به گزارش «شیعه نیوز»، اریتره کشوری بر کرانه دریای سرخ در شمال شرقی آفریقا است که در سال ۱۹۹۳ میلادی با جدا شدن از اتیوپی مستقل شد، نام اریتره از واژه‌ای یونانی به معنای «سرزمین سرخ» گرفته شده‌است.
کشور اریتره حدود 6 میلیون نفر جمعیت دارد که حدود ۵۰ تا ۶۲.۵ درصد از ساکنان آن را مسیحی(بیشتر ارتدوکس) و بقیه جمعیت این کشور را مسلمانان پیرو مذهب اهل سنت تشکیل می‌دهند.
تاریخچه حضور اسلام در اریتره
اسلام در زمان نبی مکرم(ص) اسلام و در سال 614 میلادی و با مهاجرت صحابه به حبشه(سرزمینی کهن در شرق قاره آفریقا که مشتمل بر کشورهای کنونی اتیوپی، اریتره، جیبوتی و سومالی می‌شد) وارد اریتره شد و این کشور نخستین قدمگاه صحابه در خارج از شبه جزیره عربستان بود، اما پس از بازگشت صحابه از سرزمین حبشه، سفر و حضور مسلمانان از مکه و مدینه به این سرزمین متوقف نشد، بلکه برخی از مبلغان مسلمان به این سرزمین گام نهادند و پیوندهای خویشاوندی میان مسلمانان و ساکنان اریتره ایجاد شد که این مسئله در گسترش آیین اسلام تأثیرگذار بود و سپس آن‌ها اقدام به تأسیس مکتب‌خانه‌های قرآنی کردند که این مراکز علاوه بر آموزش قرآن، نقش مهمی در ترویج زبان عربی و فقه اسلامی داشت.
تأسیس مکتب‌خانه‌های قرآنی برای مقابل با جهل و بی‌سوادی
دین مبین اسلام همچنین، توسط تجار، بازرگانان و سپس علمای دینی اریتره در این کشور گسترش یافت و در زمانی که جهل و بی‌سوادی در اریتره فراگیر شده بود، علما و مبلغان مسلمان اقدام به تأسیس مکتب‌خانه‌هایی برای آموزش حفظ قرآن و تدریس علوم دینی و آموزش اصول و مبانی اسلام به مردم کردند.
علاوه بر آموزش حفظ قرآن قرآن کریم، دروسی در زمینه زبان عربی، نحو(الفیه ابن مالک)، فقه و حساب و برخی علوم دینی نیز به طلبه‌های این مراکز آموزش داده می‌شد، به‌طوری‌که این افراد پس از فراگیری قرآن و علوم دینی در این مکتب‌خانه‌ها به خلاوی(مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن در سودان) می‌رفتند، چرا که کشور سودان از دیرباز یکی از کشورهای پیشرو در زمینه آموزش مکتب‌خانه‌ای قرآن کریم است.
رونق روافزون مکتب‌خانه‌های قرآنی اریتره در سایه آموزش‌های مدرن
از جمله خلاوی قرآنی سودان که بسیار مشهور و معروف بودند، «شیخ القرشی»، «أم درمان» و «أم ضواً بان» و «بربر» بود که قرآنآموزان و طلبه پس از گذراندن دوره‌ای در این مکتب‌خانه‌ها، برای فراگیری بیشتر علوم دینی و قرآنی رهسپار مرکز اسلامی الازهر در قاهره و مراکز آموزش زبان عربی و دین اسلام در مصر می‌شدند.
ترتیل زیبای غیرعرب زبانان اریتره
فراگیری و حفظ قرآن کریم بخشی اصیل از فرهنگ جامعه مسلمان اریتره است و آن‌ها توجه ویژه‌ای به قرآن کریم دارند و از عمق وجود آن را حفظ می‌کنند، این در حالی است که برخی از آن‌ها عجم(غیر عرب‌زبان) هستند و با زبان عربی آشنایی ندارند، اما ترتیل بسیار زیبایی دارند و آیات قرآن را به شیوه بسیار زیبایی به‌صورت ترتیل می‌خوانند، با وجود این که بسیاری از آن‌ها معنای آیات را نمی‌فهمند.
