سال گذشته در پي درج اشتباه تاريخ شهادت امام جواد(ع) در تقويم‌ها، اين پرسش پديد آمد كه اين مسأله ناشي از چيست و سرچشمه آن چه بوده است؟
اين مسأله هرچند با اما و اگرهاي بسياري همراه بود و با اعلام اصلاحيه شوراي فرهنگ عمومي پايان يافت، امسال نيز همين اشتباه در برخي از تقويم‌ها تكرار شده است.
از آنجا كه ثبت درست تاريخ مناسبت‌هاي مذهبي ارتباط مستقيم با مراسم عبادي و مذهبي عامه مردم دارد، بنابراين جا دارد نسبت اين‌گونه وقايع كنكاشي دوباره صورت گيرد تا از بروز اشتباهاتي از اين دست جلوگيري شود.
تاريخ دقيق شهادت امام جواد(ع) چه زماني است؟
بي شك، درباره تاريخ دقيق هر يك از رويدادهاي تاريخي با چندگانگي روبه‌رو خواهيم شد؛ مثلاً سالروز تولد يا شهادت يكي از معصومان(ع) با چندين قول در كتب گوناگون و با نقل قول از راويان گوناگون آمده است. بر اين اساس، مورخان و كارشناسان حوزه تاريخ مي‌كوشند تا با جستجو در اقوال تاريخي به استخراج تاريخ دقيق و يا حداقل نزديك به صحت دست يابند.
يكي از اين مواردي كه موضوع سخن ما نيز هست درج تاريخ شهادت امام جواد(ع) در روايات تاريخي است.
براي آگاهي بيشتر از آنچه در منابع تاريخي آمده است، برخي نقل قول‌ها مستقيم نقل مي‌شود؛ سيد محسن امين در كتاب سيره معصومان(ع) جلد پنجم به نقل از ابن عياش شهادت آن حضرت را روز شنبه آخر ذيقعده يا آخر ذيحجه يا سه شنبه پنجم يا ششم ذيحجه مي‌داند.
در كتاب موسوعه امام جواد(ع) اثر حجت‌الاسلام حسيني قزويني به نقل از كليني، ابن فتال نيشابوري، ابوعلي طبرسي، ابن شهر آشوب و شهيد اول تاريخ شهادت را آخر ذيقعده عنوان مي‌كند.
همچنين، علامه مجلسي، شيخ عباس قمي، سيد محمد كاظم قزويني آخر ماه ذيقعده سال 220هجري را روز شهادت امام جواد(ع) برمي‌شمارند. ابن ابي ثلج بغدادي روز شهادت حضرت را سه شنبه ششم ذيقعده سال 220هجري قمري و محمد بن جرير بن رستم طبري سه‌شنبه پنجم ذيحجه سال 220هجري دو ساعت پس از بالا آمدن آفتاب را روز شهادت حضرت خوانده اند.
حجت‌الاسلام والمسلمين رسول جعفريان، مورخ و استاديار دانشگاه تهران، درباره تاريخ شهادت امام نهم(ع) مي‌گويد: در كتب تاريخي معتبر اقوال گوناگوني درباره تاريخ شهادت امام جواد(ع) آمده است، به عنوان نمونه در كتاب كشف الغمه جلد2 صفحه 362 آمده است كه شهادت حضرت در روز سه شنبه پنجم ذيحجه سال 220هجري رخ داده، اين روايت از ابن خشاب كه از مورخان كهن است، نقل شده است.
استاديار دانشگاه تهران در پاسخ به اين پرسش كه در اين صورت چرا تاريخ آخر ذيقعده در تقويم‌ها به عنوان روز شهادت به مردم معرفي شده است، مي‌گويد: معمولاً در ثبت اين گونه وقايع، يك روايت مشهور ملاك و معيار قرار مي‌گيرد و بقيه كنار گذاشته مي‌شود.
علامه سيدجعفر مرتضي العاملي، نويسنده و مورخ شهير لبناني، نيز در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: در متون معتبر آخر ذيقعده به عنوان تاريخ شهادت امام جواد(ع) آمده هرچند روزهاي ديگري نيز آمده است.
