این مقاله در 6 قسمت ارائه خواهد شد. برای یادآوری در هربخش چکیده و مقدمه و خلاصهای از سرفصل‌های گذشته تکرار خواهند شد.
چکیده:
انگیزه‌ی نگارش این مقاله گفتگویی است که نویسنده با یکی از حجاج بیت الله الحرام داشته است که وی، رجوع و یاد امام معصوم در حج را منتفی قلمداد نموده است. در این مقاله با توجه به روایات متعدد و متواتر بیان شده است که رجوع به امام علیه‌السلام در حج رکن اساسی این سفر بوده، در رشد معنویت زائر بسیار مؤثر است. رجوع به امام در هر حالتی موضوعیت دارد چه امام زنده و قابل رویت باشند و چه قابل رویت و یادر قید حیات ظاهری نباشند. این مقاله در واقع در مقام تبیین این حدیث امیر‌مؤمنان علیه‌السلام است که فرمودند: هنگامی که به سوی بیت الله الحرام خارج می‌شوید به رسول خدا (به قصد زیارت) نزدیک شوید که ترک زیارت پیامبر‌اکرم صلی‌الله علیهوآله جفا می‌باشد و شما مامور به این زیارت هستید و نیز به قبوری که خداوند شما را ملزم به رعایت حقشان فرموده نزدیک شوید و رزق را نزد آن طلب نمایید(1)
مقدمه:
بیت الله الحرام محلی است برای پرواز روح و تقرب به خداوند متعال و در آن ظرفیت‌های متعددی وجود دارد که عدم شناخت آن‌ها باعث محرومیت از نورانیت ومعنویت حج می‌شود.
در یکی از سفرها، در بیت الله الحرام در خدمت دوستی بودم وسخن از اهل بیت علیهم‌السلام به میان آمد. ایشان (به این مضمون) گفتند که در این سفر، لازم نیست یادی از امامان معصوم علیهم السلام مطرح شود و این جا باید فقط به یاد خدا و متوجه خانه کعبه بود. این سخن برای نویسنده انگیزه‌ای شد که موضوع را بررسی نمايد و با توجه به این‌که سؤال کننده خود شیعه بوده و در این باره کم‌اطلاع بود، با استفاده از منابع شیعی موضوع را به صورت کلی‌تر بررسی نماید. بنابراین مخاطب این مقاله تنها شیعیان هستند و در واقع، سخنی درون گروهی محسوب می‌شود. هم‌چنین در این مقاله به موضوع توسل و کمک خواستن از دیگران اشاره نخواهد شد. این مقاله با توجه به آن‌چه از انگیزه‌ی نوشتن آن مطرح شد؛ به این سؤالات پاسخ خواهد‌داد که اولاً: رجوع به امام در حج موضوعیت دارد یا خير؟ و پس از آن بسط پیدا کرده، به دو سؤال دیگر خواهد پرداخت که ثانیاً: مصادیق رجوع به امام چیست؟ و ثالثاً: رجوع به امام علیه‌السلام چه پیامد‌هایی برای حاجی دارد؟ در خلال بررسی دو سؤال آخر موضوع اول نیز تقویت خواهد شد.
موضوعیت رجوع به امام در حج
1-1- هدف والای حج زیارت خداوند است
هدف ازحج صرفاً زیارت بیتاللهالحرام نیست که آن‌ها سنگ‌هایی بیش نیستند. ولی به خاطر انتساب‌شان به حق متعال و یا حجت‌های او دارای اعتبار شدند. امیر‌المؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
"خداوند سبحان مردم را با سنگ‌هایی آزمود که نه ضرری می‌رسانند و نه نفعی، نه می‌بینند و نه می‌شنوند،... و به وسیله‌ی آن امتحان بزرگی برای مردم ایجاد نموده و آن را سبب رحمت خود و وسیله‌ی رسیدن مردم به بهشت قرار داد... (2(
درواقع زیارت بیتاللهالحرام فقط وسیله‌ای است برای تقرب به خداوند و خودش مستقلاً ارزشی ندارد. یعنی حاجی و طواف کننده‌ای که قرب الهی و اطاعت فرمان وی را طلب نکند وقت خود را تلف نموده! هدف اصلی حج، زیارت خود خداوند متعال است؛ چرا که امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: زائرهنگام ورود به مسجد الحرام به خداوند متعال اینگونه عرضه بدارد:"خدا را شکر که مرا از میهمانان و زوارش قرار داد و از کسانی که مساجدش را آباد کرده و از کسانی که با او مناجات می‌کنند. خدایا من بنده‌ی تو و زائر تو در خانه‌ی تو هستم و برای هر زائری بر زیارت شده‌اش حقی است و تو کریم‌ترین زیارت شده هستی... از تو می‌خواهم که اولین هدیه‌ای که به سبب زیارتت به من می‌دهی، آزادی من از آتش جهنم باشد." (3)
پر واضح است که زیارت خداوند متعال به چشم سر نیست بلکه با چشم دل است. یعنی در بیت، آلودگی‌های خود را متذکر شده، با درخواست مغفرت از خداوند، لطف بی‌انتهای او را وجدان می‌کنیم و فقر خود را دیده؛ با مسألت از پرودگار، عظمت، جلال و جبروت او و در عین حال محبت و کرم بی‌حد او را می‌یابیم. پس زیارت خداوند که در واقع وجدان صفات جلال وجمال خداوند متعال، در آینه فقر و عجز ماست، در آن سرزمین نورانی، به خوبی قابل انجام است.