اهتمام ویژه ساکنان سرزمین حبشه به قرآن
به طور کلی، مسلمانان سرزمین حبشه اهتمام ویژه‌ای به آموزش قرآن کریم به فرزندان خود دارند، گرچه مسلمانان در این منطقه پیوسته با شرایط سخت و دشواری مواجه بوده‌اند و پادشاهان این دیار پیوسته نسبت به اسلام و مسلمانان تعصب داشته‌اند.
آموزش در مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن در کشور اریتره که «القرآن» نامیده می‌شود، قدیمی‌ترین سبک آموزش در این کشور است که با جود شیوه‌های مدرن و جدید آموزش همچنان از رونق خاصی برخوردار است و در حقیقت این مراکز، نشانه‌ای از میراث ارزشمند اسلامی در شهرهای مختلف اریتره است که حضور تأثیرگذار اسلام در مناطق مختلف این کشور را نشان میدهد.
این مکتب‌خانه‌های سنتی آموزشی قرآن، میراث فرهنگی ریشه‌داری است که در آن‌ها قرآن کریم به شیوه سنتی به کودکان آموزش داده می‌شود، به‌طوری‌که مسلمانان اریتره هنوز این میراث ارزشمند آباء و اجدادی خود را حفظ کرده‌اند.
نقش «القرآن» در تثبیت هویت دینی مسلمانان اریتره
این مراکز بیانگر اهتمام مردم این کشور به قرآن کریم است که در تعمیق گرایش فرهنگی و تثبیت هویت اسلامی آن‌ها بسیار تأثیرگذار است.
جای تعجب نیست که در شهرهای مختلف کشور اریتره، این مکتب‌خانه‌های قرآنی نخستین خواستگاه برای تربیت اسلامی کودکان است و نخستین گام‌ها برای تربیت صحیح فرزندان براساس ارزش‌های والا و شریف اسلامی در این مراکز صورت می‌گیرد.
شیوخ و اساتیدی که بر این مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن نظارت دارند از فضلا و بزرگانی هستند که به امر مقدس آموزش قرآن می‌پردازند و خداوند متعال با حفظ کلام وحی بر آن‌ها منت نهاده و آن‌ها با این اقدام خداپسندانه خود به رضایت ذات حق تعالی و تقدیر و تکریم جامعه دست می‌یابند.
هیچ جوان مسلمانی در کشور اریتره رشد و نمو پیدا نمی‌کند، مگر این که ابتدا در این مکتب‌خانه‌های قرآنی حضور یافته و با زانو زدن در مقابل استاد، خواندن و نوشتن را فرا بگیرد.
کودکان در این مراکز ابتدا فراگیری حروف الفبا را آغاز می‌کنند، به‌طوری‌که با انگشت سبابه حروف الفبا را بر روی زمین شنی می‌نویسند و پس از گذراندن این مرحله، آیاتی از قرآن کریم را که از سوی استاد تلاوت می‌شود، با قلمی از جنس نی و با جوهر بر روی یک تابلوی چوبی می‌نویسند که این جوهر معمولا مخلوطی از دوده دیگ‌های پخت‌‌وپز، پودر سیاه موجود در باطری رادیو و صمغ عربی است که در یک کاسه کوچک فلزی قرار داده می‌شود.