الحياة السياسية للامام الجواد(ع)، درباره اختلاف پديد آمده در ثبت تاريخ شهادت پيشواي نهم(ع) تأكيد مي‌كند: آنچه در متون تاريخي تصريح شده، آخر ذيقعده است و از آنجا كه در برخي سالها ذيقعده 29 روزه بوده است، در سالهاي بعد كه ماه سي روزه بوده، اين شايبه ايجاد شده كه شهادت امام در روز 29 رخ داده است در حالي كه آخر ذيقعده ملاك است.
وي درباره نظرات ديگري كه درباره تاريخ شهادت امام محمدتقي(ع) آمده است، تصريح مي‌كند: بسياري از اقوال در كتب معتبر آمده، ولي چه اشكالي دارد كه مردم همين تاريخ را ملاك قرار دهند و به نظر من، آخر ذيقعده درست‌تر است.
علت اشتباه چيست؟
با وجود تعيين تاريخ احتمال قريب به يقين شهادت امام جواد(ع) پرسشي كه مطرح مي‌شود، اين است كه اين اشتباه ثبت تاريخ ناشي از چيست؟
حجت‌الاسلام موحدي نژاد، عضو شوراي تقويم دانشگاه تهران در اين زمينه مي‌گويد: بحث مناسبت‌هاي تقويمي مسئوليتي است كه بر عهده شوراي فرهنگ عمومي است و كار شوراي تقويم دانشگاه تهران نيست.
وي در ادامه مي‌افزايد: كار ما تعيين و استخراج اول ماه‌هاي قمري و تطبيق آن با تاريخ شمسي و ميلادي، تعيين كسوف و خسوف و... است.
وي سال گذشته نيز در پي درج اشتباه تاريخ شهادت امام جواد(ع) گفته بود: شهادت امام جواد(ع) اشتباه ثبت شده است و در تقويم بايد آخرين روز ذيقعده شهادت امام محمد تقي(ع) باشد، در حالي كه 29 ذيقعده روز شهادت اعلام شده است.
مريم زارع، كارشناس امور نامگذاري شوراي فرهنگ عمومي در گفت‌وگو با مهر، با اشاره به اينكه شهادت امام محمدتقي(ع) در تقويم از سالها پيش 29 ذيقعده ثبت مي‌شده است، اظهار داشت: از سالهاي گذشته، بدون در نظر گرفتن اينكه ذيقعده 29 يا 30 روزه است، 29 ذيقعده به عنوان شهادت امام محمدتقي(ع) ثبت مي‌شد.
وي در ادامه يادآور شد: مركز تقويم به ما اعلام كرده بود شهادت امام رضا(ع) آخرين روز صفر است و ما به تناسب اينكه ماه صفر 29 و يا 30 روزه است، شهادت امام رضا(ع) را در آخرين روز صفر ثبت مي‌كرديم، اما براي شهادت امام محمدتقي(ع) مركز تقويم هيچ گونه اطلاعاتي در اين مورد ارايه نكرده بود.
مريم زارع با بيان اينكه تاكنون اين اشتباه را نمي‌دانسته‌اند، افزود: در تماس حوزه علميه قم مبني بر اشتباه بودن روز شهادت امام محمدتقي(ع) در تقويم، اين اشتباه را دريافتيم، وگرنه مركز تقويم هيچ گونه اطلاع‌رساني نكرده بود و ما نيز آگاهي نداشتيم.
كارشناس امور نامگذاري شوراي فرهنگ عمومي با تأكيد بر اينكه اين شورا، تنها نامگذاري روزها را انجام مي‌دهد، تصريح كرد: تقويم در آخرين روزها و پيش از انتشار آن در سراسر كشور، از سوي مركز تقويم تأييد مي‌شود، از اين روي، ما به استناد اينكه آنها اين تأييديه را به ما داده‌اند و همه مناسبتها درست در تقويم ثبت شده است، اقدام به انتشار آن كرده ايم و اگر از سوي آنها اين اشتباه يادآوري مي‌شد، پيش از انتشار آن را برطرف مي‌كرديم.
وي در ادامه مي‌افزايد: شوراي فرهنگ عمومي تقويم استخراج شده را از شوراي تقويم دانشگاه تهران دريافت و پيشنهاد‌ها را پس از تأييد و تصويب وارد تقويم مي‌كند؛ بنابراين ما متخصص تقويم نيستيم، ما متخصص نامگذاري هستيم و اطلاع‌رساني درست در اين رابطه كار شوراي تقويم است.
