شیعه نیوز | هفته‌ای که گذشت وضعیت «مهاجرت از ایران» باز هم در میان اخبار مهم کشور بود. رفتن‌هایی که در سال‌های اخیر به مرز هشدار رسید و حالا نتایج هشدارهای کارشناسان را می‌توان در شاخص‌های جهانی، بازار کار و جمعیت کشور دید.
به گزارش «شیعه نیوز»، در نشست «آینده‌اندیشی درباره مهاجرت نخبگان ایران» که هفته گذشته در موسسه رحمان برگزار شد، کارشناسان به بررسی آخرین وضعیت مهاجرت در کشور پرداختند. نقطه مشترک تحلیل این کارشناسان، هشدار درباره از دست رفتن سرمایه انسانی ایران بود. بهرام صلواتی، تحلیلگر ارشد حوزه مهاجرت در این نشست گفت: «موضوع مهاجرت با سرعت تمام در حال گسترده شدن است، حتی از کرونا هم بیشتر.»
ابرچالش نیروی انسانی در ایران
او ادامه داد: «مسائل آلودگی هوا، محیط زیست و آب همچنان در کشور برقرار است، حالا ابرچالش نیروی انسانی نیز پیدا شده است. کسی نیست این پدیده را پیگیری کند. برای موضوعات دیگر یک سازمان داریم، مانند محیط زیست، بهزیستی و... . سازمانی را نشان دهید که درباره موضوع مهاجرت کار می‌کند.»صلواتی گفت: «با پدیده بسیار سهمگینی روبه‌رو هستیم و اثر آن را سال بعد خواهیم دید. مهم‌ترین سرمایه این کشور بی‌صاحب مانده است.»
این تحلیلگر ارشد حوزه مهاجرت توضیح داد: «ما جزو معدود کشورهای مهاجرپذیر و مهاجرفرست دنیا هستیم که دنیا را آب برده و ما را خواب برده است. تازه متوجه شدیم که چه اتفاقی افتاده است. موضوع مهاجرت مربوط به دیروز و امروز نیست.»او ادامه داد: «مشکل ما این است که ظرفیت استفاده از سرمایه انسانی خود را نداریم. در دنیا مهم‌ترین مسئله به‌ویژه بعد از آمدن هوش مصنوعی، این است که برای استعدادهایی که تصویری کلی را می‌بینند به شدت رقابت می‌کنند.»
بی‌سابقه‌ترین موج مهاجرت از ایران
بهرام صلواتی در ادامه این نشست گفت: «جامعه ایران در حال تجربه یکی از بی‌سابقه‌ترین موج‌های مهاجرتی است. به دلیل فقدان شواهد ملی و محدودیت‌های پیش‌آمده، دوباره اتکای کشور بر اساس منابع آماری و داده‌‌ای خارج از کشور محدود شده است.»
او ادامه داد: «ما داده و شواهد نداریم، اما سراغ تجویز رفته‌ایم. در همه جای دنیا، ابتدا شواهد را جمع می‌کنند، تحلیل می‌کنند و بعد تجویز می‌کنند. بعد از تجویز هم بررسی می‌کنند که این تجویز جواب می‌دهد یا نمی‌دهد.»
این تحلیلگر حوزه مهاجرت گفت: «به آنها هشدار دادیم افزایش هزینه آزادسازی مدرک فقط باعث می‌شود که یا سن مهاجرت کم شود یا افراد وارد سیستم دانشگاهی نشوند.»
یک ایران فراسرزمینی شکل می‌گیرد
صلواتی گفت: «قبلا فرزندان (مهاجر) در یک دوره‌ای برمی‌گشتند تا به کشور کمک و خدمت کنند. حالا اما در جامعه، فرزندان را می‌فرستند تا به آنها بپیوندند. (مهاجرت کنند) در واقع با این مدل، یک ایران فراسرزمینی شکل می‌گیرد.»
این تحلیلگر حوزه مهاجرت توضیح داد: «رتبه ایران از نظر رقابت‌پذیری برای استعدادها در سال 2022 از میان 134 کشور، 112 بود، در سال 2023 به رتبه 116 رسید. بهتر است بگوییم بازی را چطور می‌بازیم. سال 1399 برای اولین بار گفتیم برای مهاجرت «توده‌وار» آماده باشید. اکنون وسط این مهاجرت «توده‌وار» هستیم؛ چراکه دیر واکنش نشان می‌دهیم.»