شیوه آموزش حفظ قرآن در مکتب‌خانه‌های اریتره
نخستین موضوعی که در این مکتب‌خانه‌ها به قرآنآموزان آموزش داده می‌شود، حروف الفبا است تا قرآن‌آموز ابتدا بر تلفظ، نگارش و حفظ حروف الفبا به ترتیب مسلط شود و پس از آن استاد تلاش می‌کند که تفاوت میان حروف متشابه را از نظر تلفظ و نوشتن آموزش دهد تا قرآن‌آموز بتواند به‌عنوان مثال حرف «ق» را از «غ» تشخیص دهد و پس از آن قرآن‌آموز تلفظ این حروف را تکرار می‌کند و استاد اشکالات وی را برطرف می‌کند تا در نهایت بتواند این حروف را به شیوه صحیح تلفظ کند و در نگارش حروف متشابه نیز مسلط شود.
پس از آن قرآن‌آموز به مرحله تلفظ حرکات «نصب، کسر، ضم و سکون» منتقل می‌شود و نوشتن این حرکات بر روی حروف الفبا را فرا می‌گیرد تا این که خواندن و نوشتن را می‌آموزد و پس از آن حفظ سوره‌های قرآن با نظارت استاد را آغاز می‌کند.
قرآن‌آموز در نوبت صبح با حضور در این مراکز، آیاتی را که استاد بر وی می‌خواند، بر روی لوح چوبی می‌نویسد و شروع به حفظ کردن آن می‌کند و در نوبت عصر در محضر استاد حاضر می‌شود و محفوظات خود را ارائه می‌کند و اگر ادای حفظ او مورد قبول واقع شود، استاد به او اجازه میدهد که آیات را پاک کند و به مقطع دیگری منتقل شود، در غیر این صورت مجدد باید آن آیات را تکرار کرده تا به حفظ آن‌ها مسلط شود، این چنین ادامه میدهد تا سوره‌های قرآن کریم را حفظ و بدین ترتیب حافظ کل قرآن شود.
قرآنآموزان پس از آن‌که بدین شیوه توانستند قرآن را حفظ کنند در مراسمی با عنوان جشن «ختام» که اعضای خانواده نیز حضور پیدا می‌کند همراه با استاد خود مورد تجلیل قرار می‌گیرند و به سنبلی برای افتخار خانواده و اطرافیان تبدیل می‌شود.
رونق روافزون مکتب‌خانه‌های قرآنی اریتره در سایه آموزش‌های مدرن
در برخی کشورهای شرق و شمال شرق آفریقا از جمله سودان، «الکتاتیب القرآنية»(مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن) را «الخلاوی القرآنیة» می‌نامند که «الخلوة» در اصل برگرفته از «الاختلاء» به معنای منحصرشدن در مکانی است که هیچ تماسی با خارج وجود ندارد، این اصطلاح بعدها به اماکنی اطلاق شد که معلم قرآن به دور از سر و صدا با کودکان خلوت می‌کرد تا چگونگی قرائت قرآن و حفظ آن به یکی از روایت‌های رایج را به آن‌ها آموزش دهد و اصطلاح «الخلاوی القرآنیة» در کشور سودان و برخی مناطق کشور اریتره که از نظر فرهنگی تأثیرپذیری بیشتری از سودان دارند، بر مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن اطلاق می‌شود.
حفص از عاصم؛ روایت غالب برای آموزش قرآن در مکتب‌خانه‌های اریتره
اما اصطلاح رایج برای مکتب‌خانه‌های قرآنی در اریتره واژه «القرآن»و «قرآن» است، به خاطر این که این مکتب‌خانه‌ها اماکنی برای آموزش حفظ قرآن هستند و این اصطلاح برگرفته از خود قرآن است و غالبا در این مراکز، کلام وحی به روایت حفص از عاصم آموزش داده می‌شود.
بسیاری از اساتیدی که امر آموزش قرآن را در مکتب‌خانه‌های آموزش قرآن اریتره عهده‌دار می‌شوند، خود قرآن را در خلاوی(مکتب‌خانه‌ها) شمال و شرق سودان فراگرفته‌اند که مکتب‌خانه‌های «أم ضبان» و «أسوت» از مشهورترین مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن در سودان به‌شمار می‌روند.
