شیعه نیوز: به موجب ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی همین که ازدواجی به طور صحیح واقع شد روابط زوجیت بین طرفین ایجاد می‌گردد و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر برقرار می‌شود همان طور که می‌دانید ازدواج دارای آثار مالی و غیر مالی است مهریه و نفقه از آثار مالی ازدواج می‌باشد و حسن معاشرت (خوش خلقی و رفتار مناسب با همسر)، معاضدت (همکاری) و برقراری رابطه جنسی از آثار غیرمالی آن است؛ بنابراین زن می‌تواند به محض انعقاد عقد، نفقه خود را از شوهر مطالبه کند و در صورت امتناع وی از پرداخت، او را از طریق حقوقی و کیفری برای پرداخت نفقه تحت تعقیب قرار دهد؛ لذا به محض انعقاد عقد نکاح و در طول زندگی مشترک نفقه زن به عهده شوهر است علاوه بر این در طلاق رجعی هم در مدت عده نفقه زن به عهده شوهر است.
حال ممکن است این سوال برایتان پیش آمده باشد که منظور از طلاق رجعی و عده چیست و چرا در این نوع طلاق در ایام عده نفقه به عهده شوهر است برای پاسخ به این سوالات ابتدا باید با انواع طلاق آشنا شویم در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا با انواع طلاق آشنا شوید.
آشنایی با انواع طلاق در قانون مدنی
به موجب ماده ۱۱۴۳ قانون مدنی انواع طلاق را از یک جهت می‌توان به دو نوع رجعی و بائن تقسیم نمود که در ادامه ویژگی و احکام هر یک را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱- طلاق رجعی
طلاقی است که در آن برای شوهر، تا پایان مدت عده حق رجوع وجود دارد و نیازمند عقد جدید نمی‌باشد. اصل در طلاق، رجعی بودن آن است به تعبیر دیگر، طلاق رجعی اصل و طلاق بائن استثناء محسوب می‌شود. به موجب ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی اگر نکاح به واسطه طلاق و ... منحل شود مدتی به نام عده آغاز می‌شود که در این مدت زن نمی‌تواند با دیگری ازدواج کنید. رجوع تشریفات خاصی ندارد کافی است مرد قصد بازگشت به زندگی مشترک را داشته باشد در این خصوص موافقت زن شرط نیست و در صورت درخواست شوهر به از سرگیری زندگی مشترک زن حق مخالفت نخواهد داشت.
منظور از رجوع چیست؟
هدف از حق رجوعی که در طلاق رجعی در نظر گرفته شده است، این است که مرد بتواند به آسانی به همسرش باز گردد بدین ترتیب برای ادامه زندگی نیازی به عقد مجدد نخواهد بود. رجوع مشروط بر آن است که مرد قصد قطعی ازدواج دوباره داشته باشد رجوع در طلاق برابر ماده ۱۱۴۹ قانون مدنی به هر لفظ یا فعلی حاصل می‌شود که دلالت بر رجوع کند، مشروط بر اینکه مقرون به قصد رجوع باشد؛ بنابراین مرد باید اراده واقعی مبنی بر از سرگیری رابطه زناشویی را داشته باشد و بخواهد مجددا با همسر مطلقه خود زندگی کند؛ لذا اگر مرد قصد رجوع نداشته باشد، حتی اگر عملی انجام دهد که نشان از رجوع باشد (مثل لمس کردن دست همسر خود یا در آغوش گرفتن وی) قانونا رجوع واقع نشده است.
علت اینکه در مدت عده طلاق رجعی، در صورت رجوع، نیازی به ازدواج مجدد نیست آن است که زن در این زمان، در حکم همسر مرد است و انگار که ازدواج پا برجا است بنابراین در این دوران تمامی آثار زوجیت وجود خواهد داشت لذا مرد موظف است در این دوران نفقه زن را پرداخت نماید حال چنانچه از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می‌تواند از وی تحت عنوان ترک انفاق شکایت کند.
لازم به ذکر است که مدت زمان عده طلاق رجعی برابر با ۳ دفعه پاکیزگی یا ۳ طهر است. به عبارت دیگر اگر زنی که باردار نباشد، چند روز بعد از اجرای صیغه طلاق عادت ماهیانه شود و سپس پاک شود (پاکی اول)، دوباره عادت ماهیانه شود و پاک شود (پاکی دوم) و برای بار سوم عادت ماهیانه شود و پاک شود (پاکی سوم)، پایان این پاکی که مصادف می‌شود با شروع عادت ماهیانه چهارم، عده طلاق برای این زن تمام و مجوز ازدواج برای ایشان صادر می‌شود با پایان این مدت وظیفه شوهر در خصوص پرداخت نفقه هم به پایان می‌رسد. حال اگر آن زن در هنگام بارداری طلاق داده شود، عده‌اش را باید تا زمان وضع حمل نگاه دارد؛ خواه کمتر از ۳ پاکی شود و خواه بیشتر. ولی اگر زنی با اینکه به سن یائسگی نرسیده باشد، عادت زنانگی نبیند، در این حالت باید ۳ ماه عده نگه دارد؛ بنابراین مرد در این مدت می‌تواند از طلاق رجوع کند و به زندگی زناشویی بازگردد.
