به گزارش «شیعه نیوز»، تربیت دینی هم حق کودک است و وظیفه والدین، هم آینده‌ی سعادت او را فراهم می‌سازد و هم دارای ثوابی است که گاه نجات بخش والدین خواهد بود؛ بنابراین، سخن از اهمیت آن کافی است. رسول خدا (ص) به برخی از کودکان نظر افکند و فرمود: وای بر فرزند آخرالزمان، از روش ناپسند پدرانشان! عرض شد: ای رسول خدا! از پدران مشرک آنها؟ فرمود: نه! از پدران مسلمان آنها که هیچ یک از فرائض دینی را به آنها نمی‌آموزند و به ناچیزی از امور مادی درباره‌ی آنها بسنده می‌کنند. من از این مردم بیزارم و آنان نیز از من بیزارند. در اهمیت تربیت دینى همین بس که انگیزه بعثت انبیا در اصل بر همین هدف استوار است و قرآن کریم که کتاب هدایت و انسان سازى است در پاره اى از آیات به طور صریح به تربیت دینى فرزندان پرداخته است لذا در این خصوص با حجت الاسلام «محی الدین احمد میرمرشدی»، استاد حوزه و دانشگاه گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
با توجه به اینکه امروزه به دلیل رشد تکنولوژی و کسترش فضای مجازی تربیت صحیح فرزندان تا حدودی از دست والدین و خانواده ها خارج شده است به نظر شما چگونه می توان از مبانی تربیتی که در قران کریم وجود دارد در این زمینه کمک گرفت؟
خانواده اساسی ترین نهاد اجتماعی و منشأ فرهنگ، تمدن و تاریخ بشری در میان تمام جوامع است، به هر میزانی که این نهاد مقدس مورد حمایت و هدایت قرار گیرد به همان میزان هم از غفلت و گمراهی دور مانده و حیات حقیقی به وجود می آید. انسان ها در زندگی از یکدیگر تاثیر می پذیرند. در خانواده والدین و فرزندان در شکل گیری شخصیت و خلق و خوی یکدیگر موثر هستند؛ ضمن اینکه محیط اجتماعی، رسانه ها، اقتصاد، سیاست و شیوه اداره حکومت ها نیز در جای خود در خانواده ها تاثیرگذار می باشند. معاشرت اعضای خانواده، وجود نظم و انضباط، مشورت، عفو، صداقت، پایداری،تواضع و نیکوکاری همه اینها در تحکیم بنیان خانواده موثر هستند و مبانی اخلاق در تفکر انسان، یک نهاد سازنده به نام خانواده شکل می دهد،سپس نقش مهم شریعت و ادیان در روابط اجتماعی است که موجب پایداری و اعتماد در خانواده ها می شود لذا شاهدیم، خانواده هایی که مبتنی بر مذهب و باورهای دینی شکل گرفتند، دوام و پایداری بیشتر دارند و آیین نامه های رفتاری شان تعریف شده و مستحکم تر می باشد، چون ادیان الهی به محبت، مدارا کردن، خوش رفتاری، احترام به بزرگترها و حمایت از بیماران و کودکان اهمیت بیشتری قایل است.
در خانواده هایی که افراد ارتباط بیشتری دارند،گرایش کمتری به فضای مجازی دیده می شود و در خانواده های تک فرزندی با جمعیت کمتر، رفت و آمد اندک و گرایش به فضای مجازی بیشتر است، وقتی خواسته ها و نیازمندی های کودکان در محیط های جمعی برآورده نشود لذا با تشکیل یک جمع جدید در محیط های فردی با دیگران چت کرده و کمبودهای خود را در این فضا جبران می کنند.
