شیعه نیوز: یکی از رفتارهایی که در آموزه‌های دینی از صفات نیک اخلاقی شمرده شده است «تواضع و فروتنی» است. تواضع آن است که انسان، خود را از کسانى که در جاه و مقام از او پایین‌ترند، برتر نداند. همچنین به معناى شکسته نفسى و افتادگى آمده است که آدمى خود را از دیگران بالاتر نبیند.
مرز میان تواضع و ذلّت‌پذیرى
بنابراین حلم به آن عملی اطلاق می شود که از شخص عاقل و مدبر در مقابل برخورد ناشایست افراد نادان و بی منطق انجام می گیرد و این حالت از کسی صادر می شود که دارای روح بزرگ و همت والا باشد
باید توجه داشت که مفهوم تواضع به معناى کوچکى کردن و به دیگران ارج نهادن است، نه آن‌که تواضع به معنای خود را خوار کردن و زیر بار ذلّت رفتن باشد. تواضع، اقدامى است که انسان داوطلبانه در برابر دیگران به خاطر امتیازاتى که در آنان احساس می‌کند، انجام مىدهد. ممکن است فردى خود را در برابر دیگران از جهتى یا جهاتى داراى امتیاز ببیند، براى این‌که مبادا به غرور و تکبر مبتلا شود باید به جهات امتیاز خود توجه نکند، بلکه به امتیازهاى دیگران - حتى احتمال پاره‌اى امتیازات در آنان - توجه کند و به خاطر همان جهات امتیاز، فروتنى کند؛ اما ذلّت، امرى است که معمولاً از ناحیه دیگران تحمیل می‌گردد و در ذلّت، فردِ ذّلت‌پذیر تحقیر می‌شود، اگر تواضع با ذلت همراه شود، از نظر اخلاق اسلامی مردود است.
تواضع و حلم
برای روشنتر شدن معنی و حقیقت تواضع به مفهوم و معنای حلم نیز اشاره می کنیم و فرق آن دو را یادآور می شویم. گفتیم که : تواضع حالت نفسانی است که در عمل افتادگی و انکسار آدمی را به نمایش می گذارد. این حالت اگر در درون روح و نفس انسانی رسوخ یافت و ملکه شد در همه حال و در برابر همگان جلوه می کند.
اما حلم غالبا در جایی به کار می رود که عملی نابجا و نامناسب از شخصی سر بزند و انسان در برابر آن عمل عکس العمل منطقی و عاقلانه ای از خود بروز دهد و از کنار آن با تدبیر و درایت بزرگوارانه بگذرد. دراین صورت با لجام حلمش افراد چموش و سرکش را رام خواهد ساخت .
بنابراین حلم به آن عملی اطلاق می شود که از شخص عاقل و مدبر در مقابل برخورد ناشایست افراد نادان و بی منطق انجام می گیرد و این حالت از کسی صادر می شود که دارای روح بزرگ و همت والا باشد. ولی تواضع رفتار فروتنانه ای است که بدون عمل و رفتاری از طرف متقابل ازانسان سر می زند.
تواضع و تملق
از آنچه در معنای تواضع گفته شد نباید اینگونه برداشت شود که هرگونه کوچکی را شامل می شود. بلکه اگر اظهار کوچکی به این حد برسد که انسان به طمع نان و نام و یا آرزوهای نفسانی دیگر دست به گفتار و رفتاری بزند که شائبه تملق و تمجید و نابجا و مدح قدرتمندان و زراندوزان داشته باشد بی شک از نظراسلام مذموم و ناپسنداست .
بنابراین بین تواضع و تملق تفاوت بسیار است چرا که تواضع حکایت از رفعت مقام و عظمت روح آدمی دارد و چاپلوسی و تملق گویای روح پست ضعیف و آلوده به دنیا و مظاهر فریبنده آن است .
آثار تواضع
فروتنى، در فرهنگ اسلام، تنها در برابر بزرگان دین، فرزانگان دانش، مؤمنان و پدر و مادر، شایسته و پسندیده است؛ زیرا در اینگونه موارد تواضع با ذلّت همراه نیست
این صفت زیباى انسانى آثار نیکو و گرانقدرى دارد که به برخى از آنها اشاره می‌کنیم:
1. مایه سربلندى است؛ رسول خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود: «فروتنى جز بر سربلندى بنده نیفزاید، پس تواضع کنید، خدایتان شما را رحمت کند.» (مجموعة ورّام، ج 1، ص 201) و همچنین حضرت عیسى (علیه السلام) فرمود: «خوشا به حال فروتنان در دنیا، آنان در روز رستاخیز از اهل جایگاه‌هاى [بلند عزّت و شرف] هستند.» (مجموعة ورّام، ج 1، ص 201)
2. نردبان ترقّى است؛ امیر مؤمنان على (علیه السلام) فرمود: «فروتنى، نردبان شرافت و بزرگى است.» (غرر الحکم و درر الکلم، ص 57)
3. سبب نظم در کارها می‌گردد؛ امام على (علیه السلام) فرموده است: «با تواضع، کارها مرتّب می‌شود.» (غرر الحکم و درر الکلم، ص 302)
4. محبّت آور است؛ چنان‌چه امام علی (علیه السلام) فرمود: «میوه فروتنى، مهربانى است.» (غرر الحکم و درر الکلم، ص 327)
و یک حسن ختام مهم:
فروتنى، در فرهنگ اسلام، تنها در برابر بزرگان دین، فرزانگان دانش، مؤمنان و پدر و مادر، شایسته و پسندیده است؛ زیرا در اینگونه موارد تواضع با ذلّت همراه نیست، امّا تواضع در مقابل مستکبران، فرومایگان و یا توانگران به خاطر ثروت و قدرت آنان زشت و نکوهیده است. زمانى که تواضع، انگیزه و جهت غیر الهى داشته باشد، شکل «ذلّت» به خود می‌گیرد و سبب بی‌مقدار شدن ارزش‌هاى والاى انسانى می‌گردد. امام علی (علیه السلام) فرمود: «هر کس نزد توانگرى رود و به خاطر ثروتش برایش فروتنى کند، دو سوّم دینش از میان رفته است». (بحارالأنوار، ج 74، ص 63)
منبع: تبیان