مهاجرت سرمایه انسانی بغرنج‌تر از همیشه
صلواتی گفت: «همچنین به دلیل فقدان سیاست‌ها برنامه‌های منسجم و نهاد متولی رسمی، موضوع مهاجرت سرمایه‌های انسانی کشور بغرنج‌تر و بی‌برنامه‌تر از همیشه است.»او ادامه داد: «فرصت ایجاد سازمان ملی مهاجرت با در نظر گرفتن هر دو جنبه (مهاجرفرستی و مهاجرپذیری) از دست رفته است.»
وزارتخانه مهاجرت تشکیل می‌شود؟
صلواتی در ادامه این نشست گفت: «یک تله مهارت پایین داریم که بسیار خطرناک است و اگر وارد آن شویم به سادگی نمی‌توان از آن خارج شد. ایران با سرعت در حرکت به سوی نقطه تعادلی «تله مهارت پایین» است که اثرات وخیم و مخربی برای آینده سرمایه انسانی کشور، کسب و کارها و برنامه‌های توسعه‌ای کشور خواهد داشت.»
او همچنین گفت: «بخشی از موضوع حضور و ماندگاری مهاجران خارجی با مهارت پایین، (از جمله افغانستان‌ها) از منظر تعادل تله مهارت پایین کشور قابل تفسیر است.»این تحلیلگر حوزه مهاجرت توضیح داد: «پیش‌بینی می‌شود ایران در آینده نزدیک به دنبال ایجاد «وزارتخانه مهاجرت» باشد. کشور هنوز زمان و امکان «فرصت‌سازی از مهاجرت» را به طور کامل از دست نداده است، ولی زمان بسیار تنگ و محدود است.»
رقبای منطقه بهترین بهره‌برداری را می‌کنند
نکته دیگری که صلواتی در این نشست به آن اشاره کرد، رقابت در کشورهای منطقه است. او گفت: «کشور دچار بحران برنامه‌های امیدبخش و چشم‌اندازساز ملی و بین‌المللی است. رقبای منطقه‌ای از این فرصت بهترین بهره‌برداری را می‌کنند. (امارات، عربستان، ترکیه، عمان و... )»او ادامه داد: «کار کارشناسی درباره مهاجرت یا انجام نشده است یا به هر دلیلی نمی‌گذارند که انجام شود. قبلا صحبت از مهاجرت «اجتماعی و توده‌وار» بود، حالا باید آماده «جامعه مهاجرتی» باشیم.»
مهاجران ایرانی، بالاترین کیفیت را دارند
مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس نیز در این نشست گفت: «طی یک سال گذشته مطالعه‌ای درباره مهم‌ترین مسائل این کشور داشتیم. مهاجرت هم یکی از این مسائل است. کلان روندی به نام مهاجرت داریم.»او ادامه داد: «برآوردهای مختلفی درباره تعداد مهاجران ایرانی شده است؛ از چهار و پنج میلیون نفر گرفته تا ۱۲ میلیون نفر هم محاسبه کرده‌اند. اما در کمترین مقدار یعنی پنج میلیون نفر هم، این مهاجران سرمایه فکری، انسانی، فرهنگی و نمادین ما هستند. بخش مهمی از جمعیت سرزمین ایران هستند. بالاترین کیفیت در میان مهاجران دنیا را دارند. تحصیلات و مهارت بالا دارند. این مهاجران ایرانی مشارکت اقتصادی تقریبا معادل اهالی آن کشورها دارند.»
ایران کشوری با سرمایه انسانی بالا و جذب بسیار پایین
این جامعه‌شناس توضیح داد: «ایران کشوری است با سرمایه انسانی بالا، ولی ظرفیت و سیاست‌های جذب رضایت‌بخش آنها در کشور بسیار پایین است. توانمندسازی و بهره‌وری بسیار کم است. با این وضعیت نازل در رتبه‌بندی‌های جهانی که از نظر این شاخص‌ها داریم، مهاجرت‌های آشکار و پنهان شکل می‌گیرد.»
او گفت: «مهاجرت آشکار همان دور از وطن شدن‌ها و مهاجرت به کشورهای دیگر است. مهاجرت پنهان همان غربت در وطن است. هر ایرانی در سرزمین خود، حق سکونت و حیات فعال دارد، اما مخدودش می‌شود. با تنش‌های داخلی و خارجی مهاجرت نخبگان شکل می‌گیرد و درصد این مهاجران هم بیشتر می‌شود.»