امام سجاد علیه‌السلام در مناجات مریدین به خداوند عرضه می‌دارند: " ولقاءک قرة عینی و وصلک منی نفسی ". یعنی دیدار تو نور چشم من است و وصل و رسیدن به تو آرزویم. ما نیز باید همت بلند بداریم و در این سفر معنوی به دنبال دیدار الهی باشیم و نه فقط دیدار بیت.
1-2- زیارت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله، زیارت خداست
همان‌طور که زیارت خانه خدا وسیله‌ای است برای زیارت خود خداوند؛ زیارت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله نیز اینگونه است. خداوند متعال زیارت یک مؤمن از برادر مؤمنش را به حساب زیارت خود گذاشته ومی‌فرماید:
"تو در واقع مرا زیارت کردی و ثوابت بر من است و من به ثوابی غیر از بهشت بر تو راضی نمی‌شوم. (4(
بنابر آن‌چه گفته شد خداوند زیارت پیامبرش را نیز زیارت خود حساب خواهد فرمود و اگر برای ثواب زیارت مؤمن به غیر از بهشت راضی نمی‌شود برای ثواب زیارت پیامبر اکرم -که والاترین مؤمنین هستند- بهشت‌ها آماده فرموده است. پس چه بسیار ضرر کرده است کسی که دنبال خداوند و لقاء‌الله و زیارت الهی باشد، ولی به زیارت حضرت‌شان نرود.
اباصلت هروی با تعجب؛ در مورد امکان دیدن خداوند توسط مؤمنین در بهشت از امام رضا علیه‌السلام سؤال می‌کند. حضرت‌شان می‌فرمایند: "ای ابا صلت! خداوند متعال پیامبرش محمد صلیاللهعلیهوآله را برتمام خلایقش از انبیاء و ملائکه برتری داد و طاعت او را طاعت خودش قرار داد و پیروی از او را پیروی ازخود محسوب کرد و زیارت او را دردنیا و آخرت زیارت خود به حساب آورد."سپس حضرت‌شان برای اثبات این که زیارت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله همان زیارت خداست، با استناد به دو آیه قرآن و یک فرمایش حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله فرمودند:
مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ (5(
هرکس که از پیامبر اطاعت نماید همانا خداوند را اطاعت کرده.
وَ قَالَ إِنَ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ (6(
کسانی که با تو ای پیامبر بیعت می‌نمایند، فقط با خدا بیعت کرده‌اند و دست خداوند بالای دست‌های آنان است.
وَ قَالَ النَّبِيُّ ص مَنْ زَارَنِي فِي حَيَاتِي أَوْ بَعْدَ مَوْتِي فَقَدْ زَارَالله
وپیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرموده‌اند: که هرکس مرا در زمان حیاتم یا بعد از مرگم زیارت کند، همانا خدا را زیارت کرده است. درجه پیامبر در بهشت بالاترین درجات است. پس هرکس که ایشان را در آن درجه در بهشت زیارت کند، همانا خداوند تبارک و تعالی را زیارت کرده است. (7(
ذکر این نکته مهم است، که زیارت پیامبر اکرم و اهل بیت گرامی‌شان علیهم‌السلام از زیارت بیتالله چیزی کم ندارد که حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله خطاب به کعبه می‌فرمایند:
"مرحبا به تو، چقدر بزرگ هستی وحرمتت بر خداوند بزرگ است؛ (ولی) به خدا قسم حرمت مؤمن از تو بیشتر است. زیرا خداوند از تو یک چیز را حرام فرموده ولی از مؤمن سه چیز را حرام فرموده مال وخون و این که سوء ظن به او برده شود. (8) وقتی حرمت مؤمن از کعبه بالاتر باشد، حساب پیامبر خدا که حرمتشان از تمام مؤمنین بیشتر است، جداست.
