به گزارش «شيعه نيوز»، امروزه و با گسترش استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، شاید کمتر کسی بتواند منکر برخی پیامدها و عوارض منفی پیدا و پنهان استفاده ناصحیح از این فضا شود.
برای پیشگیری و کاهش آسیبها مختلف فضای مجازی، آگاهی از تهدیدات این فضا و دست‌یابی به «سواد رسانه‌ای» برای خانواده‌ها و جوانان، امری اجتناب‌ناپذیر است؛ با وجود محاسن و مزایای فضای مجازی، پیامدهایی از جمله دور کردن افراد از یکدیگر، طلاق عاطفی، ایجاد اعتیاد روانی، به خطر افتادن امنیت شخصی، ایجاد روابط خارج از چارچوب خانواده، بلوغ زودرس، تزلزل محیط خانواده و کاهش روابط و تعاملات اجتماعی از جمله اثرات مستقیم و غیر‌مستقیم فضای مجازی می‌تواند باشد.
برای پاسخ به سؤالاتی نظیر اینکه علت اعتیاد برخی به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی چیست، علت اعتیاد به «پورنوگرافی» در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام چیست، اشکال مختلف آسیبهای شبکه‌های مجازی چیست، چه راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی فضای مجازی وجود دارد و ... پای صحبتهای «سید علیرضا آل‌داوود» پژوهشگر فضای مجازی نشستیم؛ در ادامه مشروح این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
***به عنوان سوال نخست؛ علت گرایش بیش از حد و اعتیاد برخی از مردم به‌ویژه جوانان به فضای مجازی چیست؟
فضای مجازی پدیده‌ای است که در تمام دنیا خواهان زیادی دارد؛ معمولاً افراد به دلیل اجتماعی بودنشان، ارتباط و تعاملات انسانی بین یکدیگر دارند و از هر پدیده اجتماعی استفاده می‌کنند؛ یکی از مهمترین دلایل که مردم به خصوص نوجوانان به فضای مجازی گرایش پیدا می‌کنند، بحث هویت اجتماعی افراد است که فقط به مردم کشور ما اختصاص ندارد بلکه انسانها در تمام دنیا به صورت ذاتی علاقه‌مند به ارتباطات، تعاملات و اجتماعات جدید هستند که باعث ایجاد جذابیت در شبکه‌های اجتماعی می‌شود.
فضای مجازی، برقراری ارتباط بین انسانها را تفهیم می‌کند که این فضا یکسری مزایای بهتری نسبت به درون اجتماعات دارد به عنوان مثال در اینترنت قابلیتهای جذابی از جمله وِب‌‌سایتها، موتورهای جست‌وجوگر، گَپ‌خانه‌ها، مَسنجرها، ارسال و دریافت پیامهای چند رسانه‌ای آنی، پست الکترونیکی یا رایا‌نامه و اطلاعات در زمینه‌های مختلف وجود دارد که می‌تواند به افراد کمک کند.
پُر کردن اوقات فراغت یکی از علل گرایش بالا به اینترنت در میان جوانان ایران و مردم دنیا است اما اگر برخی مسائل اجتماعی را در نظر بگیریم و به آسیبهای این محیط غیرحقیقی توجه کنیم، فضایی ناهمگون و رها شده‌ای را در کشور ایجاد می‌کند که هر کسی می‌تواند نقش بسیاری در تولید محتوا و ذائقه داشته باشد و از این فضا بهره‌مند شود.
***با توجه به استقرار سرورهای شبکه‌های مجازی و زیرساخت‌های اینترنت در خارج کشور، آیا این امر می‌تواند پیامدی برای کاربران ایرانی داشته باشد؟
با توجه به اینکه سرورهای شبکه‌های مجازی و "Data Mining" آن در داخل کشور و در دسترس ما نیست بلکه تولید محتوای انبوه آن در دست گروههای معارض با فرهنگ و اجتماع ما است، افکار عمومی مردم از طرف دشمن بمباران اطلاعاتی می‌شود که این اطلاعات به سمت مسائلی است که با هویت ایرانی ـ اسلامی در تعارض است؛ زمانی که هویت اجتماعی دچار خدشه شود، مسائل بسیاری تحت شعاع شکل می‌گیرد؛ رهبر معظم انقلاب در دیدار با معلمان و فرهنگیان گفتند که ما اوّل چیزی که لازم است برای دانش‌آموز خودمان در نظر بگیریم، این است که در او هویّت مستقل ملّی و دینی به وجود بیاوریم.