۲- طلاق بائن
طلاقی است که شوهر در زمان عده حق ندارد از آن رجوع کند یعنی طلاق پس از آن که واقع شد قابل برگشت از جانب شوهر نیست لذا در صورت وقوع طلاق بائن رابطه زوجیت قطع شده و زن در حکم زوجه نیست، زن و مرد بر هم حرام می‌گردند، زن حق نفقه ندارد و چنانچه یکی از طرفین در مدت عده فوت کند دیگری از او ارث نمی‌برد؛ و اگر مرد بخواهد مجددا با آن زن ازدواج کند باید عقد جدیدی جاری شود.
به موجب ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی در موارد ذیل طلاق بائن است:
۱- در صورتی که زن و مردی قبل از برقراری رابطه جنسی از هم جدا شوند.
۲- طلاقی که در دوران یائسگی زن واقع شود.
۳- طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد.
طلاق خلع:
خلع به معنای کندن و جدا کردن است و در اصطلاح، به معنای رها ساختن زوجه در مقابل مال یا مهریه است. طبق ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق بگیرد، اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و یا کمتر از مهر باشد. به عبارت دیگر زن می‌تواند با بخشیدن نفقه‌ای که از شوهر خود طلبکار است، یا تمام یا بخشی از مهریه خود به شوهر و قبول وی طلاق بگیرد، ولی اگر بعد از طلاق به مالی که بخشیده رجوع کند یعنی آن را پس بگیرد طلاق رجعی خواهد بود در این صورت مرد می‌تواند در دوران عده به همسرش رجوع نماید.
طلاق مبارات:
در طلاق مبارات زن و شوهر هر دو از یکدیگر ابراز کراهت می‌کنند فلذا زن مالی را به شوهر تملیک می‌کند تا شوهر در برابر این مال او را طلاق دهد. این مال ممکن است عین مهریه، معادل آن یا کمتر از آن باشد، ولی نباید بیشتر از مهریه باشد.
۴- سومین طلاقی که بعد از ۳ وصلت متوالی به عمل آید
اعم از اینکه وصلت در نتیجه رجوع باشد یا در نتیجه نکاح جدید؛ یعنی اگر زن و مردی ازدواج دائم (نه موقت) نمایند و ازدواج آن‌ها به واسطه طلاق (نه فسخ نکاح) منحل گردد و بعد از منحل شدن ازدواج، دوباره با یکدیگر ازدواج نمایند و یا مرد از طلاق رجوع کند و این عمل تا ۳ بار تکرا شود طلاق سوم آن‌ها بائن می‌شود لذا دیگر امکان رجوع در مدت عده برای همسر وجود نخواهد داشت، زن و مرد بر هم حرام می‌گردند و مرد در صورتی می‌تواند با همان زن ازدواج کند که زن با مرد دیگری ازدواج کند و با او رابطه جنسی برقرار کند و بعد مطلقه گردد این ازدواج نیازمند عقد صحیح و قانونی است.
۵- طلاق در صورت عسر و حرج زن
همان طور که می‌دانید اختیار طلاق با مرد است و مرد هر زمان که بخواهد می‌تواند زن خود را طلاق دهد، اما زن چنین حقی ندارد. مگر اینکه از همسر خود وکالت در طلاق داشته باشد یا اینکه بتواند در محضر دادگاه ثابت کند که در عسر و حرج (مشقت غیر قابل تحمل) قرار دارد، در این صورت می¬تواند از همسر خود طلاق بگیرد و این طلاق بائن است.
به موجب ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی عسر و حرج عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد. براساس این ماده زن می‌تواند با اثبات یکی از موارد مندرج در ماده مذکور که از مصادیق عسر و حرج است از همسر خود جدا شود و این جدایی طلاق بائن محسوب می‌شود و در مدت عده برای مرد حق بازگشت وجود نخواهد داشت. لازم به ذکر است که اگر عسر و حرج زوجه اثبات شود صدور حکم طلاق مشروط به گذشت زوجه از مهریه یا بخشش مالی از جانب وی به زوج نیست.
مصادیق عسر و حرج به موجب ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی به شرح ذیل است:
۱- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت ۶ ماه متوالی و یا ۹ ماه متناوب در مدت ۱ سال بدون عذر موجه
۲- اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلا وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
۳- محکومیت قطعی زوج به حبس ۵ سال یا بیشتر
۴- ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
۵- ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن احراز شود، حکم طلاق صادر نماید. به عنوان مثال در صورتی که زوج با زوجه رابطه جنسی نداشته باشد می‌تواند از مصادیق عسر و حرج برای زوجه باشد بنابراین اگر زن به این دلیل تقاضای طلاق کند و مراتب اثبات شود دادگاه می‌تواند حکم طلاق را صادر کند.
حق نفقه بعد از طلاق رجعی
در صورتی که طلاق و متارکه به صورت رجعی (طلاقی که مرد در زمان عده حق رجوع دارد) باشد، زن حق دارد که تا پایان عده طلاق در منزل شوهر سکنی گزیند و در این شرایط، مرد ملزم به پرداخت نفقه است. البته نکته حائز اهمیت آن است که مورد مذکور در صورتی است که طلاق طرفین به جهت نشوز زن نبوده باشد چرا که در این صورت زن مستحق نفقه نخواهد بود و بنابراین عدم تمکین و عدم انجام وظایف زوجیت حق دریافت نفقه را از بین می‌برد و باعث سقوط آن می‌شود. اما نفقه در طلاق بائن بی‌معنی است، زیرا در آن رجوعی وجود ندارد در طلاق رجعی هم به جهت امکان رجوع مرد، در مدت عده، نفقه به زن تعلق می‌گیرد.
منبع: فرارو