مبتلايان آنفلوآنزاي فصلي دارند كه پيش‌بيني مي‌شود در پاييز و فصل سرما، مبتلايان آنفلوآنزاي نوعA بيشتر شوند.
دوره اين بيماري چقدر طول مي‌كشد؟
معمولا طي 2 يا 3 روز تب بيمار قطع مي‌شود و ظرف يك هفته بيمار كاملا خوب مي‌شود كه براي 98 درصد مبتلايان همين روند صادق است.
آقاي دكتر اگر فردي به آنفلوآنزاي نوعA مبتلا شود و پزشك معالج تشخيص ندهد، چه مشكلي براي اين بيمار فرضي پيش مي‌آيد؟
خب من، خودم پزشكم و مكرر پيش مي‌آيد كه بيماران سرماخورده از من سوال مي‌كنند نكند بيماري‌شان آنفلوآنزاي نوعA باشد، من هم به آنها مي‌گويم، اگر آنفلوآنزاي نوعA هم باشد، لزوما بدتر نيست و حتي ميتواند ويروس ديگري از آنفلوآنزا باشد و از بيمار مي‌خواهم مراقبت‌هاي لازم را انجام دهد و دوره درمانش را طي كند و اگر بعد از چند روز بهبودي حاصل نشد، باز هم مراجعه كند.
با اين تفاسير وزارت بهداشت هرگز نمي‌تواند به آمار دقيقي از مبتلايان اين آنفلوآنزاي جديد دست يابد؟
بله، درست است، منتها كاري كه ما انجام خواهيم داد و همه كشورها هم انجام داده‌اند، اين است كه بعد از زياد شدن تعداد مبتلايان، از طريق دانشگاه‌هاي علوم پزشكي در سراسر كشور به طور مقطعي تعدادي نمونه را بررسي مي‌كنند و آمار و تعداد مبتلايان به انواع ويروس‌هاي سرماخوردگي را به دست مي‌آورند. بر اين اساس مشخص مي‌شود تغييرات ويروس چگونه بوده است.
منظورتان از تغييرات ويروس يعني چه؟
يعني اين كه آيا آنتي‌ژن‌هاي ويروس در طول مدت مشخص تغيير كرده و خفيف يا شديد شده است يا خير.
نتايج چه بوده، آيا اين ويروس در طول مدت انتشار تغييراتي داشته است؟
براساس اعلام مراكز جهاني تاكنون ويروس آنفلوآنزاي نوع A تغيير نكرده است.
پس ظاهرا ويروس سر به راهي است؟
سر به راه كه نه، تلفات هم داشته اما از نظر شدت، ويروس متوسطي است يعني نه خيلي خفيف است كه بيماري نداشته باشد و نه خيلي قوي است كه تلفات خيلي زيادي داشته باشد.
آقاي دكتر درخصوص برخي از بيمار‌ها اگر بيمار مبتلا در كشوري توسعه يافته زندگي كند، قاعدتا نحوه ابتلا، پيشگيري و درمانش، روند بهتري دارد و اگر همان بيماري در يك كشور توسعه نيافته شيوع پيدا كند، بيمار مبتلا، مشكلات بيشتري خواهد داشت، در مورد آنفلوآنزاي نوعA هم همين مطلب صادق است؟
ببينيد، تلفات اين آنفلوآنزا در كشوري مثل استراليا حداقل و در مكزيك، حداكثر بوده است. از يكسو تعداد بيماران با ضعف ايمني بدن در كشورهاي پيشرفته بهتر كنترل مي‌شوند و از سويي ديگر كلا در كشورهايي كه سيستم بهداشت و درمان قوي‌تري دارند، تعداد مبتلايان هم كمتر بوده است.
كشور ما چگونه است؟
كشور ما از نظر سيستم بهداشت و درمان متوسط است.
البته چون در كشور سيستم شبكه بهداشتي وجود دارد، قاعدتا كنترل بيماري بهتر انجام خواهد شد.