حال اگر کسی بیت الهی را زیارت کند و بتواند که به دیدار پیامبر الهی برود ولی کوتاهی کرده و به زیارت حضرت‌شان مشرف نشود، به خود جفا کرده است؛ چرا که خود را از زیارت خداوند محروم ساخته است.
1-3- زیارت امام، تمامیت حج است
بنابر آن‌چه تاکنون گذشت به این نقطه رسیدیم که برای رسیدن به زیارت خداوند به عنوان هدف اصلی حج، باید موضوع زیارت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و آله را مدنظر قرار داد. به این معنی که در زیارت حضرت رسولالله صلیاللهعلیهوآله همان هدف غایی را دنبال می‌کنیم که در زیارت بیتالله-الحرام دنبال می‌کردیم.
شیعه معتقد است به جز مقام وحی تشریعی، تمام شئون نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و آله در امامان بعد از ایشان جاری است. لذا آن‌چه در مورد زیارت نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و آله گفته شد، بر زیارت امام نیز صدق می‌کند.
سطور بعد با شروع روایتی از حضرت امام محمد باقر علیه‌السلام این موضوع را از جنبه‌های دیگر تقویت می‌کند.
حضرت امام باقر علیه‌السلام در حالی‌که به طواف کنندگان دور کعبه نگاه می‌کردند، فرمودند:
" هَكَذَا كَانُوا يَطُوفُونَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ إِنَّمَا أُمِرُوا أَنْ يَطُوفُوا بِهَا ثُمَ يَنْفِرُوا إِلَيْنَا فَيُعْلِمُونَا وَلَايَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ
يَعْرِضُوا عَلَيْنَا نُصْرَتَهُمْ ثُمَ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ- فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ". (9(
" این چنین طوافی را در زمان جاهلیت نیز انجام میدادند، (در حالی‌که) مردم فقط امر شده‌اند که دور بیت طواف کنند و سپس به نزد ما (اهل بیت) کوچ کرده، ولایت و مودت خود را به ما اعلام کرده، نصرت خویش را به ما عرضه کنند و سپس این آیه را تلاوت فرمودند که: " (خدایا) قلب‌های مردم را به سوی آنان (اهل بیت) مایل بفرما ".
به عبارت دیگر، حضرت‌شان، طواف بدون اعتقاد به امام علیه‌السلام را به طواف بی‌حاصل زمان جاهلیت تشبیه فرموده‌اند؛ که جز خستگی، سودی برای طواف کننده ندارد و پس از آن برنامه‌ای را برای همه حجاج ترسیم می‌فرمایند که: مردم مأمور هستند که پس از طواف: 1- به اهل بیت رجوع نمایند 2- میزان ولایت 3- محبت 4- نصرت خود را به ما عرضه نمایند. پس اولین بخش دستورالعمل امام علیه‌السلام رجوع به امام است که در سطور بعد جزئیات بیش‌تری از آن را پیگیری می‌کنیم.
پاورقی:
(1)وسائل الشيعة ؛ ج14 ؛ ص324وَ فِي الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع فِيَدِيثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: أَلِمُّوا بِرَسُولِ اللَّهِ صإِذَا خَرَجْتُمْ إِلَى بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ- فَإِنَّ تَرْكَهُ جَفَاءٌ وَ بِذَلِكَ أُمِرْتُمْ وَ أَلِمُّوا بِالْقُبُورِ الَّتِي أَلْزَمَكُمُ اللَّهُ حَقَّهَا وَ زِيَارَتَهَا وَ اطْلُبُوا الرِّزْقَ عِنْدَهَا
(2) نهج البلاغة (للصبحي صالح) ؛ ص292الكعبة المقدسة :أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الْأَوَّلِينَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ ص إِلَى الْآخِرِينَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِي جَعَلَهُ [اللَّهُ] لِلنَّاسِ قِيَاما...يُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ وَ يَرْمُلُونَ عَلَى أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِيلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمُ ابْتِلَاءً عَظِيماً وَ امْتِحَاناً شَدِيداً وَ اخْتِبَاراً مُبِيناً وَ تَمْحِيصاً بَلِيغاً جَعَلَهُ اللَّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ وَ وُصْلَةً إِلَى جَنَّتِهِ-....إِخْرَاجاً لِلتَّكَبُّرِ مِنْ قُلُوبِهِمْ وَ إِسْكَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِي نُفُوسِهِمْ وَ لِيَجْعَلَ ذَلِكَ أَبْوَاباً فُتُحاً إِلَى فَضْلِهِ وَ أَسْبَاباً ذُلُلًا لِعَفْوِه
