به گزارش «شيعه نيوز»، آیات عظام سیستانی، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی،سید سعید حکیم، موسوی اردبیلی ،سبحانی وصانعی به پرسش های شفقنا درباره اختصاص ارث به فرزندان پاسخ داده اند.
متن پرسش ها و پاسخ های این مراجع تقلید شیعه بدین شرح است:
آیا پدر و مادر می توانند براساس نیاز فرزندان یا هر دلیل دیگر برای یک یا چند فرزند خود ارث بیشتری اختصاص دهند؟ اگر در وصیت خود بنویسد مثلا به فلان فرزند دو برابر داده شود اکتفا می کند؟ توصیه و سنت در اسلام در خصوص اختصاص ارث به طول کلی و به فرزندان از نظر رعایت مساوات بین پسران یا مساوات بین دختران چیست؟
اگر پدر یا مادری در زمان حیات خود اموال خود را بین فرزندان خود تقسیم کند تا تقسیم ارث به بعد از حیات او نیفتد، آیا چنین مالی مشمول احکام ارث است یا همچون درآمد عادی مشمول خمس خواهد بود؟ آیا چنین اقدامی توصیه شده است؟
آیا وقف تمام اموال یک توصیه اسلامی است؟ یا شایسته است بخشی برای امر خیر و بخشی برای فرزندان به ارث گذاشته شود؟
اساسا مهمترین توصیه های در وصیت درباره ارث چیست؟
پاسخ آیت الله العظمی سیستانی:
۱- می تواند در مقدار ثلث خود وصیت نماید و آن یا بخشی از آنرا به بعضی از فرزندان وصیت کند.
۲- خمس دارد.
۳- بهتر است که اولاد را از ارث محروم نکند.
پاسخ آیت الله شبیری زنجانی:
پدر و مادر نمی توانند وصیت کنند ارث کسی کمتر یا بیشتر از مقداری که خدا تعیین کرده باشد ولی می توانند بگویند به بعضی از فرزندانشان بیشتر از سهمشان پرداخت شود یا به کسی کمتر پرداخت شود یا پرداخت نشود و در این صورت وصیت ایشان تا ثلث مالی که به ورثه ضرر وارد می کند نافذ است و در بیشتر از آن بدون رضایت ورثه ای که متضرر می شوند نافذ نیست.
هبه کردن اموال در زمان حیات ارث نیست و خمس آن در صورتی که تا یک سال بعد از در اختیار گرفتن صرف در مخارج زندگی نشود لازم است.
وقف از مستحبات است. ولی لحاظ ورثه هم مخصوصا در صورت فقرشان امری مطلوب است.
پاسخ آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:
به طور کلی انسان می تواند تا ثلث مال خود را وصیت کند که تملیک کسی نمایند ولی وصیت به تقسیم ارث بطور مساوی بین ورثه باطل است و اعتباری ندارد و در زمان حیات انسان می تواند مال خود را هر طور که می خواهد تقسیم و تملیک نماید و یا وقف نماید خواه برای اولاد وقف کند و یا غیر آن و در وصیت نسبت به اقرباء و فامیل علاوه بر وراث سفارش شده است.
پاسخ آیت الله حکیم:
ج – پدر یا مادر در زمان حیات خود می توانند هر طوری که بخواهند و صلاح بدانند اموال خودشان را بین فرزندان تقسیم نمایند و اگر کسی در زمان حیات خودش مال بین وراث تقسیم کرد ارث محسوب نشده و احکام ارث شامل نمی شود بلکه مالی که پس از مرگ به وارث می رسید چنین مالی را ارث می گویند.
لکن نمی تواند وصیت نماید که پس از فوتش به بعضی از وراث زیاد بدهند دو یا اصلا ندهند بلکه چنین وصیتی نافذ نیست مگر اینکه تمام وراث به انجام این وصیت رضایت بدهند و یا اینکه آن زیادی را از ثلث حساب نمایند که در اینصورت جایز است، ضمنا سزاوار است که کمتر از ثلث وصیت نماید و تا یک چهارم ترکه وصیت کند و بهتر از آن اینست که به یک پنجم اکتفا کند.
پاسخ آیت الله موسوی اردبیلی:
پدر، مادر یا هر مورث دیگری نمی تواند سهم الارث وارث خود را تعیین کند و هر کسی براساس آنچه شارع مقرر فرموده از ما ترک ترک ارث می برد و این سهم قابل تغییر نیست؛ ولی مورث می تواند در ثلث مال خود به نفع یکی از ورثه وصیت نماید و مثلاً بگوید: فلان مقدار از ثلث اموال را به فلانی بدهید و سپس مازاد بر آنچه میت به آن وصیت کرده در بین جمیع ورثه علی ما فرض الله تقسیم می شود، ولی اگر بخواهد بیشتر از ثلث اموالش وصیت کند نفوذ آن در مازاد بر ثلث، نیازمند اجازه ورثه است. تقسیم اموال در زمان حیات نیز جایز است و هر فردی در حال حیات خود مختار است که هر مقدار از اموالش را که بخواهد بین وراث خود و یا غیر آنان به هر نسبتی که خواست تقسیم کند، ولی مالی که در حال حیات ولی به آنان رسیده حکم ارث را ندارد بلکه بسته به این که طرفین قصد هبه، مصالحه یا هر تملیک شرعی اختیاری دیگری را کرده باشند، حکم همان را پیدا می کند.