باید در حوزه فضای مجازی تلاش کنیم تا دانش‌آموزان در طول مدت 12 سال که برای تربیت در اختیار سیستم آموزشی هستند، هویتی دینی در آنها به وجود بیاید که باعث عزت آنها شود؛ در حال حاضر جایگزین تربیت دینی در مدارس، شبکه‌های مجازی، هویتهای وابسته و بی‌هویتی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در حال ترویج است؛ یکی از عواملی که باعث شده اینترنت در برخی جوامع مانند جامعه ما بدون فرهنگ سازی لازم وارد شود، عامل بی‌هویتی است که فرد برای بیان امیال جنسی و نفسانی خود با هویتی جعلی ورود پیدا می‌کند.
***به نظر شما فضای مجازی چه پیامدهایی را می‌تواند برای خانواده‌ها و جوانان داشته باشد؟
دام جاذبه عاطفی، توهم عاطفی و تصویرسازی از جمله آسیبهایی است که در حال حاضر در کشور به واسطه این فضا شاهد هستیم؛ افراد در شبکه‌های مجازی به دنبال فرار از هویت خودشان هستند؛ فرار از خود شخص در شبکه‌های مجازی، دور شدن از خود و ناکامیهای زندگی است و فرد فکر می‌کند با ورود به فضای مجازی از مشکلات اجتماعی فرار کرده است؛ هنگامی که شخص در این فضا ابراز احساسات می‌کند، مانند اینکه در گروههای تلگرام بیان می‌کند که حالم خیلی خراب است و از طرف دیگر شاهد بازخورد عاطفی می‌شود، در حقیقت به دام جاذبه عاطفی افتاده است که باعث ایجاد توهم عاطفی در وی می‌شود.
شخص با مطرح کردن مشکلات در فضای مجازی، واکنش مثبت دریافت می‌کند که دچار چنین توهمی می‌شود و در دام هویتی غیرحقیقی که ممکن است فردی خلافکار، معتاد، قاتل و دارای اختلالات روانشناختی باشد، بی‌افتد اما در فضای مجازی خود را با هویتی مهربان، فرد مهم و دارای شخصیت اجتماعی نشان می‌دهد که شخص را در طولانی‌مدت دچار مشکل می‌کند و باعث وابستگیهای عاطفی می‌شود؛ به‌خصوص دختران نوجوانی که در شبکه‌های مجازی فعالیت می‌کنند و در نهایت دچار آسیبهای جدی عاطفی می‌شوند.
اباحه‌گری از آسیبهای فضای مجازی است؛ اباحه‌گری از بی‌اعتقادی کافر یا سهل‌انگاری دیندار پدید می‌آید که در حوزه فردی و اجتماعی نمود پیدا می‌کند، مباح شمردن هر چیزی در این فضا باعث بی‌قیدی می‌شود که سبک زندگی ما را مورد هجوم قرار داده است؛ اعتماد و اعتیاد به فضای مجازی، روابط پنهان بین افراد، تماشای تصاویر و فیلمهای مستهجن و تحریک‌کننده منجر به اباحه‌گری می‌شود.
سرقت اطلاعات از مردم و پیام‌رسانها از دیگر پیامدهای فضای سایبر است که به عنوان ذائقه‌سنجی و جمع‌آوری اطلاعات صورت می‌گیرد؛ ذائقه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مردم را برای دشمن آشکار می‌کند همچنین دشمن با ذائقه‌سنجی که در داخل کشور ما انجام می‌دهد، ذائقه‌سازی را پیگیری می‌کند مثلاً ذائقه‌سازی جنسی، فرهنگی، اجتماعی و جنبش‌های اجتماعی را در جهت خواست خود به وجود می‌آورد.
***آیا اطلاعات و آماری درباره اعتیاد اینترنتی وجود دارد؟
اعتیاد رسانه‌ای در حال حاضر حداقل در سه کشور دنیا چین، کره جنوبی و انگلستان به‌صورت علنی دنبال می‌شود که این نوع اعتیاد به علت خطر بالایی که دارد می‌تواند عواقبی مانند اعتیاد به مواد مخدر را برای آن در نظر گرفت همچنین برای فرد در اعتیاد رسانه‌ای مشکلات عدیده جسمی، روحی و روانی ایجاد می‌شود که الان در کشورما پژوهشهای اولیه آن در حال انجام است اما جا دارد مسئولان در این بخش، به عواقب آن که اختلافات روانشناختی است بپردازند.