(3)وسائل الشيعة ؛ ج13 ؛ ص205قَالَ الْكُلَيْنِيُّ وَ رَوَى أَبُو بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَقُولُ وَ أَنْتَ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ- بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ خَيْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص- السَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ- السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَى أَنْبِيَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ السَّلَامُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ الرَّحْمَنِ- السَّلَامُ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ- إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِكَ وَ عَلَى أَنْبِيَائِكَ وَ رُسُلِكَ وَ سَلِّمْ عَلَيْهِمْ وَ سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أَبْوَابَ رَحْمَتِكَ وَ اسْتَعْمِلْنِي فِي طَاعَتِكَ وَ مَرْضَاتِكَ وَ احْفَظْنِي بِحِفْظِ الْإِيمَانِ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي جَلَّ ثَنَاءُ وَجْهِكَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنِي مِنْ وَفْدِهِ وَ زُوَّارِهِ وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ يَعْمُرُ مَسَاجِدَهُ وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ يُنَاجِيهِ اللَّهُمَّ إِنِّي عَبْدُكَ وَ زَائِرُكَ فِي بَيْتِكَوَ عَلَى كُلِّ مَأْتِيٍّ حَقٌّ لِمَنْ أَتَاهُ وَ زَارَهُ وَ أَنْتَ خَيْرُ مَأْتِيٍّ وَ أَكْرَمُ مَزُور... يَا كَرِيمُ أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَكَ إِيَّايَ بِزِيَارَتِي إِيَّاكَ أَوَّلَ شَيْءٍ تُعْطِينِيفَكَاكَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ- اللَّهُمَّ فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ تَقُولُهَا ثَلَاثا
(4) الكافي (ط - الإسلامية) / ج2 / 176 / باب زيارة الإخوان ..... ص : 175 عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيٍّ النَّهْدِيِّ عَنِ الْحُصَيْنِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ أَخَاهُ فِي اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِيَّايَ زُرْتَ وَ ثَوَابُكَ عَلَيَّ وَ لَسْتُ أَرْضَى لَكَ ثَوَاباً دُونَ الْجَنَّةِ.
(5) النساء : 80
(6) الفتح : 10
(7) لتوحيد (للصدوق) ؛ ص11721- حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي الْحَدِيثِ الَّذِي يَرْوِيهِ أَهْلُ الْحَدِيثِ أَنَّ الْمُؤْمِنِينَ يَزُورُونَ رَبَّهُمْ مِنْ مَنَازِلِهِمْ فِي الْجَنَّةِ فَقَالَ ع يَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَضَّلَ نَبِيَّهُ مُحَمَّداً ص عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمَلَائِكَةِ وَ جَعَلَ طَاعَتَهُ طَاعَتَهُ وَ مُتَابَعَتَهُ مُتَابَعَتَهُ وَ زِيَارَتَهُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ زِيَارَتَهُ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ قَالَ إِنَ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ وَ قَالَ النَّبِيُّ ص مَنْ زَارَنِي فِي حَيَاتِي أَوْ بَعْدَ مَوْتِي فَقَدْ زَارَ اللَّهَ دَرَجَةُ النَّبِيِّ ص فِي الْجَنَّةِ أَرْفَعُ الدَّرَجَاتِ فَمَنْ زَارَهُ إِلَى دَرَجَتِهِ فِي الْجَنَّةِ مِنْ مَنْزِلِهِ فَقَدْ زَارَ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى
(8)بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج64 ؛ ص71رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَظَرَ إِلَى الْكَعْبَةِ فَقَالَ مَرْحَباً بِالْبَيْتِ مَا أَعْظَمَكَ وَ أَعْظَمَ حُرْمَتَكَ عَلَى اللَّهِ وَ اللَّهِ لَلْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنْكَ لِأَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ مِنْكَ وَاحِدَةً وَ مِنَ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثَةً مَالَهُ وَ دَمَهُ وَ أَنْ يُظَنَّ بِهِ ظَنَّ السَّوْءِ
(9) الكافي (ط - الإسلامية) / ج1 / 392
گروه تحقیق و پژوهش سایت خبری تحلیلی شیعه نیوز
انتهای پیام / م . ب
T