تقسیم اموال در حال حیات، از جانب شارع توصیه نشده است و باید با ملاحظه شرایط و خصوصیات هر مورد تصمیم گیری شود ولی اینگونه تقسیم ها، که نوعاً برخلاف سهم الارث افراد صورت می پذیرد، نوعاً زمینه ساز دعوا و نزاع در بین وراث می گردد، علاوه بر اینکه اگر جمیع اموال تقسیم شود و خود فرد در مابقی حیات خویش محتاج فرزندان خود شود، عمل عاقلانه ای محسوب نمی شود و بهتر است این کار انجام نپذیرد مگر این که مصلحت اهمی در بین باشد و یا به نحوی صورت پذیرد که این مشکلات به وجود نیاید.
کسی که فرزندانش محتاج می باشند، پسندیده نیست که تمام اموال خود را وقف کند و آنان را از آن اموال محروم سازد و این عمل در روایات مذموم شمرده شده است، البته تقسیم اموال و وقف قسمتی از آن و باقی گذاردن مابقی برای ورثه چنانچه ورثه به تمام مال نیاز مبرم و شدیدی نداشته باشند عمل پسندیده ای است.
هنگام وصیت، انسان باید دیوان مالی خود مثل دین به مردم خمس، زکات و امثال آن را متذکر شود تا از اصل مال برداشته شده و ادا گردد، همچنین کسی که حج بر او واجب شده بوده و آن را انجام نداده است، باید وصیت کند تا از اصل اموال او برای وی حج بجا آورده شود، عبادت واجبی مثل قضای نماز یا روزه نیز اگر برعهده وی باشد، باید در وصیت خود آن را بیان کند تا توسط ورثه از ثلث اموالش بجا آورده شود. اگر پس از انجام واجبات از ثلث مال میت چیزی اضافه ماند و ورثه نیازمند به آن نبودند بهتر است که وصیت شود که آن اموال از جانب میت صرف خیرات و مبرّات و صدقات جاریه گردد تا ثواب آن به میت واصل شود.
پاسخ آیت الله سبحانی:
– قانون ارث قابل تغییر نیست و پدر و مادر نمی توانند از طریق وصیت قانون ارث را عوض کنند و اگر بخواهند به برخی از فرزندان به خاطر نیاز، بیشتر برسد می توانند وصیت کنند که از ثلثی از متعلق به خود موصی است به آن فرزند بپردازند.
– پدر و مادر می تواند اموال خود را در زمان حیات خود به هر نحوی که بخواهند تملیک و تقسیم کنند که ملک اولاد شود در صورتی که اموال تملیکی را تحویل دهند.
– اعیانی و درآمد آنها بیش از نیاز اگر سال بگذرد متعلق خمس می باشد.
– دقت تمام اموال در اسلام مذموم است و پیامبر(ص) از این کار نهی کرده است.
پاسخ آیت الله صانعی:
ج ۱: اگر اضافی سهم الارث آنان از یک سوم دارایی زیادتر نباشد، باید به وصیّت عمل نمایند. همچنین اگر در زمان حیات، ورثه کبیر باشند و وصیّت نامه را امضا نمایند، نافذ است؛ چون وصیّت به امر جایز است. آری، اگر وصیّت به ارث باشد، یعنی شخص وصیّت کند که ارث دختر برخلاف نصّ کتاب الله، برابر با ارث پسر باشد، این گونه وصیّتها چون خلاف شرع و خلاف کتاب الله است، از رأس باطلب بوده و نافذ نیست.
ج ۲: اگر چه تصرّف مالک در حال سلامتی و نبود بیماری ای که منجّر به مرگ شود قطعاً جایز و نافذ است و شخص می تواند در اموال خود هرگونه تصرّفی از قبیل بخشش و فروش بنماید و فرزند یا غیر فرزند، نمی توانند مانع او باشند؛ اما بخششی که باعث شود که ورثه بعد از مرگ او دچار فقر و مشکلاتی شوند، نامطلوب است.
ج۳: آن چه را که شخصی به عنوان سهم الارث افراد، در زمان حیاتش به آنان می دهد و در وصیّت نامه هم جزء اموال خود محسوب می نماید و جزء سهم الارث حساب کردن را باز متذکر می شود، ظاهراً هبه نیست و تنها اجاز تصرّف شخصی وارث را در زمان حیات داده و خواسته که سهم الارثش، از همان زمین و محل باشد و فرض هم رضایت بقیه ورثه است به تعیین محل، و از این جهت هم اشکالی ندارد و چنانچه مال تقسیم شده متعلق خمس بوده و خمس آن را پرداخت نموده است پرداخت خمس آن برای ورثه واجب نیست و اگر مالی باشد که متعلق خمس شده باید قبل از تقسیم، خمس آن را پرداخت نماید و در صورت عدم پرداخت خمس ورثه باید خمس آن را بپردازند و اگر هبه تحقق پیدا کند و هبه هم مطابق شان واهب و موهب له باشد و برای فرار از خمس نباشد متعلق خمس نیست ولی اگر قبل از هبه متعلق به خمس بوده باید خمس آن پرداخت شود.
ج۴: اگر میت وارث داشته باشد شایسته نیست کل اموال وقف گردد و اما بطور کلی اگر شرایط وقف که یکی از آنها قبض می باشد، تحقّق پیدا کند، وقت صحیح است؛ گرچه خلاف انصاف مرتکب شده، یعنی ورثه را محروم نموده است. آری، اگر وصیّت به وقف نماید، نسبت به زاید بر ثلث، احتیاج به اجازه ورثه دارد؛ و در وقف، قصد قربت شرط نیست.