«سیدنا» و «شیخنا» از نام‌های اساتید مکتب‌خانه‌های قرآنی
مردم اریتره، استاد مکتب‌خانه‌های آموزش قرآن را «سیدنا»، «شیخنا» و «أبوشیخنا» صدا می‌کنند و اگر کسی که قرآنآموزان را آموزش میدهد زن باشد؛ او را «شیخایت» می‌خوانند که این الفاظ با هدف احترام و تکریم جایگاه این اساتید به کار برده می‌شود و به قرآنآموزان نیز «درسه» می‌گویند به معنای این که در حال آموزش و تحصیل هستند.
معمولا پدران در اریتره پسران را برای حضور در مکتب‌خانه‌های قرآنی همراهی می‌کنند، درحالی‌که دغدغه تربیت فرزندان خود براساس ارزش‌های اسلامی را دارند، «القرآن» در نزد والدین تنها مکانی برای آموزش خواندن و نوشتن نیست، بلکه فضایی مناسب برای شکل‌گیری رفتار صحیح کودکان و آموزش و تربیت آن‌ها به بهترین وجه است به‌طوری‌که آن‌ها را از افتادن در دام انحرافات اخلاقی حفظ می‌کند.
رونق روافزون مکتب‌خانه‌های قرآنی اریتره در سایه آموزش‌های مدرن
از دیگر آداب و رسوم حضور قرآنآموزان در مکتب‌خانه‌های اریتره این است که قرآن‌آموز باید به محض ورود به این مراکز دست استاد خود را به نشانه احترام و تکریم جایگاه وی ببوسد و سپس در گوشه‌ای بنشیند و نگارش حروف الفبا با انگشت سبابه بر روی زمین شنی را با نظارت استاد آغاز کند و پس از پشت سرگذاشتن این مرحله و فراگیری خواندن و نوشتن، باید به گونه‌ای در مقابل استاد خود بنشیند که گویی دارد تشهد نماز را به جا می‌آورد و لوح چوبی در دست بگیرد و آنچه را که استاد از حفظ یا از روی قرآن می‌گوید، با قلم و جوهری که در اختیار دارد، بنویسد.
«عراقی»، پوشش قرآنآموزان در مکتب‌خانه‌ها
معمولا برای حضور در «القرآن» در اریتره، قرآنآموزان نیازمند پوشش رسمی نیستند، اما رایج است که پدران پیراهنی را برای فرزندان خود خیاطی می‌کنند که «عراقی» و «سروال» نامیده می‌شود که از پارچه خاصی به نام «أبو جدید» تهیه شده که پوشش مناسبی برای نشستن آن‌ها بر روی زمین است.
تا قبل از دهه 60 میلادی، آموزش قرآن در مکتب‌خانه تنها منحصر به پسران بود، اما پس از دهه 60 دختران نیز از این حق بهره‌مند شدند و اکنون دختران در کشور ارتیره نیز با حضور در این مراکز به فراگیری قرآن می‌پردازند، اما امر آموزش در این مراکز به صورت مجزا انجام می‌شود.
نکته دیگری که در این مراکز قابل توجه بوده، این است که نظام آموزش در مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن مبتنی بر آموزش فردی است، به طوری که هر قرآن‌آموز به طور مستقل و بدون ارتباط با دیگران به حفظ قرآن کریم پرداخته و مسیر آموزشی خود را ادامه میدهد و در این مراکز، آموزش قرآن ه صورت کلی صورت می‌گیرد و تمرکز بیشتر بر روی حفظ کل قرآن است و احکام و قواعد قرآن برای شرکت‌کنندگان تشریح نمی‌شود.
همچنین، از دیگر مزیت‌های این مراکز این است که هیچ محدودیتی در زمینه تعداد افراد حاضر در کلاس‌های مکتب‌خانه و میزان سال‌های حضور در آن وجود ندارد، به طوری که تنها ابزارهای ضروری برای این امر یک تابلوی چوبی، قلم نی و جوهر، قرآن کریم و زمین شنی است.