***افکار عمومی جامعه چگونه از این فضا تاثیر می‌گیرند؟
استفاده نابجا از فضای مجازی همانند استفاده غلط از مواد دارویی خطرناک است؛ اگر مواد دارویی به طور صحیح مصرف نشود به جای درمانگری، آسیب‌زایی می‌کند که یکی از نکاتی است که افراد در برخورد با فضای مجازی در نظر نمی‌گیرند؛ جهل طبیعی، آسیبی است که مردم ایران خصوصاً نوجوانان و جوانان دچار آن شده‌اند؛ جهل صرفاً نداشتن اطلاعات نیست بلکه پردازش نکردن اطلاعات هم نوعی جهل است که متأسفانه هنگامی که مردم با بمباران اطلاعاتی در شبکه‌های مجازی مواجه می‌شوند، در صورت پردازش نکردن اطلاعات دچار جهل طبیعی می‌شوند.
شبکه‌های مجازی باعث آسیبهای فکری می‌شوند؛ بر اثر انعکاس اطلاعات زیاد، فرصت فکر کردن و فکر داشتن را به دلیل هیجان‌طلبی یا قرار گرفتن در فضای عاطفی از انسان می‌گیرد؛ وجود اطلاعات کثیر در همه موضوعات در فضای مجازی، سطحی‌نگری فکری در افراد ایجاد می‌کند؛ هنگامی که افراد پنج تا 9 ساعت وقت خود را صرف فضای مجازی می‌کنند، می‌خواهند خود را در محیط اطرافشان نشان دهند که این استفاده شامل دیدن هزاران فیلم، عکس و تصاویر متحرک در شبکه‌های اجتماعی و مجازی است که هیچ کدام از این موارد کمکی در حوزه زندگیشان نمی‌کند.
کاربران در گذشت زمان احساس می‌کنند که در همه موضوعات خبره شده و می‌توانند اظهار‌نظر کنند که در سطح دنیا می‌گویند فرد دچار توهم «همه‌چیزدانی» شده است؛ این توهم عقل کل و خودپنداری، باعث مسئله رکود علمی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان شده است؛ میانگین نمره نهایی دو سال اخیر دانش‌آموزان نمره 12 بود و در سطح مقالات بین‌المللی، دو یا سه پله رکود علمی داشتیم و در اینجاست که توهم همه چیز‌دانی برای ما آسیب‌زا شد.
تحقیقات بسیاری نشان داده، کسانی که از اینترنت و فضای مجازی استفاده می‌کنند دچار فردگرایی یا "Individualism" می‌شوند؛ در حال حاضر خشونت مجازی، آزار و اذیت روانی با استفاده از کلمات نامناسب در فضای مجازی مشاهده می‌شود و این پیامد به جایی رسید که شبکه اجتماعی اینستاگرام آی‌پی کاربران ایرانی را برای دسترسی به صفحه‌ها و چهره‌های بین‌المللی حتی داخلی محدود می‌کند که چهره بدی از ایرانیان را در فضای مجازی در دنیا نشان می‌دهد.
***آیا سهولت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام که نظارت خاصی نیز بر محتوای آنها وجود ندارد، سبب شده برخی افراد به «پرنوگرافی» اعتیاد پیدا کنند؟
اعتیاد به پرنوگرافی و هرزه‌نگاری از خطرناکترین نوع اعتیادها است که در حال حاضر شناسایی شده که به چند دلیل این نوع از اعتیاد در فرد ایجاد می‌شود؛ کاربر به علت اینکه احساس می‌کند کسی وی را در فضای مجازی نمی‌بیند و گمنام است، از هر فایل و عکسی دیدن می‌کند و علت دیگر سهولت دسترسی و رویکرد آزاداندیشی است که مدام در ایران با عناوین فمنیسم، آزادی اطلاعات در حال تبلیغ است.
