«شیعه نیوز»: در این روز اولین كسى كه بعد از بعثت با پیامبر صلى الله علیه و آله نماز خواند، امیرالمؤمنین علیه السلام بودند.
27 رجب پیامبر صلى الله علیه و آله مبعوث شدند و در 28 رجب حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام با آن حضرت نماز اقامه فرمودند. (وقایع الایام: ج رجب، ص 247/ منتخب التواریخ: ص42/همچنین اقتباس از بحارالانوار، مناقب ابن شهر آشوب)
وقتی دل تنگ و خسته از خاك، معراجِ جان و سیر به افلاك را آرزو می كنی، تنها بر بُراق نماز می توانی گستره آسمان ها را بپیمایی كه: الصلوةُ معراج المُؤمن.
وقتی هراس تردید، سایه وحشت بر جانت می گستراند، آفتاب اطمینان را در سپیده دم نجوا (نماز صبح) و نیم روز نیایش (ظهر و عصر) و شبانگاه شوق (مغرب و عشا) بر دلت بتابان تا همه دغدغه ها و تشویش ها خاكستر شوند.
آن گاه كه غوغای زندگی، تو را از خود بی خود می كند، به نمازی عاشقانه بایست و غبار تیرگی را از جسم و جان بزدای و سبكساری تن و روان را به تماشا نشین.
نماز، ریسمان قرب است و با آن، شایستگی هم سخنی با محبوب و حلاوت و هم زبانی با دوست را در ذرّه ذرّه وجودت احساس می كنی.
به راستی كه نماز، نور چشم پیامبرصلی الله علیه و آله، ستون دین و استوارترین تكیه گاه و یادآور "راه و مقصد" است.
عبادت هدف آفرینش
با مطالعه پیرامون تاریخ ادیان و مذاهب و همچنین آیات و روایات نقل شده از معصومین علیهم السلام، این مطلب كاملًا روشن مى گردد كه قدیمى ترین عبادت در تمامى ادیان نماز بوده است.
آیا تا به حال فكر كرده اید كه آفرینش جهان با این همه عظمت برای چیست و چرا خداوند انسان را در جهان با گستره بی حد و مرزش آفرید؟ شاید پاسخ این پرسش، نقش غیرقابل پیش بینی را در زندگی ما داشته باشد و سبب تحوّل عظیمی در بینش ها و ارزش های زندگی ما شود.
خداوند آسمان ها و زمین را خلق كرد و آن ها را در اختیار انسان قرار داد تا او را عبادت كند، آن چنان كه در قرآن می فرماید: "و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون"(1)
تاریخ بشری گونه های متنوعی از عبادت و پرستشِ انتخابی انسان ها را در خود ثبت كرده است كه در آن موجودات و اشیاء گوناگون پرستیده می شده اند. از چوب، سنگ، خورشید، ماه، آب و آتش گرفته تا حیوانات و انسان هایی كه عنوان معبود و مسجود را بر آن ها می نهادند.
خداوند انسان را آفرید تا آزادانه و از روی اختیار در مسیر عبادت قرار گیرد، نه این كه مانند ملائكه مجبور به عبادت و پرستش باشد كه این خود، نقطه عطفی در بندگی بود.
اولین های نماز
امام سجاد علیه السلام با اشاره به چگونگى و علّت تغییر نماز فرموده اند: «در مدینه و زمانى كه دعوت عمومى به اسلام آشكار گردید و اسلام قوّت یافت و خداوند متعال جهاد را بر مسلمانان واجب فرمود، رسول خدا صلى الله علیه و آله هفت ركعت به نمازهاى شبانه روز افزود به این ترتیب: دو ركعت به نماز ظهر و دو ركعت به نماز عصر، و یك ركعت به نماز مغرب، و دو ركعت به نماز عشاء و نماز صبح را به همان صورت كه در مكّه واجب گردیده بود باقى گذاشت و بر آن نیفزود» (4)
علّامه طباطبایى درتفسیر سوره علق به تشریح این مسئله پرداخته و بیان داشته اند: سیاق این آیات دلالت دارد بر این كه رسول خدا صلى الله علیه و آله قبل از بعثت نیز مناجات با خدا داشته و نماز مى خوانده است. البته نمازهاى پنج گانه با شكل خاص خود و دو ركعتى بود كه بعد واجب شد و بنا بر شواهدى نمازهاى قبل از معراج مشتمل بر مقدارى تلاوت قرآن و نیز مشتمل بر سجده بوده است. در بعضى از روایات هم آمده كه رسول خدا صلى الله علیه و آله در اوایل بعثت با خدیجه و على علیهما السلام نماز مى خواندند .(2)
امام رضا علیه السلام در خصوص تعداد ركعات نماز و روند تغییر آن فرموده اند:
«اصل نماز یك ركعت است چون اصل عدد، یك مى باشد لذا هرگاه نماز را از یك ركعت كمتر بیاورند عمل آورده شده نماز نیست. اما از آنجا كه خداوند مى دانست آن یك ركعت را بندگان به طور كامل بجا نیاورده بلكه ناقص ادا مى نمایند لذا یك ركعت دیگر را با آن مقرون ساخت تا با ركعت دوّم نقص ركعت اوّل جبران شود و بدین ترتیب نماز دو ركعت واجب گردید ...» (3)
در حدیثى امام سجاد علیه السلام با اشاره به چگونگى و علّت تغییر نماز فرموده اند:
«در مدینه و زمانى كه دعوت عمومى به اسلام آشكار گردید و اسلام قوّت یافت و خداوند متعال جهاد را بر مسلمانان واجب فرمود، رسول خدا صلى الله علیه و آله هفت ركعت به نمازهاى شبانه روز افزود به این ترتیب: دو ركعت به نماز ظهر و دو ركعت به نماز عصر، و یك ركعت به نماز مغرب، و دو ركعت به نماز عشاء و نماز صبح را به همان صورت كه در مكّه واجب گردیده بود باقى گذاشت و بر آن نیفزود» (4)
افزودن ركعت هاى نماز به دستور و اذن خداوند توسّط پیامبر صلى الله علیه و آله صورت گرفته است زیرا پیامبر مأمور الهى است و از طرف خود چیزى نمى گوید: «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى؛ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحى » ؛ «و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى گوید؛ آنچه مى گوید چیزى جز وحى كه بر او نازل شده نیست»(5)
اوّلین نماز جماعتى هم كه بر پا شد، به امامت رسول خدا صلی الله و علیه و اله و شركت حضرت على علیه السلام و جعفر طیّار (برادر حضرت على علیه السلام) بود. همین كه ابوطالب، فرزندش على علیه السلام را دید كه به پیامبر اقتدا كرده، به فرزند دیگرش جعفر گفت: تو نیز به پیامبر اكرم اقتدا كن. و این جماعت دو سه نفرى، پس از نزول آیه «فاصدَعْ بماتؤمَر» بود، كه فرمان به علنى ساختن دعوت و تبلیغ مى داد. (6)
اولین نماز جمعه توسط مصعب بن عمیر در شهر مدینه در خانه اسعدبن زراره با دوازده نفر برگزار شد كه به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود و صاحبخانه در آن روز گوسفندی كشت و نمازگزاران را مهمان كرد.
نخستین نماز جمعه با حضور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در اولین هفته ورود پیامبر به مدینه با حضور چهل مسلمان صورت گرفت. (7)
پیشینه نماز
امام رضا علیه السلام در خصوص تعداد ركعات نماز و روند تغییر آن فرموده اند: «اصل نماز یك ركعت است چون اصل عدد، یك مى باشد لذا هرگاه نماز را از یك ركعت كمتر بیاورند عمل آورده شده نماز نیست. اما از آنجا كه خداوند مى دانست آن یك ركعت را بندگان به طور كامل بجا نیاورده بلكه ناقص ادا مى نمایند لذا یك ركعت دیگر را با آن مقرون ساخت تا با ركعت دوّم نقص ركعت اوّل جبران شود و بدین ترتیب نماز دو ركعت واجب گردید ...»
با مطالعه پیرامون تاریخ ادیان و مذاهب و همچنین آیات و روایات نقل شده از معصومین علیهم السلام، این مطلب كاملًا روشن مى گردد كه قدیمى ترین عبادت در تمامى ادیان نماز بوده است.
از هنگام اقامت حضرت آدم و حوا علیهما السلام در زمین، خداوند نماز را بر حضرت آدم علیه السلام واجب كرد .(9)
كشتى نوح علیه السلام داراى پنجره ها و سوراخ هایى بود كه از آن نور خورشید به داخل منعكس مى شد و از این طریق وقت نماز را تشخیص مى دادند .(10)
حضرت ابراهیم علیه السلام آن گاه كه همسر و فرزند خود را در كنار كعبه نو بنیاد نهاد، دست به دعا برداشت و به خداى متعال چنین گفت: خدایا من، خاندان خود را در سرزمینى غیرحاصل خیز و كنار خانه ات ترك نمودم تا نماز را به پا دارند پس دل هاى مردم را در هواى (گرو) آنان قرار ده .(11)
وقتى حضرت موسى علیه السلام به كوه طور آمد و پیام رسالت را دریافت نمود خداوند به او فرمود: «من خداى یكتا هستم. پس مرا عبادت كن و نماز را به پا دار» .(12)
حضرت عیسى علیه السلام در گهواره به امر خداوند این گونه سخن گفت: «من بنده خدا هستم كه كتاب آسمانى را بر من نازل كرد و مرا پیامبر قرار داد و هر جا كه باشم مرا مایه بركت قرار داد و به نماز و زكات تا وقتى كه جان در بدن دارم مرا توصیه نمود» .(13)
کلام آخر:
نماز رشته اتصال به محبوب است آن گاه كه دست انسان از وصل كوتاه است و وجودمان در هجر گرفتار. نماز دریچه ای است برای گفت و گو با كریم مطلق تا به درد دل با او بنشینند و از رنجهای فراق به او شكوه برند و تسكینی بیابند.
پی نوشت ها:
1- الذاریات: 56
2- تفسیر المیزان، ج 20، ص 551
3- علل الشرائع، ج 1، ص 261
4- من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 455
5- النجم: آیه 3 و 4
6- وسائل الشیعه،ج5،ص373
7- پیغمبر و یاران ، ج 3، ص 83
8- تفسیرنمونه، ج 24، ص 131
9- بحارالانوار، ج 11، ص 196
10- همان، ج 11، ص 333
11- ابراهیم: 37
12- طه: 14
13- مریم: 31 و 30