آقاي دكتر، آنفلوآنزاي نوع A به نژاد يا جنسيت هم ربط دارد؟
ثابت نشده و ربطي به نژاد و جنسيت ندارد، اما كودكان بيشتر به اين بيماري مبتلا مي‌شوند. گرچه تلفات در كودكان كم است. مثلا براساس آمار آمريكا از 550 مورد تلفات اين بيماري تنها 17 نفر كودك و نوجوان بودند.
و افراد مسن چطور؟
در سنين 65 سال به بالا تلفات در برخي كشورها كمتر بوده، اما سنين 80 سال به بالا تلفات زيادي داشته است.
ماندگاري اين ويروس در فضاي خارج از بدن انسان چقدر است؟
اين ويروس ميتواند بين 2 تا 8 ساعت روي سطوح و محيط مناسب زنده بماند. به خاطر همين مساله است كه نسبت به شستشوي زياد دست‌ها تاكيد شده است. بهتر است روزي 5 تا 6 بار دست‌ها شسته شود.
سوال آخرم به سوال اولم برمي‌گردد. شما گفتيد در معرض ابتلاي اين بيماري قرار داريد، با اين توضيح، اولين و مهم‌ترين كاري كه براي پيشگيري انجام خواهيد داد، چيست؟
رعايت بهداشت فردي، يعني با افراد سرماخورده دست نخواهم داد. روبوسي نمي‌كنم، دست‌ها را مرتب مي‌شويم، هنگام معاينه ماسك مي‌زنم و بعد از معاينه هم دست‌هايم را مي‌شويم.
و اگر مبتلا شديد؟
اگر مبتلا شدم، 2 تا 3 روز در منزل استراحت مي‌كنم و سعي مي‌كنم با ساير افراد تماس كمتري داشته باشم.
چند توصيه
ويروس آنفلوآنزاي نوع A از انساني به انسان ديگر از طريق تنفس منتقل مي‌شود و علائم اين بيماري در انسان مشابه سرماخوردگي است.
علايم اوليه بيماري آنفلوآنزاي نوعA مانند آنفلوآنزاي فصلي شامل تب، سردرد، سرفه، گلودرد و اسهال است و بعد از آن آبريزش و گرفتگي بيني، بدن درد، لرز و احساس خستگي در درجه بعدي آغاز مي‌شود.
اجتناب از تماس نزديك يا روبوسي با افرادي كه تب و سرفه دارند، مصرف مواد آشاميدني و غذايي سالم و انجام فعاليت‌هاي ورزشي از ديگر راه‌هاي مبارزه با اين بيماري است.
دستان خود را به طور مرتب با آب و صابون بشوييد، زمان عطسه يا سرفه جلوي دهان را با دستمال گرفته و از تماس نزديك با افراد آلوده اجتناب كنيد.
آنفلوآنزاي نوع A بيماري است كه از طريق ترشحات تنفسي و ارتباط فرد با فرد ديگر منتقل مي‌شود و اين ترشحات تا چندين ساعت روي سطوح خارجي از جمله دستگيره در اتوبوس و اماكن عمومي ماندگار است و در صورت تماس باعث انتقال بيماري مي‌شود.
شهروندان بايد در مواقع سرفه يك دستمال معمولي جلوي صورت گرفته و مسافرت‌هاي غيرضروري خود را كاهش دهند.
در صورت امكان تا يك هفته از ديدار با حجاج بازگشته از كشور عربستان و مسافراني از كشورهايي كه تعداد مبتلايانش زياد هستند،خودداري كنيد. در غير اين صورت چنانچه تاكيد بر اين ديدار داريد، فاصله يك متري خود را با فرد مورد نظر رعايت كنيد.
افراد مبتلا به اين بيماري بايد استراحت فراوان كنند، مايعات فراوان بنوشند و دست‌‌هاي خود را به فراوان آب و صابون بشويند، از ماسك استفاده و به مراكز بهداشتي، درماني و پزشكي مراجعه كنند.
