پاسخ اجمالی
برخی مفسران در تفسیر آیه «قَالَ الَّذِى عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا ءَاتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُک»،[1] می‌گویند: «آصف بن برخیا به سبب اسم اعظم الاهی که «یا حیّ یا قّیوم» بوده و به زبان عبرانی «أهیا شراهیا»[2] می‌شود توانست در یک چشم بر هم زدن تخت بلقیس را نزد حضرت سلیمان( علیه السلام ) بیاورد».[3]
از سوی دیگر، این عبارت،[4] در برخی از دعاها،[5] نیز وارد شده است که برخی مترجمان، آن‌را «ازلی و دائمی» معنا کرده‌اند.[6] اگرچه ممکن است بتوان با اندکی تأمل و تکلّف، ازلی و دائمی را به معنای «حیّ و قیّوم» برگرداند، ولی در حرز امام باقر( علیه السلام )،[7] قبل از این عبارت، لفظ یا حیّ یا قیّوم آمده است.[8] بنابر این با توجه به ما قبل آن، که لفظ یا حیّ یا قیّوم ذکر شده شاید بتوان نتیجه گرفت معنای این کلمه با معنای یا حیّ یا قیّوم متفاوت است و معنایش همان «ازلی و دائمی» باشد. البته محتمل است که امام، یک معنا را با دو زبان بیان کرده باشد.
در هر صورت این کلمه از اسمای خداوند متعال به زبان عبری است. چه به معنای «یا حیّ یا قیّوم» باشد یا به معنای «ازلی و دائمی» باشد.
[1]. «کسى که دانشى از کتاب (آسمانى) داشت گفت: «پیش از آنکه چشم بر هم زنى، آن را نزد تو خواهم آورد»، نمل، 40.
[2]. یعنی ای همیشه زنده و پاینده.
[3]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 7، ص 349، ناصر خسرو، تهران، 1372ش؛ کاشانى، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، ج 7، ص 15، کتابفروشى محمد حسن علمى، تهران، 1336 ش؛ حائرى تهرانى، میر سید على، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، ج 8، ص 96، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1377 ش؛ رشیدالدین میبدى، احمد بن ابى سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، محقق، حکمت، على اصغر، ج 7، ص 223، امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، 1371 ش.
[4].«أهیا شراهیا».
[5]. ابن طاووس، على بن موسى، مهج الدعوات و منهج العبادات، محقق، مصحح، کرمانى، ابوطالب و محرر، محمد حسن، ص 17 و 307، دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1411 ق.
[6]. ابن طاووس، على بن موسى، مهج الدعوات، ترجمه، طبسى، محمد تقى، محقق، مصحح، سادات حیاتشاهى، محمد، ص 473، رایحه، تهران، چاپ اول، 1379 ش.
[7]. مهج الدعوات و منهج العبادات، ص 17.
[8]. «یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا دَیَّانُ یَا دَیَّانُ یَا اهیا شراهیا».
آیات مرتبط
سوره النمل (40) : قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ ۚ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَٰذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ ۖ وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ
T