چگونه گیاه وانیل را در منزل پرورش دهیم

شیعه نیوز: وانیل یا ورق قٌماریمیوه گیاهی است از خانواده ثعلب هاOrchidaceae، این گیاه دارای پایه ای رونده بوده بومی جنگلهای مرطوب قاره آمریکا است.دانه های این گیاه را پس از فرآوری تخمیر می کنند تا عطر مطبوع آنها بیرون بیاید و عموماً بصورت پودر یافت میشود و در بعضی موارد آنرا با الکل اتیل و آب مخلوط کرده که بصورت عصاره وانیل به بازار عرضه میشود که عموماً حاوی 35% الکل می باشد. عصاره وانیل ممکن است دارای شکر، شربت ذرت و یا پروپیلن گلیکول نیز باشد. معروفترین کاربرد این گیاه در ایران در شیرینی پزی و ساخت بستنی است.سرخپوستان توتوناک سازندگان اولیه وانیل بودند.وانیل پس از زعفران گران قیمت ترین ادویه است. وانیل برای اولین بار در قرن شانزدهم میلادی توسط آزتک ها استفاده میشد. فاتحان اسپانیایی، در سراسر آمریکای میانه و مکزیک امروزی مردمانی را یافتند که از وانیل در نوشیدنی ها و غذاهایشان استفاده میکردند.

پس از آن وانیل به اسپانیا آورده شد و برای طعم و عطر دهی یک نوشیدنی شکلاتی استفاده شد. این نوشیدنی از مخلوط دانه های کاکائو، وانیل، ذرت، آب و عسل درست شده بود. دامنه مصرف این نوشیدنی به انگلستان ، فرانسه و در اوایل قرن هفدهم میلادی به کل اروپا گسترده شد.

درخت وانیل گیاهی است پایا خزنده یا بالا رونده ،دارای ساقه سبز دراز،برگهای متناوب،پهن،نرم،ضخیم،بیضی شکل و نوک تیز سبز و تعداد زیادی ریشه های هوایی که از کنار هر برگی بیرون می اید که با کمک آنهابه تنه درختان مجاور می چسبد و بالا می رود.

نحوه تکثیر گیاه
تکثیر و زراعت گیاه وانیل به سختی صورت می گیرد و بنابراین وانیل طبیعی گران می باشد. تکثیر گیاه وانیل معمولاً از طریق قلمه ساقه صورت می گیرد. در دانه های سبز و بی طعم کشت شده وانیل وجود ندارد. این دانه ها باید جهت تولید وانیل به 3 تا 6 ماه فرآوری نیاز دارد. بهترین وانیل از غلافهایی به دست می آید که طول آنها 25 تا 15 سانتی متر و قطر آنها 12 تا 10 میلی متر است. در موقع برداشت محصول سبز رنگ است ولی بعدا تیره رنگ می شود.

تاریخچه وانیل
این گیاه ابتدا در مکزیک و گواتمالا پرورش پیدا کرده و در هیچ جای دیگر دنیا نبوده. اسپانیایی ها پس از رسیدن و تسلط بر مکزیت تلاش کردند در جاهای دیگری این گیاه را بکارند که البته با ناکامی مواجه شدند. اما قدرت اسپانیایی ها موجب شد که آنان سالیان دراز یک تازه میدان بازار جهانی وانیل باشند.

در سال 1873 میلادی یک گیاه شناس بلژیکی به نام شارل مورن (charles Morren) توانست پی ببرد که نوع ویژه ای از زنبورها که در مکزیک پیدا می شوند و یک پرنده کوچک نوک تیز به نام (Humming birds) عامل اصلی انتقال هاگ یا گرده افشانی گیاه وانیل بوده و تولید مثل این گیاه تنها از طریق این دو موجود انجام می پذیرد.

شارل مورن توانست در گلخانه ای به صورت مصنوعی گرده افشانی را روی گیاه وانیل آزمایش کند. همزمان با وی در سال 1841 میلادی نیز یک برده سیاه پوست توانست پس از پی بردن به این سیستم طبیعی ، روش مصنوعی گرده افشانی برای گیاه وانیل را ابداع کند . نتیجه کار وی ، آزاد شدنش از قید بردگی بود.

امروزه در نقاط بسیاری از جهان به کشت و پرورش وانیل اقدام می شود اما محصولات با کیفیت ماداگاسکار و جزیره ( Reunion) و مکزیک در صدر آن قرار دارند. امروزه یک زن ماهر در مزارع وانیل می تواند با استفاده از یک خاربلند کاکتوس و یا بامبوس 1000 تا 15000 گیاه وانیل را به صورت مصنوعی باور کند.اندونزی (جاوه) ، زانزیبار و تاهیتی نیز از جمله تولید کنندگان وانیل به حساب می آیند.محصول ماداگاسکار و Reunion که به نام «وانیل بوربون» معروف است (به سبب نام قدیمی فرانسوی جزیره (Reunion) که در آن زمان II Bourbon نام داشت) دارای رنگ تیره تر و بویی بسیار قوی تر است.