اعتیاد به پورنوگرافی فرد را از نظر جسمی، اخلاقی، اجتماعی، عرفی، جایگاهی و خانوادگی دچار مشکل می‌کند که شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام نیز در این مسئله نقش زیادی داشته‌اند؛ یکسری آمارها نشان می‌دهد که 35 درصد از کل دانلودهای انجام شده در سال 2015 در فضای مجازی به مستهجن‌نگاری اختصاص پیدا کرده است؛ واژه سکس و پرن جزء پنج کلمه اولی هستند که توسط افراد زیر 18 سال مورد جست‌وجو قرار می‌گیرد و متأسفانه از هر سه نفر از این افراد را یک نفر زن تشکیل می‌دهد؛ یک شاخصه بین‌المللی نشان داده که کشورهای اول تا هفتم که در فضا مجازی اعتیاد به پورنوگرافی دارند، کره جنوبی، ژاپن، چین، ایالات متحده آمریکا، ایتالیا، بریتانیا و استرالیا هستند و مردم این کشورها به پورنوگرافی بیشتر گرایش پیدا می‌کنند.
***با توجه به اینکه امروزه فضای مجازی، بخشی از زندگی بسیاری از افراد مجرد و متأهل شده، به‌نظر شما چه پیامدهایی در زندگی افراد مجرد و متاهل داشته است؟
تغییر فصل زندگی و فروپاشی خانواده‌ها از دیگر اثرات منفی شبکه‌های مجازی است که طبق آماری که مدیرکل آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور عنوان کرده، متأسفانه در سال 94 هر ساعت بیش از 19 طلاق ثبت شده است؛ نهیلیسم یا پوچگرایی در فضای مجازی افراد را تهدید می‌کند که باعث مشکلات خاص در کشور شده است؛ مردم در محیطهای واقعی به دلیل عرف اجتماعی نمی‌توانند به راحتی خودافشاگری کنند و از افکار و احساساتشان صحبت کنند زیرا مورد نکوهش قرار می‌گیرند اما در محیط مجازی و غیرواقعی می‌توانند با هویتی مستعار خودافشاگری کند.
***چه راهکارهایی برای کاهش تبعات این فضا وجود دارد؟
ما دو نوع راهکار می‌توانیم داشته باشیم؛ یک راهکار حاکمیتی است و دیگر راهکار عمومی و اجتماعی است؛ در راهکار حاکمیتی، حمایت از برنامه‌های پیام‌رسان سالم و داخلی است و در بحث اجتماعی و عمومی باید ارتقای سواد فضای مجازی جامعه، دانش‌آموزان، جوانان و نوجوانان توسط نهادهای حاکمیتی انجام شود و به عنوان فرهنگ رواج پیدا کند.
به عنوان مثال آموزش و پرورش باید در خصوص فضای مجازی با انگاره‌های ایرانی ـ اسلامی محتوا تولید کند و به دانش‌آموزان آموزش لازم را بدهد و دانشگاه‌ها و صدا و سیما باید وظایف خود را بدانند همچنین صدا و سیما نباید پیام‌رسانهای خارجی را تبلیغ کند که این کار باعث شکل‌گیری هویت پیام‌رسانهای خارجی شده که آسیبهای زیادی هم در پی داشته است.
باید هر یک از فناوریها و محصولاتی که وارد کشور می‌شود برای مردم تبیین و اطلاع‌رسانی شود که به وسیله برخی محصولات می‌توان کارهای مفید بسیاری در راستای فرهگ ایرانی ـ اسلامی انجام داد؛ همه نهادهای داخل کشور باید برای آگاه‌سازی محصولات در حوزه فضای مجازی بسیج شوند.
***خانواده‌ها برای مدیریت و کنترل فضای مجازی چه کارهایی را می‌توانند اجرا کنند؟
والدین سواد فضای مجازی خود را ارتقاء دهند تا فرزندانشان را از نحوه استفاده از رسانه و فضای مجازی در مراحل مختلف آگاه کنند؛ در سطح دنیا برای استفاده صحیح از فضای مجازی و محصولات مرتبط با آن یکسری محصولات خانگی برای سنین مختلف موجود است و خانواده‌ها با استفاده "parental controls" یا کنترل خانوادگی که بر روی سیستم ویندوز 7 است، می‌توانند رایانه مورد نظر خود را را محدود کنند.