خداوند در سوره لقمان به نحوه تربیت فرزندان، رابطه بین پدران و فرزندان و چگونگی شخصیت و حرمت قایل شدن به کودکان اشاره می کند. همچنین متذکر می شود با کودکانی که به سن تکلیف رسیده اند، چگونه باید رفتار کنیم. کودکان نیازمند به احترام و رفتار مناسب از سوی والدین خود هستند، در صورتی که در این زمینه خلایی ایجاد شد برای پر کردن این خلأ به سمت فضای مجازی رفته و یا به راه های دیگر کشیده می شوند. طبق احکام دین مبین اسلام، اگر پدر فردی فوت شود، باید پسر ارشد نماز و روزه وی را به جا آورد؛ این امر بیانگر نقش پسر بزرگتر بعد از فوت پدر در خانواده و شخصیت قایل شدن به فرزندان است. در آیه 23 سوره اسراء از «اوف» گفتن به پدر و مادر نهی شده است، در واقع از جمله حقوق پدر بر فرزندان این است که فرزند هنگام خشم پدر، خاشع و فروتن باشد. همه این موارد از مبانی تربیت دینی در قرآن کریم است. اسلام تحکیم پیوندهای خویشاوندی و استحکام روابط خانوادگی را نیز به شدت مورد تاکید و توجه قرار داده و صله رحم و رسیدگی به بستگان را به عنوان یک ارزش الهی واجب کرده است. همچنین حضرت علی (ع) فرموده اند: حقوق پدران را گرامی بدارید زیرا آنها بال و پر تو هستند که با آنها پرواز می کنی و اصل و ریشه تو می باشند که به ایشان باز می گردی و یاور تو هستند. همچنین قرآن کریم در باب تربیت دینی می فرماید: باید روابط بین محرم و نامحرم در اعضای خانواده و اقوام رعایت شود. متاسفانه امروز روابط دخترها و پسرها تا حدودی عادی شده و از حالت شرعی و دینی خارج شده است که این خود تبعات و آسیب های زیادی متوجه جامعه می کند. همچنین دین اسلام تاکید وافری بر تشکیل خانواده و حفظ عفت عمومی دارد که متاسفانه امروزه به دلیل مشکلات فراوان سن ازدواج بالا رفته و لطمات و ضربات زیادی هم به عفت عمومی وارد شده است.
خداوند در قرآن کریم می فرماید، برای شما از جنس خودتان جفتی آفریدیم که در کنار او آرامش یابید و میان شما عشق و محبت و مهربانی قرار دادیم که در این حقیقت نشانه هایی از خداوند است. همچنین فرمود دختران خود را شوهر دهید و پسران خود را زن بگیرید و غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنها را بی نیاز می سازد، خداوند گشایش دهنده و آگاه است، این عوامل نیز از مبانی تربیتی در ازدواج فرزندان است، در واقع تربیت صحیح و ازدواج به موقع فرزندان از وظایف مهم والدین است که باید به موقع این مسئولیت را اجرایی کنند.
حضرت علی (ع) فرمودند: فرزندان خود را بر اساس معیارهای اخلاقی خودتان تربیت نکنید، زیرا آنان در زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند فرزندان خود را با آداب و رسوم روز تربیت کنید، این فرمایش امام چه مفهومی دارد؟
انسان ها در زمان زندگی می کنند، نمی توانند از زمان خود فاصله بگیرند، چون زمان تعیین کننده روابط است. انسان قرن 21 نمی تواند با امکانات و آداب و رسوم قرن دوم یا سوم زندگی کند، چون شرایط باید متناسب با زمان پیش رود. ما باید فرزندان خود را به گونه ای تربیت کنیم که درک درستی از زمان خویش داشته باشند و در تحول زمان شان تاثیرگذار باشند. ما در حال حاضر فرزندان خود را هضم و جذب در زمان می کنیم نه حاکم بر زمان. آنها یک رفتار منفعلانه در قبال زمان دارند، یعنی دایم به دنبال مد و لباس دیگران هستند. منظور امیرالمومنین (ع) این است که فرزندان را به زمان تربیت کنید، به گونه ای که بتوانند تحول در زمان ایجاد کنند و متناسب با نیازمندی های روز و ابزارهای موجود چیزهای جدیدی خلق کنند؛ بنابراین نه ارتجاع و به عقب برگشتن خوب است و نه هضم و جذب شدن در زمان بلکه تاثیرگذار بودن در زمان از همه چیز مهم تر است، چون در این صورت است که جامعه ای زنده و پویا خواهیم داشت. وقتی خداوند در قرآن کریم می فرماید: زن و مرد را از جنس یکدیگر آفریدیم، یعنی آنها یار و یاور و مکمل هم هستند لذا طبق آیات قرآن کریم، فرزندان ما هم باید این گونه تربیت شوند. آیا واقعا ما امروز کودکان خود را به عنوان مکمل تربیت می کنیم؟ (خیر) والدین دایما در حال آماده کردن خوردن، پوشیدن و امکانات رشد فرزندان خود هستند و هیچ مسئولیتی را بر دوش آنها قرار نمی دهند. قرآن کریم می فرماید: مردان و زنان برای یکدیگر پوشش و لباس هستند، یعنی با هم همپوشانی دارند و مکمل یکدیگر می باشند و این پوشش است که در زندگی آرامش، فداکاری، ایثار، از خود گذشتگی، مسئولیت پذیری و تحمل سختی ها به وجود می آورد.