کاشت ونگهداری گیاه وانیل
این گیاه بومی مناطق مرطوب و حاره و در جنگلهای مرطوب جنوب شرقی مکزیک و آمریکای مرکزی و هند غربی و آمریکای جنوبی می روید و ساقه های پیچیده ان تا ارتفاع حتی 100 متر نیز ممکن است برسند و تا بالاترین ارتفاع درختان بزرگ جنگلی نیز بالا می رود. ماده معطر وانیل از میوه این گیاه گرفته می شود.میوه آن به شکل غلاف لوبیا است و قبل از اینکه کاملا برسد آن را می چینند و خشک می کنند در موقع چیدن ،میوه ها عطری ندارند ولی پس از اینکه چیده شد در دوران خشک کردن و عمل آوردن ان ،عطر مطبوع وانیل در آن ایجاد می شود.گلهای آن به شکل خوشه و تعداد 20-15 گل در هر گروه و تلقیح گلها به طور طبیعی انجام نمی گیردو گلها را یکی یکی باید کمک کرد که تلقیح شوند،زیرا استیگماتهای گلها از یک تیغه ای پوشیده شده که تلقیح فقط به کمک حشراتی انجام می گیرد که به قدر کافی برای تلقیح گلها وجود ندارند به این علت است که برای داشتن ثمر کافی باید تلقیح مصنوعی نمود.به همین دلیل معمولا با هرس کردن وانیل ترتیبی می دهند که ارتفاع گیاه 3-2 متر بیشتر نشده است و گلها در دسترس انسان باشد.بهترین وانیل از غلافهایی به دست می آید که طول آنها 25-15 سانتی متر و قطر آنها 12-10 میلی متر است.در موقع برداشت محصول سبز رنگ است ولی بعدا تیره رنگ می شود.پس از برداشت معمولا غلافها را برای مدت 3-2 دقیقه در آب جوش 65-60 درجه فرو می برند ،بعد آنها را در داخل جعبه ای دو جداره که مابین دو جدار پشم گذارده شده می گذارند و مدت 24 ساعت داخل این جعبه سربسته نگهداری می شود و این یک گرم خانه طبیعی است که دراین مدت 24 ساعت نوعی تخمیر در آن انجام می گیرد.

پس از آن غلاف ها را بیرون آورده در محلی که به ارتفاع یک متر از سطح زمین باشد در مقابل نور خورشید آویزان می کنند که ضمن تهویه کامل با حرارت آفتاب خشک شود.این دوران خشک شدن تا یک هفته طول می کشد و در این مدت رنگ غلافها از سبزی به قهوه ای و قهواه ای تیره و سیاه تبدیل می شود و همین که کاملا نرم شد و شروع به پژمرده شدن نمود ،آنها را برای خشک شدن داخل گرم خانه می کنند که مدت 3-2 ماه می ماند وپس از اینکه رسوبت ان به 40-30 درصد می رسد آنها را از گرم خانه بیرون می آورند. وانیل اصل به شکل یک چوبه یا غلاف باریک سیاه رنگ است که باید آن را به وسیله یک چاقوی تیز شکافت و با پشت چاقو خمیر درون آن را درآورد و داخل سس ها یا خمیرها ریخت.

در واقع وانیل گیاهی است از خاندان ارکیده ها که در زمره گیاهان پیچکی به شمار آیند . بلندی آن ، گاهی به 10 متر هم می رسد و از بزرگ ترین اعضای گروه ارکیده هاست. غنچه زیبای آن به رنگ های سفید ، زرد و یا سبز است که تنها چند ساعت دوام می آورد. محصول این گیاه غلاف های بلندی به شکل غلاف های لوبیا می باشد که در حالت تازه بدون عطر و مزه هستند و پس از تخمیر ،تبدیل به شاخه یا غلاف خوشبوی وانیل می شوند.

روش مصرف:
بهترین روش مصرف ان به صورت گرد است و مقدار آن 2 - 25/0 گرم است.

گرد وانیل:برای تهیه گرد وانیل مقداری وانیل گرفته و معادل آن قند خرد کرده و هر دو را در هاون آهنی نرم کوبیده و از صافی ابریشمین بیرون کنند و نخاله ها را باز با همان مقدار قند داخل کرده خوب بکوبید و از الک نرم داروسازی رد کنند و با هم مخلوط می نمایند.

قرص وانیل:وانیل 30 گرم، قند 200 گرم، صمغ عربی 2 گرم، آب به مقدار کافی کوبیده و نرم با آب مخلوط کرده، قرص های وانیلی بسازید.