معمولاً این قوانین برای افراد زیر 18 سال وضع می‌شود که کامپیوتر در ساعت معین خاموش شود تا برای استفاده کودکان زمان مشخصی را در نظر بگیرند همچنین برنامه‌هایی از قبیل : "kids place" و "screen time" موجود است تا زمان استفاده فرزندان از تبلت و تلفن همراه را کنترل می‌کند و "app lock" از دیگر نرم‌افزارهایی است که در سطح بین‌المللی برای استفاده صحیح فرزندان به روی سیستم عامل اندروید ارائه شد.
نرم‌افزارهای حرفه‌ای برای محدود کردن رایانه وجود دارد تا فرزندان هر موضوعی را جست‌وجو و هر برنامه‌ای را باز نکنند تا استفاده مدیریت شده صورت بگیرد و محتوایی که مشاهده می‌کنند کنترل شود؛ با ارتقای سواد فضای مجازی و استفاده همزمان از برنامه‌های کنترل کننده می‌توان فضای مجازی را کنترل کرد زیرا فیلترینگ داخل کشور پاسخگوی فضای امن، سالم و پاک نیست.
متأسفانه از سوی نهادها برای اصلاح این وضعیت اتفاقی نیفتاده است؛ نص صریح قانون و فرمایشات حضرت آقا این است که شبکه ملی اطلاعات باید در مسیر شبکه ملی فضای مجازی راه‌اندازی و مدیریت شوند نه توسط وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات؛ با شبکه ملی اطلاعات می‌توان خیلی کارها برای کشور انجام شود اما آن شبکه ملی اطلاعاتی که صحیح اجرا شود و از نفوذ در امان باشد تا بحث مهم حریم خصوصی افراد که از موضوعات امنیتی در فضای مجازی است رعایت شود.
***آیا از سوی نهادها ذیربط برای اصلاح وضعیت نامناسب فعلی فضای مجازی اقدامات و آموزشهای لازم صورت گرفته است؟
به نظر بنده دستگاه‌ها تا الان نتوانسته‌اند مسئولیتشان را انجام دهند به همین علت رهبر معظم انقلاب در سال جاری چند مرتبه به مدیریت فضای مجازی داخل کشور انتقاد کردند و عناوینی مثل فضای رها شده را مطرح کردند و به بحث ولنگاری فرهنگی اشاره ویژه‌ای داشتند؛ خبری از آیت‌الله مکارم شیرازی منتشر شد که خطاب به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود هنگامی که گزارشی از فضای مجازی به من داده شد من گریه کردم؛ فضای مجازی در کشور، فضایی بسیار رها شده است که متأسفانه جریان نفوذی در داخل کشور وجود دارد که نمی‌خواهد فضای مجازی به سمت فضا و محیطی سالم سوق پیدا کند که باید با این جریان ویژه مقابله شود.
***رسانه ملی چه کمکی می‌تواند برای کاهش آسیبهای فضای مجازی کند؟
صدا و سیما در این زمینه تلاشهایی می‌کند اما این تلاشها در کنار تبلیغ پیام‌رسانهای غربی و صهیونیستی مانند تلگرام و اینستاگرام است؛ در بخشهای مختلف خبری صداوسیما به جای اینکه از پیام‌رسانهای داخلی مانند سروش، بیسفون، سلام، لنزور برای ارائه اطلاعات و شبکه‌سازی استفاده کند، از پیام‌رسانهای ناپاک صهیونیستی حمایت می‌کند که باعث شده تا خانواده‌ها به جد از فضای رها شده‌ای که درون این نرم‌افزارها است ابراز گلایه کنند.
استفاده سیاستمدارن و دولت‌مردان در همه طیفهای سیاسی از میکروبلاگ توییتر باعث می‌شود برای این میکروبلاگ مشروعیت ایجاد شود؛ به حضور مسئولان در میکروبلاگ توییتر و فیس‌بوک انتقاد است؛ حضور مسئولان در میکروبلاگ توییتر و فیس‌بوک باعث ضربه دیدن انقلاب اسلامی در مباحث "data mining" سیستمها و تلفنهای همراه مسئولان می‌شود زیرا این افراد به یک اطلاعات محرمانه و سری نظام دسترسی دارند و معمولاً با داشتن یک تلفن همراه اطلاعات خود را جابه‌جا می‌کنند که این اطلاعات محرمانه و طبقه‌بندی کشور توسط دشمن قابل رصد کردن است همچنین دشمن می‌تواند با نفوذ جریانی در این فضا بر روی ما تأثیر بگذارد.