آشناسازی و آشنا کردن اصول دین یکی از مبانی مهم در تربیت دینی است ولی امروزه به دلیل مشکلات موجود در جامعه خانواده ها تا حدودی از این امر مهم غافل شدند از نظر شما راهکار چیست؟
به تناسب سختی هایی که امروزه در جوامع به وجود آمده، خانواده ها روش های مختلفی را برگزیدند. با توجه به شرایط موجود ما باید برای تربیت دینی و صحیح کودکان از روش های جایگزین استفاده کنیم؛ مثلا استفاده از نرم افزارهای موجود در فضای مجازی یکی از شیوه های نوین و مناسب می باشد. ما می توانیم با ساخت کاردستی ها و اسباب بازی های دینی و مذهبی مانند امام شناسی و اصول دین، کودکان را با ائمه معصومین (ع) و مبانی دینی خود آشنا کنیم. با توجه به اینکه کودکان در سن حساسی قرار دارند و در این سن پذیرش و آمادگی فرهنگی وجود دارد لذا انیمیشن های دینی و مذهبی (داستان زندگی امامان و ائمه معصومین (ع) و قصص قرآنی) نقش مهمی در قالب شکل گیری شخصیت کودکان و تربیت دینی آنها دارد؛ بنابراین ما باید محصولات فرهنگی هنری متناسب با قالب ذهنی کودکان تولید کنیم و به صورت غیر مستقیم و البته جذاب و حرفه ای مفاهیم دینی را به آنها انتقال دهیم.
در حال حاضر مراکز فرهنگی ما تا چه اندازه توانسته اند از این ابزارها در راستای تربیت دینی و تقویت ارزش ها و باورهای دینی کودکان استفاده کنند؟ چرا تاکنون در زمینه تولید انیمیشن ها و اسباب بازی های مذهبی اقدامات کافی صورت نگرفته است؟
در حال حاضر با وجود تمام ضعف هایی که در حوزه های فرهنگی داریم، ولی تولیدات مناسبی در این زمینه صورت گرفته است؛ ضمن اینکه این تولیدات مذهبی می توانند در تربیت دینی کودکان موثر باشند، چون کودکان می بینند، بازی می کنند و ناخودآگاه با ائمه معصومین (ع) و یا احکام دینی آشنا می شوند. مسئله این است، ما تاکنون تولیداتی حاوی نکات آموزشی نداشتیم. ما می توانیم صلح، دوستی و رفاقت را در فضای مجازی از طریق تولیدات مذهبی آموزش دهیم که متاسفانه تاکنون چنین اقداماتی صورت نگرفته است؛ بنابراین نیاز است شورای عالی انقلاب فرهنگی بسترهای لازم را فراهم، سپس با سرمایه گذاری در حوزه های فرهنگی، حمایت های لازم را از تولیدکنندگان انیمیشن ها و کارتن های مذهبی داشته باشند، چون ساخت این انیمیشن ها و فیلم های مذهبی بسیار هزینه بر هستند و باید توسط نهادهای مربوطه مورد حمایت واقع شوند، این در حالی است که هم ابزارهای حمایتی و امکانات فرهنگی و هم بسترهای لازم و فکر و اندیشه وجود دارد ولی متاسفانه در عمل هیچ حمایتی صورت نمی گیرد، در حالی که می بینیم فیلم نرگس خاتون (مادر امام زمان(عج)) یک انیمیشن مذهبی جذاب و خوبی بود که تولید و فروش بسیار بالایی هم داشت. ناگفته نماند که امروزه فضای مجازی جزو لاینفک زندگی بشر شده است و دیگر یک فضای مجازی نیست بلکه جزو فضای خصوصی زندگی افراد محسوب می شود لذا ما می توانیم از ظرفیت و پتانسیل این فضا برای انجام اقدامات فرهنگی استفاده کنیم.