خواص وانیل
وانیل نوعی گیاه با گل های شیپوری است که برای درمان آکنه و جوش، کاهش وزن و رشد مو موثر است.
گیاه وانیل دارای گل های شیپوری شکل است. وانیل علاوه بر داشتن بوی مطبوع، خواص متعددی نیز دارد.
خواص ضدباکتریایی آن برای درمان آکنه مفید است و در پاکسازی پوست و کاهش جوش و آکنه موثر است.
غنی از آنتی اکسیدان است. علایم پیری مانند خط های ریز، چین و چروک و لکه های مربوط به سن را کاهش می دهد.
روغن آن باعث رشد مو می شود.
استشمام کردن بوی آن، افسردگی و اختلالات مربوط به اضطراب را برطرف می کند.
مصرف مکمل های وانیل همراه با ورزش و رعایت رژیم غذایی، باعث کاهش وزن می شود.
برای رفع حالت تهوع، چند قطره عصاره وانیل را در یک لیوان آب بریزید و به آرامی میل کنید.
عصاره این گیاه گلودرد، سردرد و سرفه را رفع می کند.
همانند کپساسین در فلفل، این ترکیب تاثیر مثبتی روی سیستم اعصاب مرکزی دارد. وانیل حاوی ماده ای است که با دندان درد و عفونت دندان مقابله می کند.
علایم مربوط به قاعدگی را برطرف می کند.
دارای خواص ضدالتهابی است و التهاب پوست را کاهش می دهد.
مخلوطی از کمی عصاره وانیل، یک لیوان آب ولرم و کمی شکر، می تواند تب کودکان را کاهش دهد و با عفونت مقابله کند.

وانیل و سلامت پوست
پوسته وانیل دارای دانه های ریز معطری است که در شیرینی پزی و ساخت لوازم آرایشی کاربرد دارد. این دانه ها دارای مولکول هایی هستند که در جوان ماندن و شادابی و طراوت پوست موثر است.

در گذشته از وانیل تازه برای مراقبت های پوستی در مقابل نور خورشید استفاده می کردند. تحقیقات نشان می دهد که دانه های وانیل دارای مولکول هایی هستند که برای پوست خاصیت التیام بخشی و ترمیمی دارند.

بر اساس آزمایشات، مولکول های وانیل عملکرد پوست را تحریک می کند و باعث تسریع در رشد پوست می شود. متخصصان اظهار کردند:مولکول های وانیل در انسجام پوست، فرآیند جذب آب، طراوت، تازگی و استحکام پوست موثر هستند.

به گفته متخصصان، وانیل در تمام دنیا در درمان های پیری پوست کاربرد دارد. از ترکیب وانیل با روغن کنجد یا آفتابگردان خمیری بدست می آید که از خشکی پوست جلوگیری کرده و باعث نرمی و لطافت آن می شود.

کاربردهای صنعتی
وانیل در ایران در تولید شیرینی و بستنی استفاده می شود. اسانس وانیل در نوشابه های بدون گاز و تعداد زیادی از دسرها و پودینگ ها مخصوصا در شکلات استفاده می شود. یکی از اجزای مهم صنایع عطرسازی وانیلین بود و هنوز هم از مواد سازنده عطر سازی است. در ایران وانیل را به شکل پودر سفید و تقریبا گران قیمتی می شناسند و از آن استفاده می کنند. این پودر در اصل محصولی شیمیایی است به نام «وانیلین» که براساس بو و مزه وانیل اصلی تهیه و تولید می شود و به مقدار زیاد و با قیمت ارزان در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد. وانیلین تنها یکی از 36 بوی گوناگون وانیل را دارد و از دیگر خواص طبیعی وانیل در پودر وانیلین خبری نیست. وانیل اصل به شکل یک چوبه یا غلاف باریک سیاه رنگ است که باید آن را به وسیله یک چاقوی تیز شکافت و با پشت چاقو خمیر درون آن را درآورد و داخل سس ها یا خمیرها ریخت.

مضرات مصرف وانیل
در شرایطی که از وانیل (یا وانیلین) به مقدار زیاد استفاده می شود امکان پیش آمدن حالت هیپنوز و بی حسی کامل وجود دارد. وانیلین در مواردی نیز اثراتی مشابه کافئین از خود نشان می دهد که تأثیر آن بر سیستم عصبی و فشارخون بسیار شبیه به آثار کافئین است.

ماده استیل کولین موجود در وانیلین نیز می تواند همچون ماده (Kobratoxin) که در زهر مارهای سمی وجود دارد عمل کند. استفاده زیاد از وانیلین می تواند آثاری شبیه (Phencyclidine) از خود بروز دهد. این ماده که با نام (Angel Dust) معروف است دارای توانایی تخدیر می باشد.
افرادی که دچار زخم معده سوزاک و ناراحتی اعصاب می باشند، باید در مصرف وانیل احتیاط نمایند. زیاده روی در مصرف وانیل موجب مسمومیت - سردرد و تشنج می گردد. دیگر اینکه در شرایطی که از وانیل به مقدار زیاد استفاده می شود امکان پیش آمدن حالت هیپنوز و بی حسی کامل وجود دارد.

منبع : نمناک