متأسفانه شورای عالی فضای مجازی در دولت فعلی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده است که می‌توان به تعطیلی جلسات اشاره کرد؛ درخواستی که ما داریم این است که دست از بازی اینکه تلگرام سرورهای خود را در داخل کشور بیاورد بردارند زیرا برنامه‌ای است که صهیونیستها بر روی آن سرمایه‌گذاری کردند و به هیچ عنوان تلگرام سرورهای خود را به ایران نمی‌آورد.
متاسفأنه تلگرام 60 درصد ترافیک کشور را به خود اختصاص می‌دهد و 40 درصد جرائم کشور در حوزه فضای مجازی با استفاده از تلگرام اتفاق می‌افتد که باعث افزایش جرم و جنایت در جامعه حقیقی و مجازی ما شده است؛ باید با این نرم‌افزار خیلی صریح برخورد شود.
***شورای عالی فضای مجازی در این حوزه چه نقشی دارد؟
شورای عالی فضای مجازی باید منطبق با دستورات رهبر معظم انقلاب عمل کند اما تا به امروز شاهد اقدام خاص و انقلابی در بخش فضای مجازی از طرف این شورا نبودیم و ما از افراد شورا دعوت می‌کنیم تا از منویات رهبر در خصوص فضای مجازی اهتمام بورزند و آنها را مو به مو اجرا کنند نه اینکه جلسات را تعطیل کنند.
هنگامی که رئیس‌جمهور در مصاحبه عمومی اعلام می‌کند که ما در یک سال اخیر خیلی تحت فشار برای شبکه‌های اجتماعی بودیم در حالی که الآن مشکل کشور شبکه‌های اجتماعی نیست بلکه بیکاری، رکود، تعطیلی کارخانجات در داخل کشور است که باعث شده آسیبهای جدی بر کشور شده و موضوع مهم کشور اشتغال است که باید به رسیدگی شود نه فیلتر شدن، بودن و نبودن شبکه‌های مجازی که برخی می‌خواهند استفاده سیاسی و جناحی کنند.
***چه ارتباطی بین بیکاری و آسیبهای فضای مجازی وجود دارد؟
کاهش سطح علمی در دانشگاه‌ها و توجه به مدرک‌گرایی باعث شده این امر به شدت خود را در بازار کار نشان دهد زیرا کارفرما به دنبال دانشجوی نخبه است و کاهش سطح علمی باعث می‌شود که فرد مورد نظر از سوی کارفرما انتخاب نشود؛ با راه افتادن شبکه ملی اطلاعات سالانه 2 هزار میلیارد تومان در خرید اینترنت از کشورهای غربی صرفه‌جویی می‌شود که این 2 هزار میلیارد تومان صرف‌جویی می‌تواند صرف اشتغال در کشور شود؛ با راه افتادن شبکه ملی اطلاعات سالانه بین 100 تا 150 هزار شغل در کشور به وجود می‌آید.
همه این موارد رابطه مستقیم با یکدیگر دارد و ما درخواست می‌کنیم تا مسئولان مسائل جناحی و سیاسی را کنار بگذارند و به صورت جدی وارد برخورد با فضای مجازی شوند که کانون خانواده‌ها را در کشور پاشیده است همچنین بداخلاقیها را ترویج داده است و دشمن هم خواستار همین است تا بی‌ثباتی اجتماعی در کشور به وجود بیاید؛ پیام‌رسانهایی که در کشور رها شده و مشغول فعالیت هستند باعث شده از طرفی ارز را از کشور خارج کنند و از طرفی دیگر آسیبهای جدی و هزینه‌ساز برای کشور به وجود آورند.
***آیا آماری در اختیار دارید که میزان استفاده جوانان از فضای مجازی را نشان دهد؟
آمار دقیقی در داخل کشور وجود ندارد و آمارهایی که هم‌اکنون ارائه می‌شود نسبی هستند اما بیش از 45 میلیون کاربر اینترنت داخل کشور است و بین 20 تا 25 میلیون کاربر عضو تلگرام هستند که این میزان بر اساس پهنای باند تخمین زده شده است.