انیمیشن های مذهبی چقدر می توانند در تربیت صحیح و دینی کودکان تاثیرگذار باشند؟
بسیار تاثیرگذار هستند. متاسفانه شاهدیم که شبکه هایی مانند «امید و کودک» کارتون ها و انیمیشن های خارجی پخش می کنند، در صورتی که ما دو تا شبکه کودک داریم که متاسفانه تولیدات ما نیاز این شبکه ها را برطرف نمی کنند، این در حالی است که بنده برای تولید و ساخت فیلم و انیمیشن های مذهبی برای صدا و سیما اعلام آمادگی کردم و حتی جلسه ای هم با آنها گذاشتم ولی به دلایلی پذیرفته نشد.
منظور از برخورد کریمانه با کودکان که در قرآن کریم به آن اشاره شده است، چیست؟
برخورد کریمانه یعنی بزرگ دانستن و مسئولیت دادن به فرزندان است. خداوند در آیه 34 سوره نساء می فرماید: مردان سرپرست و نگهبانان زنان هستند. سرپرستی یعنی پشتیبانی، بزرگ دانستن، جایگاه و منزلت دادن. وقتی به زنان در خانواده جایگاه و منزلتی قایل نشویم، فرزندان هم بی منزلت می شوند. اکنون بسیاری از فرزندان حاضر به حرف زدن با والدین خود نیستند، حتی می ترسند با آنها درددل کنند و یا خواسته هایشان را بیان کنند، چون مورد حقارت و تحقیر واقع می شوند، چون به فرزندان شخصیت قایل نیستیم. همه اینها در جای خود نیاز به بحث و بررسی دارد، ضمن اینکه تبعات زیادی هم به دنبال دارد.
توجه به نیازمندی های روحی کودکان به چه مفهومی است ؟
در روایات آمده، در حق فرزندان خود دعا کنید، چون دعا باعث رشد «روح معنوی» در کودکان می شود. امام سجاد (ع) فرموده اند: حق فرزندت این است که بدانی او از توست و در پسند و ناپسند روزگار دنباله روی تو می باشد، تو یاری رسان او هستی و او فرمانبرداری از خداوند را از تو یاد می گیرد؛ بنابراین اگر ما به وظایف خود به خوبی عمل کنیم، روحیات فرزندان را لحاظ کنیم، فرزندان با تربیت دینی رشد می کنند و همچنین به پاداش دادن فرزندان نیز بسیار توصیه شده است و می فرمایند: در قبال انجام کارهای نیک فرزندانتان به آنها پاداش دهید و قرآن کریم در آیه 6 سوره تحریم نیز می فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا» یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها است، نگه دارید، بنابراین اگرما آموزش های لازم را در زمینه تعاملات اجتماعی به کودکان ارایه ندهیم، این خلاء باعث می شود که این نسل آموزش ندیده گاهی برای رسیدن به مطامع نفسانی و شیطانی خود آتش های زیادی به پا کند